نکاتی مهم در مورد نوشتن وصیتنامه به همراه یک نمونه وصیتنامه.

یکی از سفارشات بسیار مهم و حساس اسلام، که نسبت به آن بسیار تأکید شده، مسأله نوشتن وصیت‌‌نامه است.

 

نوشتن وصیتنامه در اسلام آنقدر مورد سفارش است که خداوند متعال در قرآن کریم می‌‌فرماید:

«کُتِبَ عَلَیْکُمْ إِذا حَضَرَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَکَ خَیْراً الْوَصِیَّةُ لِلْوالِدَیْنِ وَ الْأَقْرَبینَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقین‏»؛(بقره:180)

یعنی: بر شما لازم است: «هنگامى که مرگ یکى از شما فرا رسد، اگر چیز خوبى‏[مالى‏] از خود به جاى گذارده، براى پدر و مادر و نزدیکان، بطور شایسته وصیت کند! این حقّى است بر پرهیزکاران!»

پیامبر خدا(ص) نیز در ارتباط با وصیت نامه می‌‌فرماید:

«مَا یَنْبَغِی لِامْرِئٍ مُسْلِمٍ أَنْ یَبِیتَ لَیْلَةً إِلَّا وَ وَصِیَّتُهُ تَحْتَ رَأْسِه‏»؛ (روضة الواعظین‏2: 482)

یعنی: سزاوار نیست بر مؤمن که هیچ شبى بخوابد مگر اینکه وصیت نامه‏‌‌اش آماده باشد.

امام صادق(ع) نیز فرمود:

«الْوَصِیَّةُ حَقٌّ عَلَى کُلِّ مُسْلِم‏»؛ (روضة الواعظین‏2: 482)

یعنی: وصیت، حقى است برای هر مسلمان.

با تمام این سفارشات، اما برخی از ما گمان می‌ کنیم نوشتن وصیت نامه، کاری بسیار دشوار و نیازمند فکر و زمان زیادی است.

در حالی که نوشتن وصیت نامه بسیار آسانست حتی نیاز به جملات و واژه های نامأنوس و یا سنگین حقوقی و عربی ندارد.

آسانترین روش تنظیم وصیت نامه، «خودنوشت»(نوشتن توسط خود انسان) است. همین که وصیت به خط و قلمتان نوشته و امضا و تاریخ(روز و ماه وسال) داشته باشد، در همه جا پذیرفته می‌شود.

البته وصیت‌نامه سرّی یا رسمی هم می‌توان نوشت که برای تنظیم آن، مستلزم تشریفات ویژه، از جمله رفتن به اداره ثبت اسناد محل و یا دفترخانه اسناد رسمی است.

همچنین در قانون، پیش بینی وصیت در حال فوق العاده، نظامیان در حین جنگ نزد افسر هم رده خود و یا نزد دو نفر شاهد و یا بیماران نزد مدیر بهداری ارتش هم شده است.

قبل از نوشتن وصیت، این یادآوری‌‌‌ها مطالعه شود:

1- این وصیت نامه برای همه مکلفین اعم از زن و مرد قابل استفاده است و در این موضوع تفاوتی بین وصیت نامه بانوان و آقایان وجود ندارد.

2- وصیت کردن بر کسی که دَینی یا امانتی از مردم نزد او باشد، یا واجباتی مانند نماز، روزه، حج و یا کفارات بر عهده دارد؛ واجب است، لذا حتی اگر انجام تمام مفاد این وصیت نامه برای شما سخت است، حداقل بخش مربوط به بدهکاریهای الهی و مردمی (بخش دوم) را مقید باشید که تکمیل نمایید.

3- برای تنظیم وصیت نامه، حتما به عالم دینی که به مسائل وصیت آشنائی کامل داشته باشد مراجعه فرمایید.

4-وصی انسان باید فردی مورد وثوق و اطمینان باشد که بدانیم به وصیت عمل خواهد کرد.

5- همه ساله وصیت نامه را مورد تجدید نظر قرار دهید تا اگر مواردی از آن نیازمند تغییر و یا اصلاح بود، این کار انجام پذیرد.

6- بهتر است همان گونه که امیرمؤمنان (ع) در نهج البلاغه می فرماید، خودمان وصی خود باشیم و آن چه از کارهای خیر که دوست داریم بعد از ما برای ما انجام دهند، خودمان در زمان حیات انجام دهیم.

