تصفیه ترکه به معنای این است که زمانی که فردی فوت می کند، می بایست در درجه اول تمامی دیون و بدهی های متوفی از دارایی های او پرداخت گردد و هم چنین در وهله بعد می بایست مواردی که بر طبق وصیت نامه متوفی مشخص شده است به ترتیب انجام گیرد. ماده ٢۶٠ قانون امور حسبی مقرر میدارد:
“مقصود از تصفیه ترکه تعیین دیون و حقوق بر عهده متوفی و پرداخت آنها و خارج کردن مورد وصیت از ماترک است.”
طرق انجام تصفیه ترکه:
الف) تصفیه ترکه در صورت قبول آن
ورثه متوفی با قبول ترکه، تعهد ضمنی می نمایند که تمامی دیون و تعهدات متوفی را که به ترکه او تعلق گرفته است، پرداخت نمایند. هر یک از ورثه به نسبت سهم خود مسئول پرداخت دیون متوفی می باشند.
اگر دیون متوفی مازاد بر ترکه باشد و ورثه از این موضوع اطلاع نداشته و آن را قبول کرده باشند، می توانند در دادگاه ثابت نمایند که دیون متوفی زائد بر ترکه بوده یا ثابت کنند که بعد از فوت متوفی بدون تقصیر آنان تلف شده و باقیمانده ترکه برای پرداخت کافی نیست و خود را از زیر بار بدهی زائد بر ترکه متوفی رها سازند.
ماده ٢۴١ قانون امور حسبی مقرر میدارد:
“قیم محجور و امین غایب نمی‌توانند ترکه و دیون را به طور مطلق قبول نمایند ولی میتوانند مطابق صورت تحریر ترکه قبول کنند.”
ماده ٢۴٢ قانون امور حسبی مقرر میدارد:
“قبول ترکه ممکن است صریح باشد یا ضمنی. قبول صریح آن است که به موجب سند رسمی یا عادی قبول خود را به دادگاه اطلاع بدهند. قبول ضمنی آن است که عملیاتی در ترکه نمایند که کاشف از قبول ترکه و اداء دیون باشد از قبیل بیع و صلح و هبه و رهن و امثال آن که به طور وضوح کشف از قبول ترکه نماید.”
ماده ٢۴٣ قانون امور حسبی مقرر میدارد:
“حفظ ترکه و جمع‌آوری درآمد و وصول مطالبات و به طور کلی اقدامات راجع به اداره ترکه، کاشف از قبول آن نخواهد بود.”
ب) تصفیه ترکه در صورت رد آن:
رد ترکه یعنی امتناع ورثه از تصفیه امور ترکه یعنی اداره کردن آن و تعهد به پرداخت دیون متوفی و وصول مطالبات آن. وراثی که ترکه را رد نمایند می بایست کتباً یا شفاهاً مورد رد را به دادگاه اطلاع داده، اطلاع آنها باید در دفتر مخصوصی در دادگاه به ثبت برسد و رد نباید معلق یا مشروط باشد.
ج) تصفیه ترکه در صورت قبول آن مطابق صورت تحریر ترکه
وراث میتوانند مطابق صورت تحریر ترکه، تصفیه ترکه را قبول نمایند که می بایست ظرف یک ماه از تاریخ فوت مورث به دادگاه صلاحیتدار اطلاع دهند که ترکه را طبق تحریر ترکه قبول دارند. ماده ٢۵۶ قانون امور حسبی مقرر میدارد:
“اطلاع مذکور فوق در صورتی مؤثر است که قبلاً ترکه تحریر شده یا بعداً تحریر شود.”
د) تصفیه ترکه در صورت درخواست آن از دادگاه
ماده ٢۶١ قانون امور حسبی مقرر میدارد:
“وصی و هر یک از ورثه میتوانند از دادگاه کتباً تصفیه ترکه را بخواهند.”
ماده ٢۶٢ قانون امور حسبی مقرر میدارد:
“هرگاه بعضی از ورثه ترکه را قبول کرده باشند سایر ورثه نمی‌توانند تصفیه ترکه را بخواهند.”
ماده ٢۶٣ قانون امور حسبی مقرر میدارد:
“دادگاه بخش پس از درخواست تصفیه منتهی تا یک هفته یک یا چند نفر را به سمت مدیر تصفیه معین می‌نماید و آنها تحت نظر دادرس امور تصفیه را انجام می‌دهند. و اگر اداره تصفیه در محل موجود باشد آن را به اداره نامبرده مراجعه می‌نمایند. اداره تصفیه می‌تواند یک یا چند نفر را به سمت مدیر تصفیه معین نماید که تحت نظر آنها امور تصفیه را انجام دهند.”
ماده ٢۶۴ قانون امور حسبی مقرر میدارد:
“در صورتی که متوفی وصی برای اداره اموال داشته باشد امر تصفیه به وصی واگذار می‌شود.”
ماده ٢۶٧ قانون امور حسبی مقرر میدارد:
“پس از تعیین حقوق و دیون متوفی و پرداخت آن و اخراج مورد وصیت اگر از ترکه چیزی باقی بماند باقیمانده ترکه به ورثه داده می‌شود.”
