در ماده 303 قانون آیین دادرسی مدنی در ارتباط با حکم غیابی چنین پیش بینی شده است : « حکم دادگاه حضوری است؛ مگر اینکه خوانده یا وکیل یا قائم مقام یا نماینده قانونی وی در هیچ یک از جلسات دادگاه حاضر نشده باشد و به طور کتبی نیز دفاع نکرده باشد و یا اخطاریه ، ابلاغ واقعی نشده باشد. »
طبق ماده مذکور اصل بر حضوری بودن رسیدگی و حکم صادره از دادگاه است. بنابراین، در مواردی که در خصوص حضوری بودن یا غیابی بودن حکم تردیدی حاصل شود، اصل بر این است که حکم حضوری بوده است. اما در برخی از شرایط حکم حضوری نیست بلکه عنوان آن حکم غیابی است که در قانون شرایط صدور آن بیان شده است.
بر اساس این ماده حکم غیابی در صورتی صادر می شود که :
- شخص خوانده یا وکیل یا قائم مقام یا نماینده قانونی وی در هیچ کدام از جلساتی که برای رسیدگی به موضوع تشکیل شده است حضور نیافته باشند . پس در صورتی که خود خوانده در جلسه رسیدگی شرکت نکند اما وکیل یا قائم مقام یا نماینده قانونی وی به جای او حضور پیدا کند، حکم صادر شده غیابی نخواهد بود.
- هیچکدام از اشخاص مذکور در مورد قبل لایحه ای نیز به دادگاه نفرستاده باشند و به اصطلاح به طور کتبی دفاع نکرده باشند. زیرا اصولا طرفین معمولا در قالب ارسال لایحه ای به دادگاه رسیدگی کننده در جریان دادرسی شرکت می کنند که در این صورت ، عنوان حکم صادره حکم حضوری خواهد بود.
- زمانی که اخطاریه دادگاه به خوانده ابلاغ واقعی شده باشد دیگر نمی توان حکم را غیابی دانست، چرا که خود شخص خوانده در جریان دادرسی قرار گرفته است. از مفهوم مخالف این مطلب متوجه می شویم که در صورتی که ابلاغ بصورت قانونی انجام شده باشد ، می توان با استناد به آن حکم را غیابی دانست.
نکته مهمی که باید در این زمینه در نظر گرفت این است که حکم غیابی باید سه شرط فوق را همزمان دارا باشد به این صورت که هم حکم ابلاغ واقعی نشده باشد، هم اشخاص مذکور در ماده 303 در جلسه دادرسی شرکت نکرده باشند و لایحه ای نیز نفرستاده باشند.
بنابراین، اگر اشخاص مذکور در ماده در جلسه رسیدگی حاضر نشده باشند، لایحه ای هم نداده باشند، اما حکم بصورت واقعی به آنها ابلاغ شده باشد ، حکم صادره حضوری است نه غیابی.