7- برای وصیت نامه از چند نفر از افراد مورد اعتماد به عنوان شاهد استفاده کنیم.

8- انسان فقط نسبت به نحوه هزینه کردن یک سوم از دارائی خود پس از مرگ، اختیار دارد و بیش از یک سوم، از اختیار او بیرون است و چگونگی تقسیم دو سوم باقیمانده آن به گونه‌‌ای است که خداوند معین فرموده است.

بنابراین نمی‌‌توان وصیت کرد که مثلا ارث پسر و دختر یکسان باشد و یا بیش از آن چه خداوند معین فرموده است به یکی از  وارثان پرداخت شود، مگر آن که همه وارثان بالغ و رشید بوده و  به این گونه تقسیم در زمان حیات یا بعد از مرگ وصیت کننده راضی بوده و اجازه دهند.

هم چنین محروم کردن برخی از ورثه  از ارث معنا ندارد و بی تاثیر  است.

9- انسان می‌‌تواند از یک سوم اموالش برای انجام کارهای خیر بعد از خودش وصیت کند، اما وصیت به یک سوم برای امور خیریه در صورتی خوب است که وارثان ما، نیازمند نباشند، اما در صورتی که آنان حقیقتا نیازمندند، بهتر است به کمتر از یک سوم مثلا یک چهارم یا یک پنجم وصیت کرد.

10- بهتر است در وصیت به یک سوم یعنی ثُلث، بخش معینی از دارائی را تعیین کنیم تا به اندازه یک سوم از همان بخش برداشته شود، مثلا قید کنیم که  از خانه یا مغازه یا پول های نقد یک سوم برداشته شود، زیرا وصیت به یک سوم از همه دارائی،  برای وارثان موجب زحمت خواهد بود.

11- وصیت به پرداخت مقداری از ثلث برای خویشاوندان نیازمندی که وارث نیستند مستحب است و در قرآن کریم و روایات تاکید فراوانی  به آن شده است.

12- امکان تغییر وصیت تا آخرین لحظه حیات امکان پذیر است، بنابراین هرگاه انسان بخواهد وصیت خود را تغییر دهد و به شکل دیگری وصیت کند ممکن است.

13- برای جلوگیری از مشکلات احتمالی بهتر است وصیت نامه خود را در دفتر اسناد رسمی به ثبت برسانیم.

14- در موردمهریه همسر، به فتوای بعضی از مراجع تقلید باید پرداخت آن به نرخ روز و با محاسبه تورم صورت پذیرد، لذا در این مساله باید از مراجع تقلید خود سؤال کنیم.

15- نایب گرفتن در حج واجب پس از مرگ، در صورتی واجب است که حج بر انسان مستقر شده باشد اما در مورد کسانی که در همان سال استطاعت، ثبت نام کرده و قبل از آن که نوبت آنان فرا رسد از دنیا می روند با توجه به فتاوای مختلف مراجع تقلید، باید هر کسی حکم مساله را از مرجع تقلید خود سوال کند.

16- برای گرفتن نایب در حج و یا قضای نماز و روزه حتما با دفتر مراجع تقلید ارتباط برقرار کنید، زیرا نایب شرایط خاصی دارد و هر کسی نمی‌‌تواند در این امور نیابت کند به ویژه در نیابت حج.

17- کسانی که فرزند صغیردارند اگر برای مراسم پس از مرگ خود مانند مراسم شب اول، هفتم، چهلم و... وصیت به برداشتن از ثلث نکنند، بازماندگان نمی‌‌توانند از سهم صغیر برای انجام  این مراسم هزینه کنند. در این صورت تنها می‌‌توان از اموال متوفی برای انجام غسل، کفن و تهیه قبری مطابق شأن میت هزینه کرد.

18- مردی که از دنیا می‌‌رود به طور طبیعی و به حکم اسلام پدر او یعنی پدربزرگ پدری فرزندان صغیرش، قیم و سرپرست آنان خواهد بود، و همینطور پدر پدربزرگ اما اگر آنها در قید حیات نباشند، در صورتی که سرپرستی، برای فرزندان صغیر خود تعیین نکنیم تعیین سرپرست باید توسط حاکم شرع صورت پذیرد.

19- فرزندانی نیاز به قیم و سرپرست دارند که بالغ و رشید نباشند.

