سرقت جرمی است که پیشینه‌ای طولانی دارد و شاید از همان آغاز بشریت، انسان‌ها به دلایل مختلف مرتکب این جرم شده‌اند.معنی سرقت “ربودن مال دیگری بدون اجازه و رضایت او” و یکی از مهمترین جرایم علیه اموال و مالکیت اشخاص است. از همان زمان‌های قدیم تا به الان برای جرم سرقت مجازات تعیین شده است. در قانون مجازات اسلامی کشور ما نیز برای این جرم، بسته به نوع و میزان خسارت وارده‌ی آن، مجازات‌های متعددی در نظر گرفته شده است.
انواع سرقت
“ حدی“
اگر سرقتی که براساس ماده 266 قانون مجازات اسلامی، دربرگیرنده‌ی تمام شرایط حد باشد، سرقت حدی نامیده می‌شود. تحقق این جرم بسیار دشوار است و درصورتیکه یکی از چهارده شرایط زیر را نداشته باشد،دیگر حدی محسوب نخواهد شد:
- شیء به سرقت رفته، شرعا مالیت داشته باشد؛ یعنی از نظر حقوقی ارزش مالی داشته باشد.
- شیء ، در حرز باشد (حرز مکان متناسبی لست که مال برای جلوگیری از سرقت در آن نگهداری می‌شود. مانند: گاو صندوق)
- سارق هتک حرز کند؛ یعنی محل نگهداری مال را از بین ببرد. مانند باز کردن یا شکستن قفل گاو صندوق
- سارق، مال را از حرز خارج کند. مثلا در ادامه‌ی مثال بالا بعد از اینکه قفل گاو صندوق را شکست و آن را باز کرد، مال را از داخل آن بردارد.
- هتک حرز و سرقت مخفیانه باشد.
- سارق پدر یا جد پدری صاحب مال نباشد.
- ارزش مال معادل چهار و نیم نخود طلای مسکوک باشد.
- مال از اموال دولتی یا عمومی، وقف عام و یا وقف بر جهات عامه نباشد. در واقع سرقت حدی فقط برای اموال خصوصی است و سرقت از اموال عمومی، یک جرم متفاوت است.
- سرقت در زمان قحطی صورت نگیرد.
- صاحب مال از سارق نزد مراجع قضایی شکایت کند.
- صاحب مال قبل از اثبات سرقت، سارق را نبخشد.
- مال قبل از اثبات جرم، به مالکیت سارق درنیاید.
- مال به سرقت رفته قبل از اثبات جرم، تحت ید مالک قرار نگیرد.
- مال به سرقت رفته، خودش یک مالی که قبلا سرقت یا غصب شده است، نباشد.
مطابق قانون، در صورتیکه سرقت، تمام این چهارده شرایط فوق را با هم داشته باشد، مستوجب حد است؛ یعنی مجازات آن حدی است که در ادامه به نحوه‌ی مجازات حدی می‌پردازیم.
“ تعزیری“
به طور کلی می‌توان گفت همین که سرقت شرایط حد را نداشته باشد، تعزیری است که خود دو نوع است:
تعزیری مشدد: منظور از مشدد هر گونه سرقتی که با یک یا چند عامل از عوامل تشدید مجازات همراه بوده باشد.
عوامل تشدید مجازات که در مواد 651 تا 660 قانون مجازات اسلامی بیان شده‌اند عبارتند از:
- سرقت در شب
- تعدد سارقان (دو یا چند نفر بودن سارقان)
- سرقت مسلحانه (استفاده از سلاح گرم و سرد)
- بالا رفتن از دیوار
- شکستن حرز (حرز مکانی از که عرفا صاحب مال، مالش را برای جلوگیری از سرقت، در آن نگهداری می‌کند)
- پوشیدن لباس مستخدمین دولت و خود را مأمور دولت قلمداد کردن
- سرقت از محل‌های عمومی
- کیف زنی و جیب بری
- جرم در مناطق حادثه دیده مانند مناطق سیل زده، زلزله زده… اتفاق بیفتد.
