ضمانت چک چگونه است..؟

ضمانت در پشت چک بدین شرح است:

پشت‌ نویسی انواع مختلفی دارد و به نیت‌ هاای مختلف انجام می‌ شود. بیشتر پشت‌ نویسی یک چک با هدف انتقال انجام می‌ شود یعنی امتیازات یک چک با پشت‌ نویسی به فردی دیگر منتقل می‌ شود اما موارد دیگری هم وجود دارد که پشت‌ نویسی با آن اهداف انجام می‌ شود؛

یکی از آن موارد ضمانت است.

یعنی وقتی که در یک معامله به ضامن احتیاج باشد، فردی پشت چک را امضا و ضمانت می‌ کند که در صورت عدم‌ پرداخت وجه چک از سوی صادرکننده آن، پرداخت مبلغ چک را برعهده می‌ گیرد. وقتی ضامن، پشت چک را امضا می‌کند دیگر هیچ امتیازی به فرد دیگر منتقل نمی‌ شود. بیشتر اوقات این پشت‌ نویسی زمانی انجام می‌شود که اعتبار صادر‌کننده چک برای دارنده آن مورد تایید نباشد و دارنده برای حصول اطمینان، تقاضا ‌کند شخص ثالثی به عنوان ضامن پشت چک را امضا کند. اما آن‌ چه افراد بیشتر با آن آشنا هستند همان پشت‌ نویسی به‌ منظور انتقال است.

ضمانت در پشت چک چگونه است..؟

ضمانت در پشت چک با عنوان پشت‌ نویسی انواع مختلفی دارد و به نیت‌ های مختلف انجام می‌شود.

بیشتر پشت‌ نویسی یک چک با هدف انتقال انجام می‌شود یعنی امتیازات یک چک با پشت‌ نویسی به فردی دیگر منتقل می‌شود اما موارد دیگری هم وجود دارد که پشت‌ نویسی با آن اهداف انجام می‌شود؛ یکی از آن موارد ضمانت است.
یعنی وقتی که در یک معامله به ضامن احتیاج باشد، فردی پشت چک را امضا و ضمانت می‌کند که در صورت عدم‌ پرداخت وجه چک از سوی صادرکننده آن، پرداخت مبلغ چک را برعهده می‌ گیرد.

وقتی ضامن، پشت چک را امضا می‌ کند دیگر هیچ امتیازی به فرد دیگر منتقل نمی‌ شود. بیشتر اوقات این پشت‌ نویسی زمانی انجام می‌ شود که اعتبار صادر‌کننده چک برای دارنده آن مورد تأیید نباشد و دارنده برای حصول اطمینان، تقاضا ‌کند شخص ثالثی به عنوان ضامن پشت چک را امضا کند.

اما آن‌ چه افراد در خصوص چک بیشتر با آن آشنا هستند همان پشت‌ نویسی به‌ منظور انتقال است.

صدور چک بلامحل جرم محسوب می شود.

– در صورت وقوع هر یک از موارد زیر، میتوان صادر کننده چک را تحت تعقیب کیفری قرار داد:
۱- نبودن وجه نقد یا عدم کفایت آن در حساب صادر کننده چک.
۲- خالی کردن حساب از تمام یا قسمتی از وجهی که به اعتبار آن چک صادر شده است.
۳- تنظیم چک به صورت نادرست:
الف- عدم مطابقت امضا.
ب- اختلاف در مندرجات چک
ج- قلم خوردگی.
۴- دستور عدم پرداخت چک به بانک توسط صادر کننده چک.
۵- صدور چک از حساب مسدود.

 

مجازات صدور چک بلامحل در سه مبلغ قابل تقسیم است: 

۱. اگر مبلغ چک کمتر از ۱۰ میلیون ریال باشد تا ۶ ماه حبس دارد.

۲. اگر مبلغ چک از ۱۰ میلیون تا ۵۰ میلیون ریال باشد از ۶ ماه تا ۱ سال حبس دارد.

۳. اگر مبلغ چک بیش از ۵۰ میلیون ریال باشد از ۱ تا ۲ سال حبس دارد + ممنوعیت از داشتن دسته چک به مدت ۲ سال.

صدور چک از حساب مسدود با علم به مسدود بودن حساب، در حکم صدور چک بلامحل است و به حداکثر مجازات (۲ سال حبس) محکوم می‌شود و این جرم غیر قابل تعلیق است.

مرور زمان تعقیب کیفری برای صدور چک بلامحل: ۶ ماه از تاریخ صدور چک برای اخذ گواهی عدم پرداخت گذشته باشد + ۶ ماه از تاریخ اخذ گواهی عدم پرداخت برای طرح دعوای کیفری.

کسی که چک پس از برگشت به وی منتقل شده حق طرح دعوی کیفری ندارد مگر اینکه ظهرنویسی جهت وکالت در وصول باشد.

طبق ماده ۱۲ قانون صدور چک، جرم صدور چک بلامحل جرم خصوصی است و قابل رسیدگی غیابی است.

در این جرم با گذشت شاکی در حین رسیدگی قرار موقوفی تعقیب صادر می‌شود و مجوزی برای اخذ یک سوم جزای نقدی وجود نخواهد داشت.

چنانچه شاکی پس از صدور حکم قطعی گذشت کند، اعلام رضایت شاکی با درخواست تجدیدنظر به دادگاه تجدیدنظر ارسال می‌شود و این دادگاه پس از انطباق مورد با ماده ۱۲ قانون صدور چک، حکم بدوی را فسخ و مبادرت به صدور قرار موقوفی تعقیب می‌کند.

پس از فوت صاحب چک چه باید کرد..؟

سرنوشت چک پس از فوت صاحب چک بدین صورت خواهد بود:

در صورتی که صادر کننده چک فوت کند، از آنجایی که در زمان صدور چک آن شخص زنده بوده و این تصمیم طبق اختیار وی گرفته شده، بانک می‌تواند قبل از حصر وراثت، تعیین ورثه و بررسی اموال متوفی وجه چک را به دارنده پرداخت و یا کارسازی کند هر چند تاریخ سررسید چک با روز ارائه متفاوت باشد.

