مجازات اصلی مجازاتی می‌باشد که برای هر جرمی به صورت خاص و جداگانه در قانون مقرر شده است. مجازات‌های حدود و قصاص و دیات، بر خلاف تعزیرات، مجازات‌هایی هستند که میزان آن‌ها در شریعت اسلام و قانون به طور خاص و مشخص تعیین شده است. از آن‌جایی که حکم دادگاه باید مطابق با قانون باشد، قاضی نمی‌تواند در آن‌ها تغییر ایجاد کند و باید عین همان مجازاتی را که قانون‌گذار برای جرم صورت گرفته از جانب مجرم، مقرر کرده است را برای او اعمال کند. در مورد مجازات تعزیری نیز که میزان آن در شرع مشخص نشده است و نوع، مقدار، کیفیت اجرا و مقررات مربوط به تخفیف، تعلیق، سقوط و سایر احکام آن به موجب قانون تعیین می‌شود، نیز قاضی موظف است به همان میزان تعیین شده در قانون، حکم دهد.
حسن مهم تعیین مجازات اصلی جرایم به وسیله قانون‌گذار، در این است که احتمال وقوع جرم و جنایت را کاهش می‌دهد. زیرا در صورتی که مجازات هر جرم به صورت مشخص معلوم باشد؛ افراد از مجازات اصلی جرایم آگاه شده و ترس از اعمال مجازات، آن‌ها را از ارتکاب جرم مذکور باز می‌دارد.