- سرقت آب، برق، گاز
- سرقت اسناد دولتی
- و موارد بسیار دیگر که بیان آن نیازمند تحریر مقاله‌ی جداگانه‌ای است.
تعزیری ساده: سایر موارد که با ربودن مال غیر، بدون علم و اطلاع و رضایت صاحب مال محقق می‌شود بدون اینکه هیچ یک از شرایط سرقت تعزیری مشدد را داشته باشد، سرقت تعزیری ساده نامیده می‌شود.
تفاوت سرقت حدی و تعزیری
در ابتدا باید بگوییم که منشاء شکل‌گیری سرقت حدی با تعزیری متفاوت است. منشاء شکل‌گیری سرقت حدی شرع است و طبق یک سری شرایط که شرع ما در نظر گرفته است و در پارگراف‌های قبلی به بیان آن پرداخت شد، شکل می‌گیرد. اما منشاء سرقت تعزیری قانون است و با توجه به مصلحت جامعه و میزان آسیبی که به مالکیت افراد وارد می‌کند، برای آن مجازات متفاوتی تعیین شده است. مورد بعدی، شرایط تحقق این نوع از سرقت‌هاست؛ شرایط تحقق سرقت حدی بسیار سخت‌تر از شرایط تحقق سرقت تعزیری است و از نظر مجازات هم در قانون مجازات کشور ما برای سرقت حدی مجازات سنگین‌تر و سخت‌تری نسبت به تعزیری در نظر گرفته شده است.
مجازات سرقت حدی
مطابق ماده 278 قانون مجازات اسلامی حد سرقت به شرح زیر است:
- در مرتبه اول، قطع چهار انگشت دست راست سارق از انتهای آن است به طوری که انگشت شست و کف دست باقی بماند.
- در مرتبه دوم، قطع پای چپ سارق از پایین برآمدگی است به نحوی که نصف قدم و مقداری از محل مسح باقی بماند.
- در مرتبه سوم، حبس ابد است.
- در مرتبه‌ی چهارم، اعدام است، هرچند سرقت در زندان باشد.
تبصره 1: هرگاه سارق فاقد عضوهای بالا باشد و نشود حد بر آن اجرا شود، مشمول یکی از سرقت‌های تعزیری می‌شود.
تبصره 2: در گزینه سوم، هرگاه مرتکب حین اجرای مجازات توبه نماید و مقام رهبری، آزادی او را مصلحت بداند، با عفو ایشان از حبس آزاد می‌شود. همچنین مقام رهبری می‌تواند مجازات او را به مجازات تعزیری دیگری تبدیل نماید.
مجازات سرقت تعزیری
- اگر سرقت تعزیری از نوع تعزیری ساده باشد، مجازات آن کمترین مجازات سرقت، یعنی سه ماه و یک روز تا دو سال حبس و تا 74 ضربه شلاق است.
- اگر سرقت تعزیری از نوع تعزیری مشدد باشد، مجازات آن شدیدتر از تعزیری ساده است و مرتکب آن از پنج تا بیست سال حبس و تا هفتاد و چهار ضربه شلاق محکوم خواهد شد. البته میزان این مجازات بسته به اینکه جرم سارق، کدام یک از شرایط بیان شده‌ی فوق را داشته باشد و چه مقدار خسارت وارد کرده است، متفاوت است.
مثلا اگر جرم از طریق کیف قاپی و یا جیب بری باشد، مجازات سارق، حبس از یک تا پنج سال و تا 74 ضربه شلاق خواهد بود.
یا اگر فعل همراه با اسلحه باشد و سبب تهدید و آزار دیگری شود، مجازات سارق، حبس از پنج تا بیست سال و تا 74 ضربه شلاق خواهد بود.