طبق قانون تجارت: «چک نوشته‌ ای است که به موجب آن صادر کننده، کل یا قسمتی از وجهی را که در نزد بانک «محال علیه» دارد به دیگری واگذار می‌کند.

چک از جمله اسناد تجاری است که قانون‌ گذار جهت تسریع در امور تجاری، مزایایی برای دارنده آن در نظر گرفته و مطابق قانون، چک ممکن است در وجه حامل یا شخص معین یا به حواله کرد باشد و یا با امضاء پشت یا ظهر آن به دیگری منتقل شود، لیکن هنگامی که صادر کننده چک با خط کشیدن عبارت «به حواله کرد» در متن آن پشت نویسی را از کسی که چک در وجه او صادر شده سلب می‌ کند و دریافت کننده هم با پذیرش چک موافقت خود را اعلام می‌ کند.

در نتیجه به نظر می‌ رسد که شخصیت و خود دارنده چک برای صادر کننده مهم بوده و بدین طریق نخواسته است وجه چک مزبور توسط شخص دیگری وصول و یا دریافت گردد، لذا در صورتی که این گونه چک‌ ها به دیگری منتقل شود، بانک می‌ تواند از پرداخت وجه آن به غیر استنکاف ورزد.

هرچند گروه دیگر از حقوقدانان نظر مخالف داشته و معتقدند چک وسیله پرداخت سریع در امور تجاری محسوب شده و به صرف امضاء و ظهرنویسی اشخاص قابل نقل و انتقال است. 

فلذا چنانچه صادر کننده چک فوت کند، بانک می‌ تواند قبل از حصر وراثت، تعیین ورثه و بررسی اموال متوفی وجه چک را به دارنده پرداخت و یا کارسازی کند، چرا که این تصمیم در زمان حیات وی اتخاذ شده است.
این امر در مواردی هم که چک مدت دار بوده و تاریخ سر رسید آن بعد از فوت صادر کننده است، مصداق دارد.

مطابق ماده ۲۳۱ قانون امور حسبی بدهی‌های مدت دار «موجل» متوفی بعد از فوت او حال و بروز می‌شود، لذا در این حالت هم چون چک در زمان حیات متوفی صادر شده، با مرگ او بدهی مدت دار او حال می‌شود و بانک باید قبل از تاریخ سررسید وجه چک را به دارنده چک پرداخت کند.
از طرفی هم به موجب ماده ۳۱۱ قانون تجارت، پرداخت چک نباید وعده داشته باشد و بانک‌ها باید با با داشتن موجودی در حساب متوفی، وجه چک را پرداخت کنند. 

چکی که به عنوان ضمانت صادر شده قابل مطالبه است..؟

چکی که به عنوان ضمانت به شخصی سپرده شده است و ایشان بر خلاف توافق و مبنا صدور چک اقدام به واگذاری به غیر نموده است حال با عنایت بدین موضوع که  چک بابت ضمانت و به صورت امانت به شخص ثالث واگذار گردیده است و ایشان استفاده ای غیر از موضوع مورد توافق نموده می توانید با شهود و دیگر دلائل با عنوان خیانت در امانت از ایشان شکایت نمایید ولیکن شکایت شما و حتی اثبات موضوع شکایت دلیلی بر عدم پرداخت وجه چک به دارنده نمی باشد و شما می بایست مبلغ چک را به دارنده چک پرداخت نموده و برای استرداد مبلغ چک به نفر اول مراجعه نمایید.
« البته توجه داشته باشید دارنده چک می بایست الزاماً دارای حسن نیت باشد تا مورد حمایت قانون قرار گیرد در غیر این صورت نیاز به پرداخت وجه چک نیست».

فرق ظهرنویس و ضامن چیست..؟

فرق مسئولیت ظهرنویس با مسئولیت ضامن در اسناد تجاری مانند چک وسفته در متفاوت است بدین شرح که مستفاد ازمقررات مواد قانون تجارت و «رأی وحدت رویه شماره 597 مورخ 1374/03/12 هیأت عمومی دیوان عالی کشور، میان ضامن و ظهر نویس اسناد تجاری «چک و سفته» تفاوت وجود دارد زیرا :

1- اسناد تجاری «چک و سفته» به صرف ظهرنویسی به غیر واگذار و منتقل می شوند و ظهرنویسان منفرداٌ ومجتماٌ در قبال دارنده سند تجاری «چک و سفته» از مسئولیت تضامنی دارند، در حالیکه در مورد ضمانت، ضامن، انتقال دین مصداق ندارد .

2- شرط استفاده دارنده سند تجاری «چک و سفته» از مسئولیت تضامنی ظهرنویسان، موکول به رعایت مواد 286 لغایت 288 قانون تجارت در مواعد و مهلت های ذکرشده در آن مواد می باشد، در حالی که در ضمان، رعایت مهلت های مذکورضروری نیست.

3- ضامن فقط نسبت به کسی که ازاو ضمانت کرده، به اتفاق مدیون اصلی، در قبال دارنده سند تجاری «چک و سفته» مسئولیت تضامنی در قبال دارنده اسناد تجاری «چک و سفته» مسئولیت تجاری دارند در نتیجه دعوای دارنده برات علیه ظهرنویسان، به لحاظ خارج از موعد بودن اعتراض، مسموع نبوده و مردود است، لیکن ضامن و مدیون اصلی به رغم مقررات قانون مدنی، تضامناٌ به پرداخت وجه سند تجاری «چک و سفته» محکوم می شوند.

نکات حقوقی نگارش چک چیست..؟

هنگام نگارش چک به قواعد حقوقی و اصول کارشناسی آن توجه کنید از جمله این موارد:
1- تاریخ و مبلغ چک را حتماً، هم به حروف و هم به عدد بنویسید .

