خداوند در آیه ۵۸ سوره ی مبارکه ی نساء مردم را به عنایت امانتداری فرمان داده است و درآیاتی نیز از ارتکاب خیانت در امانت نهی فرموده است .
امانت داری از منظراجتماعی نیز بسیار حائزاهمیت است ، چراکه اعتمادمیان افراد جامعه را فراهم می کند و لازمه ی زندگی اجتماعی است و خیانت در امانت موجب اخلال در نظم عمومی شده و اعتماد عمومی را خدشه دار کرده و به سرمایه ی اجتماعی لطمه می زند .
خیانت در امانت در قانون مجازات اسلامی نیز جرم بوده و برای مرتکبان آن مجازات تعیین شذه است و خسارت زیان دیده نیزمی بایست جبران شود .
جرم خیانت در امانت در قانون تعریف نشده اما حقوقدانان با توجه به مصادیق مذکور در موارد ۶۷۳و۶۷۴ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات مصوب ۱۳۷۵) خیانت در امانت رد به عمل عمدی و بر خلاف امانتداری امین و به ضرر صاحب مال تعریف کرده اند .
دکترمیرمحمد صادقی در تعریف این جرم می نویسد : (( خیانت در امانت عبارتست از : استعمال ، تصاحب ، تلف یا مفقود نمودن توام با سوء نیت مالی که از طرف مالک یا متصرف قانونی به کسی سپرده شده و بنا براسترداد یا به مصرف معین رسانیدن ان بوده است .
( کتاب جرایم علیه اموال و مالکیت ص ۱۴۷ )
در حال حاضر عنصر قانونی جرم خیانت درامانت در ماده ۶۷۴ قانون تعزیرات سال ۱۳۷۵ امده و مجازات آن شش ماه تا سه سال حبس پیش بینی شده است .
برای تحقق جرم خیانت در امانت لزوما بایستی موضوع جرم مال یا وسیله ی تحصیل مال باشد و مال امانی از سوی مالک یا متصرف قانونی به یکی از طرق قانونی و با شرط استرداد یا به مصرف معینی رسانیدن به امینی سپرده شود .
علاوه بر این باید بین فعل مرتکب جرم خیانت در امانت و ضرر مالک یا متصرف قانونی ان رابطه ی علیت برقرار باشد. برخلاف جرم کلاهبرداری در تحقق این جرم ضرورتی ندارد که خود خائن از مال منتفع شده باشد ، همچنین برخلاف جرم کلاهبرداری که متهم با توسل به وسایل متقلبانه مال غیر رابدست می آورد ، زیان دیده از جرم ، با میل و رضای خود را در اختیار متهم می گذارد . برای تحقق جرم خیانت در امانت لزوما نیازی به عقد امانت یا ودیعه نیست .
قانونگذار در ابتدای ماده ۶۷۴ قانون تعزیرات ازچهارعقد امانت آور ( اجاره ، امانت ، رهن و وکالت ) به عنوان عقودی که می توانند مبنای جرم خیانت در امانت قرار گیرند ، نام برده است و برای جلوگیری از فرار خائنین از مسئولیت به بهانه ی این که عقدی بین آنان و مالک یا متصرف مال منعقد نشده و یا اینکه آن عقد باطل بوده است ، خود را از محدوده ی عقود خارج کرده است و سپردن مال برای هرکار با اجرت و یا بی اجرت را مبنای تحقق جرم خیانت در امانت دانسته است به عنوان مثال در ماده ۶۷۳ قانون یاد شده برای سوء استفاده از سفید مهر یا سفید امضاء یک تا سه سال حبس تعیین کرده است .
در جرم خیانت در امانت سپردن مال باید از راه های قانونی و توسط مالک یا متصرف قانونی صورت گرفته باشد ، بنابراین اگر سارق مال مسروقه را به دیگری به امانت گذارد و امین به جای بازگرداندن مال ، آنرا به ضرر سارق ، به صاحب اصلی کالا یا دولت بدهد یا اصلا از ان به نفع خود استفاده کند ، مرتکب جرم خیانت در امانت شده است.
صور خاص خیانت در امانت :
۱- سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص :
ماده ۵۹۶ قانون مجازات اسلامی ، هرکس با استفاده از ضعف نفسی شخصی یاهوی و
هوس او یا حوائج شخصی افراد غیر رشید به ضرر او نوشته ای یا سندی اعم از
تجاری یا غیر تجاری از قبیل برات ، سفته ، چک ، حواله ، قبض و مفاصا حساب و
یا هرگونه نوشته ای که موجب التزام وی یا برائت ذمه گیرنده سند یا هر شخص
دیگر می شود . به هر نحوتحصیل نماید ، علاوه بر جبران خسارت مالی به حبس از
۶ ماه تا۲ سال و از یک میلیون تا ده میلیون ریال جزای نقدی محکوم می شود و
اگر مرتکب ولایت یا وصایت یا قیمومیت برآن شخص داشته باشد ، مجازات وی
علاوه بر جبران خسارت مالی از ۳ تا ۷ سال حبس خواهد بود .
۲- سود استفاده از سفید مهر :
ماده ۶۷۳
۳- خیانت مستخدمین دولت در اموال و اسناد دولتی :
اختلاس این افراد مشمول این مورد است . در ماده ۵ تشدید مجازات مرتکبین ارتشا و اختلاس و کلاهبرداری مطرح شده است
۴- جرایم در حکم خیانت در امانت :
اعمال مجرمانه ای که قانونگذار ، ارتکاب ان ها را به موجب قوانین (غیر از قانون مجازات ) از نظر مجازات مشمول کیفر خیانت در امانت دانسته است . این موارد عبارتند از :
– در قانون تجارت : سوء استفاده دلال ، حق العمل کار یا مدیر تصفیه
– در قانون تصدیق انحصار وراثت : در خصوص مسئولیت متصرفین مال متعلق به
اشخاص مجهول الوارث و یا مدیونین به اشخاص مذکور است ، در صورتی که مال یا
دین را استرداد نکنند
– در قانون ثبت اسناد و املاک : عدم انجام تکالیف متولی یا نماینده اوقاف
در مواردی که علیه دین اموال ، پرونده ای مطرح است . در صورتی که در که در
اثر تبانی باشد .
در قانون شرکت های تعاونی : خیانت در امانت هریک از مدیران عامل یا اعضای هیئت مدیره یا بازرسان یا کارکنان شرکت ها و اتحادیه های تعاونی در مورد وجوه یا اموال شرکت یا اتحادیه
-خیانت در امانت از جرایم غیر قابل گذشت است .
– خیانت در امانت در مال مشاع به صورتی که مرتکب آن یکی از شرکای مال مشاع باشند ، ممکن است .
– خیانت در امانت در پرونده استرداد جهیزیه مطرح نیست .