20- قبل از هرگونه تصرف در اموال میت باید بدهی‌‌های او مانند حج واجب، خمس، زکات، مظالم و یا بدهکاری به افراد مانند مهریه همسر و... را از اصل مال میت پرداخت نمود، اگرچه میت به آنها وصیت نکرده باشد.

در ضمن تمام بدهی‌‌های مدت دار انسان پس از مرگ به روز شده و باید فورا پس از مرگ توسط وارثان از اموال او پرداخت شود. پس از پرداخت این حقوق و بدهیها اگر از مال میت چیزی اضافه آمد چنانچه در مورد ثلث اموالش وصیت کرده باشد باید به آن وصیت او عمل کرد و پس از آن بقیه اموال به وارثان میت تعلق دارد.

21- بهتر است در وصیت‌‌ها از وصیت به اموری که موجب زحمت بازماندگان می‌‌شود مانند انتقال جنازه به جای دیگر و یا چگونگی برگزاری مراسم و امثال آن اجتناب کنیم.

22- انسان می‌‌تواند برای آن که همسرش پس از مرگ او گرفتار مشکلاتی در مسکن نشود در زمان حیات خود، حق استفاده از خانه مسکونی خود را به همسرش تا زمان حیات همسرش واگذار کند و در نتیجه با مرگ شوهر استفاده از خانه مسکونی در اختیار همسر خواهد بود و پس از فوت او خانه میان وارثان تقسیم می‌‌شود. به این کار در اصطلاح فقه اسلامی «حبس» و یا «عمری» می گویند.

انجام این کار نیازمند شرایط خاصی مانند ایجاب و قبول است که حتما برای آگاهی از این شرایط باید به یک عالم دینی مراجعه نمود.

لازم به یادآوری است، در این صورت خانه از ملک شوهر و پس از مرگ او از ارثیه وارثان بیرون نمی رود.

هم چنین انسان می‌‌تواند استفاده از تمامی اثاث خانه  را به همین شکل به همسرش تا زمان حیات همسرش واگذار نماید.

بسیار مناسب است که این امور در وصیت نامه آورده شود.

23- سعی کنید وصیت نامه خود را در چند نسخه بنویسید تا در صورت مفقود شدن برخی از نسخه ها، وارثان دچار مشکل نشوند.

24- حتما نام مرجع تقلیدخود را در وصیت نامه بنویسید، زیرا  فتوای مراجع تقلید در برخی از احکام متفاوت است و اطلاع از مرجع تقلید در کیفیت عمل به وصیت لازم است.

25- بعد از مرگ باید فورا به وصیت نامه عمل شود و تأخیر آن بدون عذر شرعی جایز نیست.

پس:

هم اینک دست به قلم شوید که فردا دیر است و گفتن «دور از جان» شعاری بیش نیست، و کوچکترین اثری در جلوگیری از مرگ و مردن ما نخواهد داشت، بلکه صرفا برای دلخوشی و فراموش کردن مرگ به همدیگر می‌‌‌گوییم در حالی که بهترین دوست انسان آن کسی است که انسان را به یاد مرگ و قیامت و خدا بیندازد.

تذکر:

این نکته را هم عرض کنم که در کتابفروشیها نیز وصیتنامه‌‌های مختلفی آماده شده که کار را برای نوشتن بسیار آسان می‌‌کند و حتی برخی از آنها 4-5 برگ جیبی بیشتر ندارند.

در پایان نیز یک نمونه وصیتنامه ساده تقدیم می‌‌شود.

××××××××××××××××××××××××××××××××××

××××××××××××××××××××

×××

بسم الله الرّحمن الرّحیم

وصیت نامه شرعی و قانونی

پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمودند: سزاوار نیست که مسلمان شبی را به صبح آورد مگر اینکه وصیت او آماده باشد.

الحمدلله رب العالمین و الصلاة علی سیدنا محمد و آله الطاهرین

این جانب.............................................................................فرزند.................................................. متولد:..................................................

به شماره شناسنامه:..................................................در تاریخ..................................................با اعتراف به یگانگی پروردگار و رسالت خاتم پیامبران و امامت دوازده معصوم،

در کمال صحت، سلامت و اختیار به موارد ذیل وصیت می کنم، وصیت نامه های دیگر، قبل از این تاریخ از درجه اعتبار ساقط می باشد.