2- بر روی مبلغ عددی و حروفی را با چسب شیشه ای پوشانده و با ناخن روی آن را خط بیاندازید تا در صورت برداشتن چسب ، جوهر را از روی چک جدا کند .

3- هرگز در هنگام نگارش چک، خودکارتان را عوض نکنید «حتی دو خودکار همرنگ» چرا که جاعل بعداً می تواند ادعا کند که خودکار سومی هم در کار بوده است .

4- یک اشتباه متداول، استفاده از خودکار دیگران است . هرگز از خودکار کسی که می خواهید چک را با او بدهید استفاده نکنید . .

5- اگر زیاد چک مینویسید از قلمی منحصر بفرد با رنگی خاص استفاده کنید .«رنگ مشکی و رنگ آبی براحتی قابل ساخت و جعل است»

6- یکی از اشتباهات رایج در نگارش چک این است که قسمتی از متن چک را به طرف مقابل می سپاریم تا بنویسد . بعنوان مثال چک را جهت درج مبلغ و امضا به شما می دهد و یا پس از درج مبلغ چک  از شما خواسته می شود آن را امضا نمایید .

7- در صورتی که چک خط خوردگی ندارد ، حتما درج نمایید «بدون خط خوردگی» و در صورتی که دارای خط خوردگی است حتماً ، میزان و موارد خط خوردگی را در پشت چک کامل توضیح دهید .

8- در صورت عقد قرارداد ، حتماً مبلغ ، تاریخ و شماره چک را در قرار داد درج کنید.

9- بعضی از چک ها  دارای 2 امضاء بوده «حتما دو نفر باید امضا کنند» و یا بدون مهر فاقد اعتبارند «معمولاً در شرکت ها» پس مراقب باشید.

10- هرگز چک را جهت اصلاح، تعویض و ... در اختیار ، صادر کننده قرار ندهید چرا که در اختیار داشتن چک توسط صادرکننده به معنای پرداخت دین است .

چک بی محل چه مجازات‌هایی دارد و چه محرومیت‌های اجتماعی به دنبال می‌آورد؟

بانک‌ها وظیفه دارند همه حساب‌های جاری اشخاصی را که بیش از یک بار چک بلامحل صادر کرده و تعقیب آنها منتهی به صدور کیفرخواست شده است، ببندند و تا سه سال به نام آنها حساب جاری دیگری باز نکنند. مسئولین شعب هر بانکی که به تکلیف فوق عمل نکند با توجه به شرایط و مراتب جرم به یکی از مجازات‌های مقرر در ماده 9 قانون رسیدگی به تخلف‌های اداری توسط هیات رسیدگی به تخلفات اداری محکوم خواهند شد.

برای مطالبه سفته به چه نکاتی باید توجه شود..؟

برای مطالبه سفته بایستی توجه داشت که:

1- دارنده سفته بایستی در سررسید، وجه سفته را مطالبه کند و در صورت عدم پرداخت سفته، دارنده سفته باید ظرف 10 روز از تاریخ سر رسید، سفته را واخواست کند.
نکته 1- اگر روز دهم تعطیل باشد روز بعد از آن عمل واخواست انجام خواهد شد.
نکته 2- واخواست اعتراض رسمی نسبت به سفته ای که در سررسید پرداخت نشده است و علیه صادر کننده سفته به عمل می آید و باید رسماً به او ابلاغ شود، واخواست در برگه های چاپی که از طرف وزارت دادگستری تهیه شده نوشته می شود.
نکته 3- در واخواست رونوشت کامل سفته که به وسیله واخواست کننده نوشته می شود و دستور پرداخت وجه سفته که توسط دادگاه انجام می گیرد، آورده می شود.
نکته 4- واخواست نامه با استفاده از کاغذ کاربن در سه نسخه مشابه «یک نسخه اصل و دو نسخه رونوشت» تنظیم شده و به وسیله واخواست کننده امضا می شود و پس از چسباندن تمبر به مبلغ 2 درصد خواسته صورت می گیرد.
نکته 5- هیچ نوشته ای نمی تواند از طرف دارنده سفته، جایگزین واخواست نامه شود.

2- برای استفاده از مسؤلیت تضامنی ظهرنویس ها، دارنده سفته باید ظرف یک سال از تاریخ واخواست، دادخواست خود را به دادگاه تقدیم نمادید اگر دارنده سفته به این وظیفه قانونی عمل نکند، دعوی او علیه ظهرنویس ها پذیرفته نمی شود.

3- دارنده سفته ای که واخواست شده و در موعد مقرر اقامه دعوی کرده، می تواند از دادگاه بخواهد که اموال طرف دعوی را قبل از رسیدگی و صدور حکم به نفع او توقیف کند، در این حالت پس از صدور حکم، دارنده سفته در وصول طلبش از مال توقیف شده، به سایرین تقدم دارد، دادگاه نیز به محض تقاضای دارنده سفته، ممکن است معادل وجه آن از اموال طرف مقابل به عنوان تامین توقیف کند.
نکته - چنانچه سفته واخواست شده باشد برای صدور قرار تأمین خواسته نیاز به تودیع خسارت احتمالی نیست.

شرایط شکایت کیفری در چک چیست..؟

شرایط شکایت کیفری چک بدین شرح است:

شاکی باید ظرف مدت 6 ماه از تاریخ سررسید چک، به بانک مراجعه و در صورت عدم کفایت موجودی برای دریافت گواهی عدم پرداخت چک، اقدام کند و نیز تا 6 ماه از تاریخ گواهی عدم پرداخت چک، اقدام به شکایت نماید.

شکایت کیفری در چک را فقط علیه صادر کننده میتوان مطرح نمود و در فرآیند شکایت کیفری چک، کسانی که ظهر چک «پشت چک» را امضا کرده اند،مسئولیتی ندارند.

واگذار نمودن چک به دیگری، قبل ازگواهی عدم پرداخت چک، وصف کیفری چک را زائل و چک را اصطلاحاً حقوقی نمی کند؛ اما اگر پس از صدور گواهی عدم پرداخت، چک را انتقال دهید، چک وصف کیفری نداشته و حقوقی خواهد شد.

