ثبوت و اجرای کیفر قصاص منوط به وجود شرایطی است که فقدان هر یک از آنها می‌تواند مانع اجرای قصاص شود.
بدیهی است که موارد مورد بحث مربوط به حالتی است که قانونگذار به علت وجود ویژگی هایی در قاتل یا مقتول، مرتکب قتل عمد را مستوجب قصاص نمی ‌داند و از ابتدا  واکنشی متفاوت با قصاص با او مواجه می شود.لذا این موارد از مبحث سقوط قصاص  متمایز است.
از جمله مواردی که مانع اجرای قصاص می گردد(وجود شرایطی در مرتکب):

قاتل، پدر یا جد پدری مقتول باشد:
در صورتی که پدربزرگ(جد پدری)یا پدر، مرتکبِ قتلِ نوه یا فرزند شوند قصاص نمی شوند(تنها به پرداخت دیه و تعزیر محکوم می شوند)،مستند به مادہ 301 قانون مجازات اسلامی ،قصاص در صورتی ثابت میگردد که مرتکب،پدر یا از اجداد پدری مجنیٌ‌علیه نباشد....الخ

نابالغ بودن و دیوانه بودن قاتل:
اگر دیوانه یا نابالغی به عمد کسی را بکشد ،خطا محسوب شده و قصاص نمی ‌شود،لکن باید عاقله‌ آن‌ها دیه‌ قتل خطا را به ورثه مقتول بدهند.

دیوانه بودن مقتول (مجنی علیه دیوانه باشد):
-با عنایت به ادامه ماده 301 ق.م.ا :«قصاص در صورتی ثابت می شود که مجنی علیه عاقل باشد»

ماده 301 - قصاص در صورتی ثابت می شود که مرتکب، پدر یا از اجداد پدری مجنیٌ علیه نباشد و مجنیٌ علیه، عاقل و در دین با مرتکب مساوی باشد.


مست بودن قاتل:
مستند به مادہ 307 ق.م.ا،ارتکاب جنایت در حال مستی و عدم تعادل روانی در اثر مصرف مواد مخدر،روانگردان و مانند آنها،موجب قصاص است "مگر" اینکه ثابت شود بر اثر مستی و عدم تعادل روانی،مرتکب به کّلی مسلوب الاختیار بودہ است که در این صورت،علاوہ بر دیه به مجازات تعزیری مقرر در کتاب پنجم «تعزیرات» محکوم می ‌شود.اما اگر ثابت شود که مرتکب قبلاً خود را برای چنین عملی مست کردہ یا علم داشته است که مستی و عدم تعادل روانی اش موجب ارتکاب آن جنایت یا نظیر آن ازجانب او می‌شود ، جنایت عمدی محسوب می‌شود.

ارتکاب قتل در حال خواب یا بیهوشی :
اگر کسی در حال خواب یا بیهوشی شخصی را بکشد ، خطای محض بودہ و منطبق بر بند الف مادہ 292 قانون مجازات اسلامی قصاص نمی ‌شود و فقط به دیه قتل محکوم می ‌شود.

یکی از شرایط قصاص برابر بودن در دین است که به دنبال آن موضوع قصاص میان مسلمان و غیرمسلمان پیش می‌آید.
بنابراین اگر:
مسلمان بودن قاتل و نامسلمان بودن مقتول نیز مانع اجرای قصاص است.
مستند به تبصرہ 2 مادہ 310،اگر مجنی ‌علیه غیرمسلمان باشد و مرتکب(قاتل) پیش از اجرای قصاص ،مسلمان شود،قصاص ساقط و علاوہ بر پرداخت دیه به مجازات تعزیری محکوم می شود.(مجازات تعزیری مقرر در کتاب پنجم«تعزیرات»)

نکته:
باید توجه داشت که در شریعت مقدس اسلام، اگر چه «اصل قصاص» در جرایم علیه تمامیت جسمانی اشخاص با شرایطی مورد پذیرش قرار گرفته است، همواره شارع مقدس به عفو و گذشت نسبت به قصاص توصیه و تأکید کرده و با وعده پاداش اخروی برای عفوکنندگان، عفو را برتر و افضل از اجرای قصاص دانسته است.