ابطال شناسنامه متوفی از نظر قانونی بسیار مهم می‌باشد. شناسنامه سند رسمی احراز هویت افراد است. در قالب این سند رسمی اوصاف احوال شخص مانند تولد، ازدواج، طلاق، فرزندان و مرگ ثبت می‌شود. هر فردی باید تنها یک شناسنامه داشته باشد. از نظر قانونی تنها دارنده شناسنامه مجاز به استفاده از آن است و با مرگ صاحب شناسنامه، این سند باطل و فاقد ارزش قانونی می‌باشد. شاید این پرسش برای شما مطرح گردد که اگر بعد از فوت یک شخص، بستگان او نسبت به ابطال شناسنامه متوفی اقدام نکنند آیا از لحاظ قانونی مرتکب جرم شده‌اند؟. ابطال شناسنامه چه نکاتی دارد و مشاوره حقوقی ابطال شناسنامه در چه مواردی مورد نیاز است؟. برای بررسی این موضوع، مطالعه آنچه در ادامه می‌آید را از دست ندهید.
الف) نکات مهم پیرامون ابطال شناسنامه متوفی
بر اساس قانون ثبت احوال، بعد از فوت یک شخص، چه باید کرد؟
ماده 22 قانون ثبت احوال بیان می‌دارد بعد از فوت هر شخص، این موضوع باید به یکی از ادارات ثبت احوال کشور اطلاع داده شود. حتی فوت افراد ایرانی در خارج از کشور باید به مأموران کنسولی محل اقامت یا به یکی از ادارات ثبت احوال کشور اعلام شود. ثبت احوال، بعد از اطلاع از فوت افراد نسبت به صدور گواهی فوت و ابطال شناسنامه متوفی اقدام می‌کند. با دریافت مشاوره حقوقی ابطال شناسنامه می‌توانید به سادگی و در کمترین زمان نسبت به ابطال شناسنامه متوفی اقدام کنید.
چه کسانی می‌توانند نسبت به اعلام وفات اقدام نمایند؟
1. نزدیک‌ترین خویشاوند متوفی یا هر شخصی که در موقع وفات حاضر بوده‌است (با ارائه مدرک شناسایی).
2. مأموران انتظامی متصدی یا صاحب مکانی که وفات در آن رخ داده‌است.
3. متصدیان گورستان‌ها.
4. مقامات قضایی و نظامی.
5. گروه‌های امدادی.
هنگام مراجعه به ثبت احوال برای ثبت واقعه فوت، ارائه چه مدارکی مورد نیاز است؟
برای صدور گواهی فوت، ارائه شناسنامه متوفی و کارت ملی (در صورت صدور کارت) ضروری است. همچنین باید از پزشک یا بیمارستان یا مسئولین گورستان گواهی دریافت شود. اگر این گواهی موجود نیست، حضور دو نفر گواه با ارائه مدرک شناسایی در اداره ثبت احوال کفایت می‌کند.
اگر بلافاصله پس از مرگ، تحویل شناسنامه متوفی ممکن نباشد، چه باید کرد؟
در صورت عدم تحویل شناسنامه متوفی، باید مدارکی ارائه شود که هویت متوفی را مشخص نماید. با این مدارک ثبت احوال نسبت به صدور گواهی فوت اقدام می‌نماید. بعد از آن می‌توان در فرصت مناسب، با ارائه شناسنامه و گواهی فوت، نسبت به ابطال شناسنامه متوفی اقدام کرد.
اگر شناسنامه مفقود شده باشد، ابطال شناسنامه متوفی چگونه امکان‌پذیر است؟
بدون شناسنامه هم می‌شود نسبت به ثبت فوت اقدام کرد. بنابراین اطرافیان متوفی نباید به واسطه فقدان شناسنامه، در ثبت وفات تعلل ورزند. آن‌ها می‌توانند بعد از ارائه سایر مدارک شناسایی متوفی و صدور گواهی فوت، از طریق دادگاه امر ابطال شناسنامه را پیگیری کنند. بدین ترتیب که دادگاه به درخواست بستگان متوفی، برای ثبت احوال دستور صادر می‌کند تا برای متوفی شناسنامه المثنی به همراه اطلاعات فوت ایشان صادر شود.
مهلت قانونی ثبت واقعه وفات چند روز است؟
بهتر است واقعه وفات در ظرف مهلت مقرر، یعنی 10 روز، به اداره ثبت احوال اعلام شود. روز وفات و تعطیل رسمی بعد از آخرین روز، جزء این مهلت به حساب نمی‌آید و اگر وفات در هنگام سفر رخ دهد، مهلت اعلام آن از تاریخ رسیدن به مقصد محاسبه خواهد شد. افرادی که خارج از این مهلت قانونی نسبت به ثبت واقعه فوت اقدام کنند، علاوه بر جریمه‌های اعلام شده از سوی ثبت احوال، از طرف شورای حل اختلاف نیز مشمول جریمه نقدی می‌شوند.
با توجه به اینکه متوفی عملاً به شناسنامه احتیاج ندارد، ضرورت درج اطلاعات وفات و مهر ابطال چیست؟
با توجه به اینکه فوت افراد، دارای آثار حقوقی است، زمان دقیق فوت دارای اهمیت فراوانی است. فوت افراد آثار حقوقی از جمله لزوم تعیین تکلیف دارایی متوفی و میزان سهم الارث و حقوق وراث را به دنبال دارد. لازم به ذکر است شناسنامه و گواهی فوت متوفی، از مدارک لازم برای درخواست انحصار وراثت می‌باشد.