این وصیت نامه در شش بخش تنظیم شده است:

 

بخش اول: تعیین وصی، ناظر و قیم برای اطفال صغیر

1- وصی خود قرار دادم؛ جناب...........................................ساکن.................................................به شماره تلفن:......................................

2- ناظر بر انجام وصیت؛ جناب.................................................ساکن............................................به شماره تلفن:......................................

3- سرپرست و قیم فرزندان صغیرم؛ جناب..................................................ساکن:................................................به شماره تلفن:..................................................

بخش دوم: بدهکاری‌‌ها

بدهی‌‌های اینجانب به شرح زیر می‌‌باشد:

1- تمام مهریه همسرم خانم..................................................که مبلغ..................................................می‌‌باشد.

2- خمس در آمد های اینجانب از سال خمسی گذشته تا تاریخ فوت

(سال خمسی اینجانب در تاریخ..................................................می باشد)

3- مبلغ..................................................  خمس از سال های گذشته.

4- مبلغ ..................................................زکات از سال های گذشته.

5- حج واجب(یعنی  حج تمتع) به عهده من؛ می باشد - نمی باشد.

6- رد مظالم به مبلغ..................................................

7- به افراد ذیل این مبالغ را بدهکارم

الف: آقای/ خانم..................................................  مبلغ..................................................

ب:  آقای/ خانم..................................................  مبلغ..................................................

ج:   آقای/ خانم..................................................  مبلغ..................................................

8- اماناتی که دیگران نزد من دارند و باید به صاحبان آن تحویل گردد:

الف:....................................................................................................

ب:........................................................................................................

ج:.........................................................................................................

بخش سوم: وصیت به ثلث (یک سوم اموال)

یک سوم از اموالم در این امور هزینه شود.

1-..................................................سال نماز و..................................................سال روزه.

2- مبلغ..................................................بابت رد مظالم احتیاطی من پرداخت گردد.

3- این کفارات به عهده اینجانب میباشد که هزینه آن از محل ثلث اموالم پرداخت گردد:

الف:...................................................................................................

ب:....................................................................................................

ج: ....................................................................................................

4- هزینه غسل، کفن، دفن و مراسم اول، سوم، هفتم و چهلم و سایر مراسم و هزینه های مورد نیاز مجالس

5- وصیت برای خویشاوندان نیازمندی که ارث نمی برند ( مثل خواهر زاده، برادر زاده، خاله، عمو، دایی، عمه و...... )

مثلا: مبلغ......................  برای .....................و مبلغ........................ برای ......................و........................

6- باقیمانده از ثلث اموالم برای ..................................................  هزینه شود.

 (مثلا مدرسه، مسجد، بیمارستان و..... )

بخش چهارم: مطالبات

1- از افراد زیر این مبالغ را طلب دارم:

الف: آقای/ خانم..................................................  مبلغ..................................................

ب:  آقای/ خانم..................................................  مبلغ..................................................

ج:   آقای/ خانم..................................................  مبلغ..................................................

2- فهرست امانتهایی که نزد دیگران دارم و چگونگی دریافت آن به شرح زیر است:

الف:....................................................................................................

ب:....................................................................................................

ج:....................................................................................................

بخش پنجم: وصایای اخلاقی

بسیار مناسب است در این قسمت سفارش های اخلاقی، مانند سفارش به نماز، حجاب، احترام به پدر و مادر، مهربانی فرزندان با یکدیگر و امثال آن آورده شود و یا اینکه به صورت برگه ای جداگانه ضمیمه وصیت نامه شود.

بخش ششم: فهرست اموال

فهرست اموال منقول و غیر منقول اینجانب (شامل مواردی مثل منزل مسکونی، وسیله نقلیه، موجودی حسابهای بانکی، زمینهای زراعتی و باغات، مغازه و دفتر کار و........) به شرح پیوست می باشد.

این وصیت نامه در شش  بخش به گواهی این آقایان رسید.

1-....................................................................................................

2-....................................................................................................

3-....................................................................................................

و در دفتر خانه اسناد رسمی به شماره....................................................................................................ثبت گردید.

در پایان یادآور می شوم اینجانب مقلد حضرت آیت الله..................................................می‌‌باشم  و تمایل دارم که درصورتی که مقدور بوده و موجب زحمت وارثان نگردد در ..................................................مدفون شوم.

نام و امضاء وصیت کننده:

نام و امضاء وصی:

نام و امضاء ناظر:

نام و امضاء شهود: