قرار کفالت و نکاتی مهم در مورد آن:
تصور کنید اتهامی علیه خانم .......در دادسرا مطرح شده است. وی برای انجام تحقیقات و تکمیل پرونده به دادسرا فراخوانده میشود. بعد از انجام تحقیقات بازپرس برای او قرار کفالت صادر مینماید. این قرار به چه معناست؟
برخلاف تصورِ عموم زمانی که متهمی نزد مرجع قضایی آورده میشود، لازم نیست در همه موارد در بازداشت‌گاه نگه‌داری شود. بلکه با توجه به نوع جرمی که متهم به ارتکاب آن است و با توجه به دلایلی که علیه آن فرد وجود دارد، ممکن است تصمیمات متفاوتی درباره‌ی نحوه‌ی دست‌رسی به او گرفته شود. این تصمیم از خفیف‌ترین نوع آن، که شامل گرفتن تعهد برای حضور به‌موقع در دادسراست، تا قرار کفالت و وثیقه و بازداشت موقت که سنگین‌ترین قرار است، می تواند متفاوت باشد.
مفهوم قرار کفالت:
قرار کفالت یکی از پرکاربردترین قرارهای تأمین کیفری در سیستم قضایی ایران محسوب میشود. این قرار به این معناست که دادسرا از متهم می‌خواهد شخصی را به‌عنوان ضامن به مرجع قضایی معرفی نماید. این شخص که به‌عنوان کفیل معرفی میشود، حضور متهم نزد مرجع قضایی را تضمین میکند؛ یعنی تعهد میدهد که در صورت عدم مراجعه متهم، او را حاضر نماید و در صورت عدم توانایی برای حاضر کردن متهم، مبلغی به صندوق دولت واریز نماید. این مبلغ «وجه‌الکفاله» نام دارد که میزان آن همراه با صدور قرار کفالت مشخص میشود. برای تعیین این مبلغ مرجع تحقیق باید میزان خسارات واردشده از جرم و میزان مجازات مجرم در صورت اثبات جرم را در نظر بگیرد، به‌گونه‌ای که در صورت عدم حضور محکوم‌علیه، بتواند خسارات واردشده به بزه‌دیده را جبران کند.
کفیل چه کسی است؟
شخصی که به دادسرا معرفی میشود و حضور متهم را تضمین میکند، کفیل نامیده میشود. این شخص در واقع نوعی عمل حقوقی انجام میدهد و با اراده‌ی خود برای خود تعهد مالی ایجاد میکند. بنابراین باید شخص عاقل و بالغی باشد که توانایی قانونی برای اداره اموال خود را داشته باشد. از طرف دیگر باید توانایی مالی پرداخت وجه‌الکفاله را نیز داشته باشد. بررسی این موضوع بر عهده‌ی بازپرس و دادستان است. شرکتهای خصوصی نیز در صورت دارا بودن شرایط مورد نیاز طبق قانون می‌توانند کفالت متهم را عهده‌دار شوند.
مسئولیت کفیل:
بنابر آنچه گفته شد، هر زمان حضور متهم نزد مرجع قضایی لازم باشد، ابتدا احضاریه‌ای برای او فرستاده میشود و در صورت عدم حضور متهم بدون عذر موجه، به کفیل اطلاع داده میشود که ظرف سی روز متهم را نزد مرجع قضایی بیاورد. اگر کفیل نتواند ظرف این مدت متهم را حاضر کند، باید وجه‌الکفاله را به صندوق دولت واریز نماید. اگر بعد از واریز مبلغ به صندوق دولت، متهم نزد مرجع قضایی آورده شود و حتی در دادگاه تبرئه شود، نمیتوانیم وجه‌الکفاله را از صندوق دولت برداشت نماییم و به کفیل برگردانیم.
نکات تکمیلی:
اگر متهم نتواند شخصی را به‌عنوان کفیل معرفی کند، به بازداشت‌گاه فرستاده میشود. البته قانون اجازه داده که در موارد صدور قرار کفالت در صورتی که خود متهم تقاضا کند، وثیقه گذاشته شود. دلیل این اجازه آن است که قرار وثیقه سنگین‌تر از قرار کفالت است و بهتر می‌تواند حقوق قربانیان جرم را تضمین نماید.