ب) تخلفات و مجازات ناشی از عدم ابطال شناسنامه متوفی
اگر بستگان متوفی نسبت به ثبت واقعه وفات اقدام نکنند، چه مشکلی برای آن‌ها پیش می‌آید؟
در قانون برای کوتاهی در اعلام واقعه فوت مجازات قانونی تعیین شده‌است. به همین دلیل توصیه می‌شود برای اینکه مسئولیت قانونی متوجه بستگان متوفی نشود، در اولین فرصت ظرف مدت مقرر، فوت را به ثبت احوال اعلام کنند. چرا که ثبت احوال موظف است در صورت ثبت نشدن واقعه فوت از سوی خانواده متوفی، علیه این افراد اعلام جرم کند. معمولاً عدم ابطال شناسنامه متوفی، سوء استفاده از این سند را به همراه خواهد داشت.
تکلیف فردی که از شناسنامه متوفی استفاده می‌کند چیست؟
پیش از این گفتیم شناسنامه سند شناسایی اختصاصی افراد است. هرکس تنها باید از شناسنامه خود استفاده نماید و استفاده از شناسنامه دیگران مخصوصاً فرد متوفی، تخلف و سرپیچی از قانون است. به موجب قانون تخلفات، جرایم و مجازات‌های مربوط به اسناد سجلی و شناسنامه‌ای، فردی که مرتکب چنین جرمی شود، به حبس از 91 روز تا یک سال و یا پرداخت جریمه نقدی و یا به هر دو محکوم خواهد شد.
تکلیف فردی که شناسنامه متوفی را در اختیار دیگران قرار می‌دهد چیست؟
اگر فردی خود از شناسنامه متوفی استفاده نکند اما آن را به فرد دیگری اجاره داده یا بفروشد، باز هم مطابق قانون مجرم محسوب می‌شود. به علاوه مطابق ماده 15 قانون تخلفات، جرایم و مجازات‌های مربوط به اسناد سجلی و شناسنامه‌ای، خرید و فروش شناسنامه و اسناد سجلی جرم است. هر یک از مرتکبین به پرداخت جزای نقدی محکوم می‌شوند و در صورت تکرار به اشدّ مجازات محکوم، و در صورت تبدیل به حرفه، علاوه بر محکومیت به حداکثر جزای نقدی و حبس از سه سال تا ده سال محکوم خواهد شد.
جرم کسی که برای فرار از تعقیب یا اجرای مجازات قانونی یا به قصد اقدام به خروج غیر مجاز از کشور، از شناسنامه دیگری به نام هویت خود استفاده کند، چیست؟
بر اساس ماده ۹ قانون تخلفات، جرایم و مجازات‌های مربوط به اسناد سجلی و شناسنامه‌ای، فرد علاوه بر تحمل مجازات اصلی به حبس از یک تا سه سال و پرداخت جریمه نقدی محکوم می‌شود.
اگر بستگان متوفی برای دریافت یارانه وی، نسبت به ابطال شناسنامه متوفی اقدام نکنند و یا شناسنامه متوفی را برای دریافت یارانه به اتباع خارجی بفروشند چه حکمی دارند؟
برابر قانون هنگامی که فردی فوت می‌کند باید واقعه فوت در مراجع ذیصلاح ثبت و اسناد هویتی وی نیز باطل گردد. هرگونه سوء استفاده از مدارک هویتی متوفی توسط هر شخصی جرم تلقی شده و پیگرد قانونی دارد. همچنین در صورتی که افرادی به دنبال خریداری اسناد هویتی هستند، مشخص است که قصد آن‌ها سوء استفاده از مدارک می‌باشد. همکاری با این گونه افراد جرم محسوب می‌شود و بسته به نوع سوء استفاده، مجازات خاطی توسط مراجع قضایی تعیین می‌گردد.
اگر والدین فردی که در کودکی فوت کرده‌است، به جای ابطال شناسنامه متوفی، آن را در اختیار فرزندی که بعداً متولد می‌شود قرار دهند، چه مشکلی پیش خواهد آمد؟
حق هر انسانی است که با شناسنامه مخصوص خود زندگی کند. در چنین مواردی، به دلیل عدم تطابق سن واقعی با سن مندرج در شناسنامه، برای فرد مشکلاتی پیش می‌آید که در اکثر موارد به طرح دعوی ابطال شناسنامه در دادگاه می‌انجامد. به همین جهت بهتر است از همان ابتدا، والدین نسبت به ابطال شناسنامه فرزند متوفی خود اقدام نموده و برای فرزند دیگر خود شناسنامه جدید بگیرند و با این کار از مراجعات بعدی به مراجع قضایی جلوگیری نمایند.
سخن پایانی
مطابق قانون باید برای هر فردی که متولد می‌شود، شناسنامه صادر گردد. وقایع مهم زندگی هر فرد در شناسنامه او ثبت می‌شود و ضروری است هنگام وفات او نیز، نسبت به ثبت فوت و ابطال شناسنامه متوفی اقدام شود.