مواردی که صادر کننده ی چک قابل تعقیب کیفری نیست:
1- ثابت شود چک سفید امضا داده شده است.
2- در متن چک وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی باشد.
3- چک بابت تضمین باشد.
4- وصول وجه چک منوط به تحقق شرطی بوده است.
5- چک بدون تاریخ یا وعده دار صادر شده باشد.

چک سفید امضاء و ماهیت حقوقی آن

منظور از سفید امضاء بودن چک، امضاء نداشتن بر روی چک نمی باشد؛ زیرا در چنین صورتی سند مزبور چک نمی باشد (دارای اعتبار نمی باشد).
بلکه چک سفید امضاء حالتی را بیان می کند که چک امضاء دارد؛ اما از جهت محتوا همانند مبلغ، تاریخ و سایر موارد سفید است.

 تعریف چک (سفید امضاء)

در مورد چک سفید امضاء‌تعاریف گوناگونی از سوی نویسندگان حقوقی ارائه شده است که به بعضی از آنها اشاره می شود: – چک سفید امضاء چکی است که صادر کننده آن را فقط امضاء کرده و به طرف مقابل می دهد تا وی بتواند هر زمان که اراده می کند سایر مندرجات آن راتکمیل و آن را به بانک بدهد. – چک سفید امضاء،‌چکی است که فقط صاحب چک آن را امضاء‌نموده، بدون اینکه مبلغ و گیرنده وجه را تکمیل نماید و تکمیل آن برعهده دارنده چک محول می شود تا هر زمان که مایل باشد آن را نوشته و به بانک محل علیه آرائه دهد. – چک سفید امضا‌ء چکی است که فاقد مبلغ می باشد. – چک سفید امضاء، چکی است که در آن مبلغ تعیین نشده است. از این چک اغلب زمانی استفاده می شود که دین بطور کامل و درست معین نیست و به ذینفع اجازه می دهد تا آن را تکمیل نماید. با اینحال، ذینفع ممکن است مبلغ بالایی را با نوشتن مثلا فلان دلار (مبلغ) روی چک، بر دیگری تحمیل نماید – چک سفید امضاء چکی است امضاء شده که به شخصی جهت نوشتن هر مقدار وجهی که مایل به دریافت آن باشد، داده شده است. – چک سفید امضاء، چکی است که پر نشده است. چکی است که فقط دارای امضاء بوده و به حامل آن اجازه می دهد تا هر مبلغی را در آن بنویسد. چکی است که اجازه می دهد مبلغ نامحدودی پول مورد استفاده قرار گیرد. با عنایت به تعاریف مذکور و آنچه از برخی مقررات قانونی استفاده می شود، چنانچه بخواهیم تعریف دقیقتری از چک سفید امضاء بدست دهیم باید آن را چکی بدانیم که حداقل فاقد درج مبلغ باشد خواه تاریخ صدور و ذینفع آن مشخص شده یا نشده باشد. این تعریف را می توان چنین توجیه نمود: شرایطی که مطابق مقررات قانون تجارت، قانون صدور چک و فرمهای چاپی چک باید در ورقه آن درج شود عبارتست از: امضای صادر کننده، تاریخ و محل صدور،‌تعیین ذینفع یا حامل،‌مبلغ،‌بانک محال علیه، شماره حساب جاری صاحب حساب و نام و نام خانوادگی او. در حال حاضر معمولا نام و نام خانوادگی صاحب حساب در چک درج نمی شود و تنها به درج شماره حساب جاری او اکتفا می گردد. همچنین محل صدور نیز نوشته نمی شود و چنین فرض می شود که محل صدور و محل پرداخت محل واحد است. نام بانک محال علیه نیز بوسیله همان بانک ارائه کننده دسته چک با استفاده از مهر در قسمت بالای ورقه چک درج می شود.

قوانین چک برگشتی _ کسر موجودی

سلام من چکی که از مشتریم گرفتم رو خرج کردم حالا طرف بدلیل کسری موجودی برگشت زده به نام خودش. حالا من میتونم با وجود اینکه به اسم کسی دیگه برگشت خورده از صاحب چک شکایت کنم؟

 پاسخ:
کسی که چک پس از برگشت از بانک به وی منتقل گردیده، حق شکایت کیفری نخواهد داشت؛ مگر آنکه انتقال قهری باشد.
از طرف دیگر هر‌گاه بعد از شکایت کیفری، شاکی چک را به دیگری انتقال دهد یا حقوق خود را نسبت به چک به هر نحو به دیگری واگذار نماید ، تعقیب کیفری موقوف خواهد شد.

آیا صدور چک از حساب مسدود جرم است..؟

مطابق قانون هر کس با علم به بسته بودن حساب بانکی خود مبادرت به صدور چک کند، عمل وی در حکم صدور چک بی محل خواهد بود و به حداکثر مجازات ذکر شده در قانون چک محکوم خواهد شد و مجازات تعیین شده غیرقابل تعلیق است.

برای اشخاصی که با علم به بسته بودن حساب خود، اقدام به صدور چک می نمایند:
1- حداکثر مجازات ذکر شده در قانون چک « دو سال حبس»
2- ممنوعیت از داشتن دسته چک به مدت دو سال
3- اجرای حتمی مجازات بدین معنی که قاضی  نمی تواند این مجازات‌ را تعلیق نماید.

چک سفید امضاء چیست..؟

منظور از سفید امضاء بودن چک، امضاء نداشتن چک نمی باشد، زیرا در چنین صورتی سند مزبور چک نمی باشد «دارای اعتبار نمی باشد»، بلکه حالتی را بیان می کند که چک امضاء دارد، اما از جهت محتوا و سایر موارد سفید است.