نکته‌ی آخر این‌که در جرائم غیرعمدی مانند جرائم رانندگی که خسارت واردشده به زیان‌دیده، از طریق بیمه قابل جبران است، نمیتوان درباره‌ی جنبه‌ی خصوصی جرم، قرار کفالت یا وثیقه صادر کرد.
کفیل چه وظایفی دارد؟
وقتی جرمی به کسی نسبت داده میشود، تا زمانی که گناه‌کاری او ثابت نشده، نمیتوان وی را مجازات کرد یا آزادی او را محدود نمود. از سوی دیگر از آن‌جا که ممکن است متهم واقعاً گناه‌کار باشد و برای جلوگیری از محکومیت و مجازات شدن خود فرار کند یا دلایل جرم را مخفی کند یا با شاهدان تبانی کند و این اقدامات موجب تضییع حقوق عمومی یا خصوصی گردد، قانون به قاضی تحقیق اجازه داده که درباره‌ی متهم قرار تامین صادر کند. به‌موجب این قرار آزادی متهم مقید به دادن تأمین میشود. یعنی متهم باید وثیقه بدهد یا ضامن معرفی کند، وگرنه در بازداشت می‌ماند.
یکی از شایع‌ترین قرارهای تأمین، قرار کفالت است. بدین معنا که فردی که از لحاظ مالی توانایی قابل قبولی داشته باشد، ضمانت میکند که متهم در هنگام ضرورت در دادگاه یا دادسرا حاضر خواهد شد. این فرد، کفیل نام دارد و با قبول کفالت متهم وظایف سنگینی را که همراه با پیامدهای مالی است، بر عهده می‌گیرد. با توجه به اهمیت وظایف کفیل خوب است قبل از قبول این وظیفه، از احکام قانونی آن مطلع باشیم.
وقتی قرار کفالت صادر میشود، مبلغی به‌عنوان وجه‌الکفاله تعیین می‌گردد و به کفیل تفهیم میشود که اگر متهم در مواقع احضار حاضر نشود، و کفیل هم نتواند او را در مرجع قضایی حاضر کند، باید آن مبلغ را بپردازد. مبلغ وجه‌الکفاله طبق نظر قاضی و با توجه به شرایط پرونده تعیین میشود. این مبلغ نباید از خسارتی که بر فرد شاکی خصوصی وارد آمده، کمتر باشد.
مسئولیت کفیل تا زمانی که متهم از اتهام وارده تبرئه شود یا حکم محکومیت وی اجرا شود، ادامه دارد. هر بار که احتیاج به حضور متهم باشد و متهم در زمان احضار بدون عذر موجهی حضور نیابد، به کفیل اخطار میشود که ظرف یک ماه او را حاضر کند. اگر کفیل متهم را معرفی کند، از او رفع مسئولیت میشود، وگرنه دادستان دستور اخذ وجه‌الکفاله را صادر میکند. اگر قبل از اجرای این دستور متهم خود را معرفی کند یا کفیل او را حاضر کند، دادستان با رفع اثر از دستور اخذ وجه‌الکفاله، دستور میدهد که حدّ اکثر تا یک‌چهارم از وجه قرار از کفیل اخذ شود. در این صورت، اعتبار قرار تأمین به قوت خود باقی است و اگر کفیل رفع مسئولیت خود را درخواست نکند، مکلّف است نسبت به تکمیل وجه قرار اقدام کند. در صورتی که کفیل رفع مسئولیت خود را درخواست کند، متهم باید کفیل جدید معرفی کند. هرگاه پس از دستور اخذ وجه‌الکفاله متهم یا کفیل، ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ دستور ضبط بخشی از وجه قرار، وجه مقرّر را به صندوق دولت واریز کند، دستور اجرا نمی‌شود و اعتبار قرار تأمین صادره به‌صورت کامل به‌قوت خود باقی است.
رفع مسئولیت از کفیل در چند صورت انجام میشود:
۱. در صورتی‌که کفیل، متهم را به نحوی که تعهد کرده، تحویل دهد و پس از تحویل متهم، رفع مسئولیت از خود را درخواست کند.
۲. در صورتی که متهم تا قبل از صدور دستور اخذ وجه‌الکفاله حاضر شود.
۳. در صورت فوت متهم.
در غیر این‌صورت، وظایف کفیل تا تعیین تکلیف پرونده ادامه خواهد داشت.
