قانون بازجویی از متهم شرایط و اصولی را در بازجویی تعیین کرده است که مقام قضایی ملزم به رعایت آنهاست. این اصول هم از مرحله بازجویی در آگاهی تا بازجویی در دادسرا و توسط بازپرس حاکم است. اصول بازجویی در قانون آیین دادرسی کیفری و قانون احترام به آزادی و حفظ حقوق شهروندی ذکر شده است که به آنها می پردازیم:
- طبق ماده 195 :” بازپرس قبل از شروع به تحقیق باتوجه به حقوق متهم به وی اعلام می کند مراقب اظهارات خود باشد. سپس موضوع اتهام و ادله آن را به شکل صریح به او تفهیم می کند و به او اعلام می نماید که اقرار یا همکاری موثر وی می تواند موجبات تخفیف مجازات وی را در دادگاه فراهم سازد و آنگاه شروع به پرسش می کند. پرسش ها باید مفید، روشن، مرتبط با اتهام و در محدوده آن باشد. پرسش تلقینی یا همراه با اغفال، اکراه و اجبار متهم ممنوع است”. بنابراین طبق این ماده:
- متهم باید به درستی تفهیم اتهام شود.
- به او اخطار داده شود مراقب اظهارات خود باشد.
- به او نتایج همکاری موثر او یادآوری شود.
- ممنوعیت طرح پرسش های تلقینی یا همراه با اغفال، اکراه یا اجبار در این باره قانون احترام به آزادی و حفظ حقوق شهروندی مقرر داشته است که : “پرسش ها باید، مفید و روشن و مرتبط با اتهام یا اتهامات انتسابی باشد و از کنجکاوی در اسرار شخصی و خانوادگی و سوال از گناهان گذشته افراد و پرداختن به موضوعات غیرموثر در پرونده مورد بررسی احتراز گردد.”
- حق همراه داشتن وکیل: طبق ماده 190 قانون آیین دادرسی کیفری : ” متهم می تواند در مرحله تحقیقات مقدماتی، یک نفر وکیل دادگستری همراه خود داشته باشد. این حق باید پیش از شروع تحقیق توسط بازپرس به متهم ابلاغ و تفهیم شود. چنانچه متهم احضار شود این حق در برگه احضاریه قید و به او ابلاغ می شود. وکیل کیفری متهم می تواند با کسب اطلاع از اتهام و دلایل آن، مطالبی را که برای کشف حقیقت و دفاع از متهم یا اجرای قانون لازم بداند، اظهار کند. اظهارات وکیل در صورتمجلس نوشته می شود.
- تبصره ۱ـ سلب حق همراه داشتن وکیل و عدم تفهیم این حق به متهم به ترتیب موجب مجازات انتظامی درجه هشت و سه است.
- تبصره ۲- در جرائمی که مجازات آن سلب حیات یا حبس ابد است، چنانچه متهم اقدام به معرفی وکیل در مرحله تحقیقات مقدماتی ننماید، بازپرس برای وی وکیل تسخیری انتخاب می کند.”
بنابراین متهم حق داشتن وکیل را دارد، مقام قضایی باید آن را به متهم اطلاع دهد، در غیر این صورت مقام قضایی مرتکب تخلف انتظامی شده است.
- منع اذیت کردن فرد: بر اساس قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی در جریان دستگیری و بازجویی و تحقیق، از ایذای افراد نظیر بستن چشم و سایر اعضاء، تحقیر و ترساندن آنان باید اجتناب گردد. علاوه بر این بازجویان و ماموران تحقیق از پوشاندن صورت و یا نشستن پشت سر متهم یا بردن آنان به اماکن نامعلوم و کلا اقدام های خلاف قانون خودداری ورزند.
- منع شکنجه فرد: هرگونه شکنجه متهم برای اقرار گرفتن و یا اجبار او به امور دیگر ممنوع بوده و اقرارهای اخذ شده بدینوسیله حجیت شرعی و قانونی نخواهد داشت. بنابراین اقرار تحت شکنجه پذیرفته نیست.
- حق سکوت متهم: طبق ماده 197قانون آیین دادرسی کیفری متهم حق دارد سکوت کند و این سکوت و امتناع از پاسخ باید در صورت مجلس ذکر شود و به امضای متهم برسد.
- لزوم رعایت مقررات قانونی در بازجویی: بازجویی باید توسط افرادی انجام شود که صلاحیت انجام این کار را دارند و لازم است که مقررات قانونی و اصول حاکم بر بازجویی رعایت شود، بر اساس قانون حفظ حقوق شهروندی تحقیقات و بازجویی ها، باید مبتنی بر اصول و شیوه های علمی قانونی و آموزش های قبلی و نظارت لازم صورت گیرد و با کسانی که ترتیبات و مقررات را نادیده گرفته و در اجرای وظایف خود به روش های خلاف آن متوسل شده اند، براساس قانون برخورد جدی صورت گیرد.