چک مشروط

چکی است که پرداخت مبلغ مندرج در متن آن منوط به تحقق شرطی باشد یعنی برای پرداخت چک شرطی تعیین شده باشد.
از دیدگاه قانونی، دارنده چک مشروط می تواند در تاریخ چک به بانک مراجعه نماید و بانک توجهی به شرط مندرج در متن چک نمی کند و چک را پرداخت می نماید و اگر پولی در حساب نباشد یا از وجه چک کمتر باشد گواهی عدم پرداخت یا کسر موجودی صادر می کند.
البته دارنده نمی تواند علیه صادرکننده اقدام کیفری نماید و درخواست محکومیت صادرکننده را کند ولی می تواند با مراجعه به دادگاه و تقدیم دادخواست وجه چک را مطالبه نماید.

مطالبه وجه چک از طریق اجرای ثبت چگونه است..؟

مطالبه وجه چک از طریق اجرای ثبت با وجود شرایطی محقق می شود بدین شرح که:

1- برای مطالبه وجه چک از طریق اجرای ثبت فقط می توان علیه صادر کننده اقدام نمود و مسئولیتی متوجه ضامن و ظهرنویسان نیست.
2- امضاء صادر کننده چک با نمونه امضای موجود در بانک «حدود عرف بانکداری» مطابقت داشته باشد.
3- بابت صدور اجرائیه باید اصل و تصویر چک به اضافه گواهی صادره از بانک محال علیه  به «اجرای ثبت» ارائه گردد.
4- درخواست اجرای چک از ثبت محلی که بانک طرف حساب صادر کننده چک در آن محل واقع است به عمل می آید.
5- درخواست چک های صادره از شعب بانک های ایرانی خارج از کشور در «اجرای ثبت تهران» به عمل می آید.
6- دعوی صادر کننده چک در مورد مطالبی که گاهی به عنون بابت ضمانت یا... در متن چک نوشته می شود و همچنین مطالب مذکور در ظهر چک در مورد ظهرنویس، در «اداره ثبت» قابل رسیدگی نمی باشد و فقط وجه مرقوم در چک، قابل صدور اجرائیه در اداره ثبت می باشد.
7- تعقیب کیفری و اعلام جرم، علیه صادر کننده چک بی محل به مقامات صلاحیت دار، مانع درخواست صدور اجرائیه برای وصول چک از طریق اداره ثبت نخواهد بود.
8- در مورد چک های وعده دار، اجرائیه پس از سررسید صادر خواهد شد.
9- در مورد چک های صادره از مؤسسات مالی و اعتباری اجرائیه صادر نمی شود.
10- در صورتی که چک به نمایندگی از طرف صاحب حساب صادر شود و یا صادر کننده چک تحت عنوان وکیل، اقدام به صدور چک کند صادر کننده چک و صاحب حساب متضامناً مسئول پرداخت وجه چک بوده و به تقاضای بستانکار، علیه آنها بر اساس تضامن صادر می شود.

 

آشنایی با برات به عنوان یک سند تجاری مهم

 تعریف برات:

سندی تجاری است، که به موجب آن صادر کننده، با صدور آن، و تقدیم آن به دارنده ، او را برای دریافت مبلغی پول به سوی شخص دیگری به نام براتگیر یا محال علیه می فرستد، بدین توضیح که اگر براتگیر، آن را قبول نماید، دارنده این سند تجاری می تواند با ارائه آن به براتگیر، مبلغی پول از او دریافت دارد.

 متعهدله و متعهدین برات: 

۱) براتکش (صادر کننده): شخصی که برات را صادر می کند و آن را به دیگری تقدیم می کند، تا این شخص مبلغ آن را از شخص ثالثی (محال علیه) دریافت دارد.

۲) دارنده برات (محتال، محال له): شخصی که در حال حاضر سند تجاری در اختیار او می باشد و می تواند با رجوع به محال علیه (شخص ثالث) وجه آن را دریافت دارد، اعم از آنکه سند تجاری مذکور به نام او صادر شده باشد یا  به واسطه ظهرنویسی به او تقدیم شده باشد.

۳) ظهر نویس: شخصی است که قبلا دارنده سند تجاری فوق بوده و آن را به شخص دیگری منتقل نموده است و در حال حاضر دیگر دارنده آن نیست.

۴) براتگیر: شخص ثالثی است که برای پرداخت مبلغ پیش بینی شده است.

 

شرایط شکلی و ظاهری برات:

۱) امضاء یا مهر صادرکننده

۲) قید کلمه برات بر روی ورقه

۳) تاریخ تحریر ( تاریخ صدور ) با قید روز و ماه و سال

۴) اسم براتگیر.

۵) ذکر مبلغ 

۶) تاریخ پرداخت مبلغ

۷) مکان پرداخت مبلغ

۸) اسم شخصی که برات در وجه یا حواله کرد او صادر می شود

۹) تصریح به این نکته که این نسخه، نسخه چندم است، البته فقط در صورتیکه سند فوق در چندین نسخه صادر شده باشد.

 

ضمانت اجرای عدم رعایت شرایط شکلی و ظاهری برات:

۱) در صورت فقدان شرط اول، یعنی اگر  بدون امضاء یا مهر صادر شده باشد، نوشته صادر شده، نه تنها سند تجاری محسوب نمی گردد، بلکه اصلا سند محسوب نمی شود.

چرا که بنابر ماده ۱۲۹۳ قانون مدنی ایران، ابتدایی ترین رکنی که هر سندی (البته جز در موارد استثنایی) باید داشته باشد تا به عنوان سند عادی شمرده شود، امضاء یا مهر است.

۲) در صورت فقدان شرط دوم، قانون ضمانت اجرایی پیش بینی ننموده است و در نتیجه سند صادر شده همچنان به عنوان برات محسوب میگردد. 

۳) در مورد ضمانت اجراء تخلف از شروط  دیگر یعنی بند ۳ تا ۹، سند صادر شده، دیگر یک سند تجاری و معرف یک دین تجاری نخواهد بود و تابع احکام قانون تجارت نیست، بلکه فقط یک سند عادی حقوقی است و تابع احکام حقوق مدنی است.

وظایف بانک در قبال چک برگشتی

هرگاه وجه چک به علتی از علل مندرج در ماده (۳) قانون جدید صدور چک پرداخت نگردد ، بانک مکلف است بنا بر درخواست دارنده چک فوراً غیرقابل‌ پرداخت بودن آن را در سامانه یکپارچهبانک مرکزی ثبت نماید و با دریافت کد رهگیری و درج آن در گواهینامه‌ای که مشخصات چک و هویت و نشانی کامل صادرکننده در آن ذکر شده باشد، علت یا علل عدم پرداخت را صریحاً قید و آن را امضاء و مهر و به متقاضی تسلیم نماید. به گواهینامه فاقد کد رهگیری و فاقد مهر شخص حقوقی در مراجع قضائی و ثبتی ترتیب اثر داده نمی شود.

*در برگ مزبور باید مطابقت یا عدم مطابقت امضا ی صادرکننده با نمونه امضای موجود در بانک (در حدود عرف بانک‌داری) از طرف بانک گواهی شود . بانک مکلف است به منظور اطلاع صادرکننده چک ، فوراً نسخه دوم این برگ را به اخرین نشانی صاحب حساب که در بانک موجود است ، ارسال دارد. در برگ مزبور باید نام و نام خانوادگی و نشانی کامل دارنده چک نیز قید گردد.

شرایط شکایت کیفری از صادرکننده‌ی چک برگشتی

بخشی از اخبار حقوقی معمولا به تعداد بالای چک­ های بلامحلی که در طول یک سال صادر می­ شود، اختصاص دارد. چک برگشتی یا چک بلامحل به چکی گفته می­ شود که دارنده­ ی چک هنگامی که برای وصول مبلغ آن به بانک مراجعه می­ کند، یا با حساب خالی ِصادرکننده مواجه می شود یا به علت دیگری نمی ­تواند وجه چک را دریافت کند...

امروزه در جریان زندگی اجتماعی همه ما متوجه این حقیقت شده‌ایم که انسان­‌ها به تنهایی قادر به رفع نیازهای خود نمی­ باشند و همواره باید برای تأمین آنها از دیگر افراد جامعه مدد جویند. بخش بزرگی از این نیازها را نیازهای مادی تشکیل می­‌دهد که نحوه‌ی تأمین­‌شان با گذشت زمان تغییر کرده‌است. تا چند صد سال قبل، انسان­‌ها با مبادله­‌ی کالا به کالا نیازهای خود را برطرف می­‌کردند اما در عصر مدرن ابزارهای نوین چنین وظیفه­‌ای را بر عهده دارند. یکی از این ابزارهای مدرن، اسناد تجاری است و پرکاربردترین سند تجاری که به خوبی با آن آشنا هستیم، چک می‌باشد. چک به عنوان یک سند تجاری نقش مهمی را در تنظیم روابط مالی ایفا می­‌کند اما در عین حال مشکلاتی را نیز به ارمغان آورده‌است که یکی از متداول­ ترین آنها، صدور چک بلامحل یا چک برگشتی می­‌باشد. چک بلامحل و نحوه­‌ی وصول مبلغ چک موضوعی است که دعاوی بسیاری را در نظام قضایی به خود اختصاص داده‌است. طبق قانون، دارنده­‌ی چک بلامحل می­‌تواند از سه روش حقوقی، کیفری و ثبتی برای وصول مبلغ چک استفاده نماید که هر یک از این روش­‌ها دارای مراحل و ضوابط قانونی خاصی است. در این نوشتار به شرایط استفاده از روش کیفری برای وصول کردن چک خواهیم پرداخت.

چک بلامحل(چک برگشتی)
بخشی از اخبار حقوقی معمولا به تعداد بالای چک­‌های بلامحلی که در طول یک سال صادر می­‌شود، اختصاص دارد و شاید شما نیز حداقل یک بار با چنین چک‌هایی مواجه شده­ باشید اما منظور از چک بلامحل چیست؟ چک بلامحل به چکی گفته می­‌شود که دارنده‌ی چک هنگامی که آن را به بانک ارائه می‌کند یا با حساب خالی ِصادرکننده مواجه می‌گردد یا به علت دیگری نمی‌­تواند وجه چک را دریافت کند. مطابق مواد ۳ و ۱۰ قانون صدور چک اگر یکی از موارد زیر وجود داشته باشد، چک صادره بلامحل خواهد بود:
۱. اگر در تاریخ مندرج بر روی چک، صادرکننده در حساب خود موجودی نداشته یا موجودی آن کمتر از مبلغ چک باشد.
۲. اگر صادرکننده­‌ی چک پس از صدور چک، تمام یا قسمتی از وجهی را که با توجه به آن چک صادر کرده‌است، از بانک خارج کند.
۳. در صورتی که همه شرایط برای پرداخت مبلغ چک فراهم باشد اما صادرکننده‌ی چک بدون وجود علت قانونی به بانک دستور دهد که مبلغ چک را نپردازد؛ یعنی دستور عدم پرداخت صادر کند.
۴. اگر چک به صورت نادرست و اشتباه صادر شده باشد. برای مثال اگر بانک به عللی همچون عدم مطابقت امضا یا قلم خوردگی در متن چک و مانند آن وجه چک را نپردازد.
۵. هرگاه فرد با علم به اینکه حساب وی بسته و مسدود است، اقدام به صدور چک کند.

اگر یکی از شرایط ۵گانه‌ی بالا وجود داشته باشد، بانک گواهی عدم پرداخت صادر خواهد نمود و در این حالت گفته می­‌شود که این چک برگشت خورده‌است. بانک باید در این گواهی ذکر کند که به چه علت مبلغ چک را نپرداخته‌است.

امتیازات استفاده از روش کیفری
استفاده از روش کیفری چه امتیازاتی دارد؟
اولا؛ فرآیند رسیدگی و پیچ‌و‌خم­‌های استفاده از روش حقوقی بسیار زیاد است و به همین دلیل روش کیفری بیشتر از شیوه‌های دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دوما؛ صدور چک بلامحل جرم است و اگر دارنده‌ی چک از روش کیفری استفاده نموده و شکایت کند، صادرکننده هم موظف به پرداخت مبلغ چک خواهد بود، هم باید مجازات قانونی آن یعنی حبس برای حداکثر دو سال را تحمل کند و هم طبق ماده ۲۱ قانون صدور چک، اگر بیش از یک بار چک بی­‌محل صادر نماید، تمامی حساب­‌های جاری او توسط بانک­‌ها بسته خواهد شد و هیچ بانکی نمی­‌تواند تا سه سال به نام وی حساب جاری دیگری باز کند.
سوما؛ طبق قانون دارنده­‌ی چک می­‌تواند از دادگاه تقاضا کند که صادرکننده را به پرداخت همه‌ی خسارات و هزینه­‌هایی که برای وصول طلب خود متحمل شده‌است، محکوم کند.(تبصره ماده ۲ قانون صدور چک)

شرایط استفاده از روش کیفری
برای اینکه دارنده­‌ی چک بلامحل بتواند از روش کیفری استفاده کند، مطابق ماده ۱۱ قانون صدور چک باید شرایط زیر را رعایت نماید:
الف. باید ظرف مدت ۶ ماه از تاریخ صدور چک برای وصول آن به بانک مراجعه کند.
ب. اگر بانک به هر علت گواهی عدم پرداخت صادر کند، دارنده باید ظرف مدت ۶ ماه از صدور این گواهی شکایت خود را در مرجع صالح مطرح نماید.
ج. صدور چک بلامحل یک جرم است و برای اینکه دادگاه بتواند به آن رسیدگی کند، نیاز به شکایت دارنده­ ی چک دارد.
د. شکایت کیفری رایگان نیست و دارنده­‌ی چک باید هزینه‌ی شکایت خود را بپردازد.

هزینه دادرسی مطالبه وجه چک
بنابر آئین‌نامه تعرفه خدمات قضایی مبلغ پنج هزار تومان هنگام مطرح نمودن شکایت دریافت می‌شود. علاوه بر این مبلغ، باید در مورد چک‌های تا مبلغ ۱۰۰ هزار تومان معادل ۱۵۰۰ تومان، چک‌های ۱۰۰هزار تومان تا یک میلیون تومان معادل ۴۰۰۰ تومان و بیش از یک میلیون تومان معادل ۱۵۰۰۰ تومان، پرداخت شود. برای نمونه در چک به مبلغ ۱۰۰ هزار تومان، باید ۶ هزار و پانصد تومان هزینه دادرسی پرداخت شود. البته هزینه اوراق و تصدیق مستندات به‌طور جداگانه محاسبه و وصول می‌شود.

مرجع صالح و مدارک لازم جهت طرح شکایت علیه صادرکننده­‌ی چک بلامحل
باید توجه کرد که منظور از روش کیفری طرح کردن شکایت در دادسرا، منظور از روش حقوقی ارائه­‌ی دادخواست به دادگاه حقوقی و منظور از روش ثبتی مراجعه به اجرائیه­‌ی ثبت می­‌باشد. در روش کیفری فرد باید ابتدا شکایت­‌نامه(شکوائیه) تنظیم کند و سپس شکایت خود را در دادسرای محلی که بانک صادرکننده­‌ی گواهی عدم پرداخت در آن قرار دارد، طرح کند. علاوه بر دادسرا، دفاتر ارائه­‌ی خدمات الکترونیکی قضایی راه‌اندازی شده‌است که دارنده­‌ی چک بلامحل می­‌تواند جهت پیگیری الکترونیکی شکایت مربوط به صدور چک بلامحل و کسب اطلاع از وضعیت پرونده، به این دفاتر مراجعه و با ارائه­‌ی مدارک لازم یعنی کپی گواهی شده برابر اصل چک و کپی گواهی شده برابر اصل گواهی عدم پرداخت، شکایت خود را طرح کند.

امضاهای موجود در ظَهر چک

چک یکی از مهم‌ترین و پرکاربردترین اسناد تجاری می‌باشد؛ سندی که از حیث ماهیت، یک سند عادی است زیرا اشخاص عادی جامعه بدون نیاز به مراجعه به دفاتر اسناد رسمی آن را تنظیم می‌کنند اما قانون‌گذار امتیازات اسناد رسمی مانند لازم‌الاجرا بودن را برای آن در نظر گرفته‌است. یکی از مسائل بسیار مهمی که در خصوص چک همواره مطرح بوده‌است، مربوط به «امضا» می‌باشد. موضوعات متعددی همواره در رابطه با امضای اسناد تجاری قابل طرح و بحث بوده‌است؛ نخست این‌که آیا وجود امضاء در خصوص این اسناد ضرورت دارد و یا این‌که هنگام صدور یا تنظیم آن‌ها می‌توان به جای امضاء از اثر انگشت نیز استفاده کرد؟ و دیگری آن‌که امضاهایی که در ظَهر(پشت) اسناد تجاری وجود دارند، دارای چه ماهیتی می‌باشند؟ به عبارت بهتر انواع مختلف امضاهای مندرج در ظَهر اسناد تجاری کدام‌أند؟ در این نوشتار به بررسی موضوع دوم خواهیم پرداخت و درصدد پاسخ‌ به این پرسش‌ها هستیم که اولاً انواع امضاهایی که می‌تواند در ظَهر اسناد درج شود، کدام‌أند؟ هر یک از این امضا‌ها دارای چه آثاری می‌باشد؟ و در صورتی که قید نشده باشد امضاء با چه قصدی در ظَهر چک درج شده‌است، باید چگونه نوع امضاء را تشخیص داد؟

انواع امضا؛ امضا برای انتقال یا امضا برای ضمانت؟
در اسناد تجاری ممکن است امضاهای متعددی وجود داشته باشد که یکی از این امضاها هنگام صدور این اسناد در آن درج می‌شود و نقش بسیار مهمی در آن ایفا می‌کند. این امضا که باعث می‌شود یک سند تجاری موجودیت پیدا کند و آثار حقوقی بر آن بار شود، توسط صادرکننده‌ی سند در سند تجاری درج می‌شود. علاوه بر این امضا، امضا‌های متعددی نیز می‌تواند در ظَهر(پشت) این اسناد وجود داشته باشد که ممکن است برای انتقال(ظَهرنویسی) یا ضمانت در آن درج شده باشد. در صورتی که هدف از امضای سند انتقال آن به دیگری باشد، شخصی که سند به نفع او امضا شده‌است، از آن پس دارنده‌ی چک تلقی شده و تمامی حقوق و مزایای آن چک به او انتقال پیدا می‌کند. انتقال چک به دیگری تنها از طریق ظَهرنویسی امکان‌پذیر است. گاه امضای مندرج در ظَهر چک نه برای انتقال چک به دیگری بلکه برای ضمانت است یعنی وقتی که شخصی چکی را صادر می‌کند، ممکن است ذی‌نفع(دارنده‌ی چک یا کسی که چک به نام او صادر می‌شود) از او ضامن بخواهد. در این حالت شخص ثالثی ظَهر چک را به عنوان ضامن امضا نموده و بدین نحو تضمین می‌کند که در صورت عدم پرداخت مبلغ چک از سوی صادرکننده‌ی‌آن، مبلغ چک را تماماً بپردازد. این نوع امضا زمانی در چک درج می‌شود که صادرکننده‌ی چک از حیث اعتبار مورد تأیید دارنده‌ی چک نباشد و بخواهد از این طریق تضمینی برای وصول مبلغ چک به دست آورد.

تفاوت آثار امضاء از بابت ظَهرنویسی با امضاء برای ضمانت
هر یک از امضاهای مندرج در ظَهر اسناد تجاری از جمله چک دارای آثاری می‌باشند که متفاوت از دیگری است اما باید توجه داشت که در هر دو نوع امضایی که توضیحاتی در مورد آن‌ها ارائه گردید، اگر صادرکننده‌ی سند تجاری مبلغ مندرج در سند را به دارنده‌ی چک نپردازد، فرد امضاکننده در برابر دارنده‌ی چک مسئولیت برای پرداخت دارد اما شرایط مسئولیت در هر یک از این دو نوع امضاء متفاوت از دیگری است. دو تفاوت موجود در شرایط مسئولیت به شرح زیر است:
تفاوت نخست. طبق مقررات قانون تجارت دارنده‌ی چک در صورتی می‌تواند به ظَهرنویس مراجعه و مبلغ مندرج بر روی چک را مطالبه کند که ظرف مدت ۱۵ روز از تاریخ سررسید اعتراض کرده باشد و ظرف مدت یک سال یا دو سال از تاریخ اعتراض، اقامه دعوا کرده باشد. در غیر اینصورت نمی‌تواند برای وصول مبلغ چک به ظهرنویسان مراجعه کند. این در حالی است که رعایت این مواعد برای مراجعه به ضامن الزامی نیست و دارنده‌ی چک در هر صورت می‌تواند برای وصول مبلغ چک به ضامن مراجعه کند؛ خواه این مواعد را رعایت کرده و خواه رعایت نکرده باشد. در این حالت اگر مواعد را رعایت نکرده باشد نمی‌تواند به ظَهرنویس مراجعه کند و هم‌چنین اگر ظَهرنویس دارای ضامن باشد، حق مراجعه‌ی به او را نیز نخواهد داشت.
تفاوت دوم. مسئولیت ضامن تابع مسئولیت کسی است که از او ضمانت شده‌است. اگر شخص الف از شخص ب ضمانت کرده باشد و مسئولیت شخص ب به یکی از دلایل از بین برود، این امر موجب از بین رفتن مسئولیت ضامن هم می‌شود؛ یعنی اگر دارنده‌ی چک به هر علتی حق مراجعه به مضمون‌عنه(کسی که از او ضمانت شده‌است) را از دست بدهد، به تَبَع آن دیگر حق مراجعه به ضامن را هم نخواهد داشت اما در خصوص ظَهرنویس اینگونه نیست و اگر حق مراجعه به صادرکننده‌ی چک از بین برود، دارنده‌ی چک هم‌چنان حق مراجعه به ظَهرنویس را خواهد داشت.

چگونگی تشخیص نوع امضاهای موجود در ظَهر چک
با توجه به اینکه هر یک از این امضاها آثار متفاوتی دارند، باید با دلیل اثبات شود که آیا این امضا از باب ظهرنویسی بوده و یا از باب ضمانت. در رابطه با اثبات نوع امضاء گاهی کسی که ظهر چک را امضا می‌کند، صراحتاً قید می‌کند که به چه منظور دارد پشت چک را امضا می‌کند. در این حالت مشکلی در خصوص اثبات این مطلب که امضا از چه نوعی می‌باشد، وجود ندارد. در برخی موارد امضاکننده تصریح نکرده که از چه باب چک را امضا می‌کند،.در این حالت اگر قرینه و نشانه‌ای وجود داشته باشد؛ مثل اینکه شخص ثالث ظهر چک را امضا کرده یا اینکه شخصی که از قبل با دارند‌ه‌ی چک ارتباط معاملاتی داشته آن را امضاء کرده‌است، می‌تواند به دادگاه کمک کند که نوع چک را تشخیص دهد. اگر هم هیچ تصریحی از سوی امضا‌کننده وجود نداشته باشد و دادگاه هم نتواند قرینه‌ای به دست بیاورد، در این حالت گفته می‌شود باید اصل را بر این بدانیم که این امضا از باب ظهرنویسی بوده و هر کس ادعا دارد امضاکننده از باب ضمانت آن را امضا کرده‌است، باید ادعای خودش را اثبات کند.