چک بوسیله ی امضاء کننده در طی عملیات شکلی بوجود می آید و صادر کننده آنرا صرفا برای امانت گذاردن بوجود نمی اورد ، بلکه گاها در اثر یک رابطه قراردادی یا تعهدی چکی از طرف صادر کننده به گیرنده چک که طرف قرارداد یا متعهد له می باشد واگذار و سپرده می شود .
دهنده چک امانی غالبا با هدف و قصد امانت گذاردن ، چکی را به طرف معامله ی خود نمی دهد بلکه قصد او قوام بخشیدن و ایجاد انگیزه و اعتماد در طرف مقابل خود است و استرداد چک مزبور نیز زمانی امکان پذیر است که معامله یا قراردادی به طور صحیح و بدون آنکه طرفین تخلفی نمایند به پایان برسد.
چنانچه واقعا ماهیت چک امانی ، امانت گذاردن آن باشد ، بایستی هرگاه امانت گذارنده اراده کند بتواند مورد امانت خود را مسترد نماید ، زیرا او مالک مال خود است و ید امانی امین ، به محض در خواست امانت گذارنده ساقط می شود .
درخصوص چک هایی که ادعای امانی بودن آنها مطرح می شود ، امانت گذارنده نمی تواند چک خود را ( امانت خود را ) هر موقع که بخواهد مسترد نماید بلکه فقط زمانی می تواند نسبت به استرداد چک خود قدام نماید که شرایط و تعهدات قرارداد و معامله را به درستی به انجام رسانده باشد .
خیانت در امانت چک حامل :
امین حق واگذاری چک مورد امانت به دیگری را ندارد و در صورت واگذاری ان مرتکب جرم خیانت در امانت می شود . م۱۴ قانون صدور چک ، صادر کننده را در صورتی قابل مجازات می داند که او نتواند ادعای امانی بودن چک را ثابت کند ، بنابراین در صورتی که امانی بودن چک ثابت شود ، صادر کننده قابل مجازات نیست ،زیرا انتقال آن منطبق با قانون و مورد حمایت نبوده و از لحاظ مدنی هم مدیون محسوب نمی شود .
وقتی چکی به صورت وعده دار صادر می شود این عمل تلویحا توافقی است بین طرفین ، تا دارنده صرفا در تاریخ سررسید به بانک مراجعه کند در حالیکه عملا دارنده ی چک می تواند پیش از سررسید مراجعه نموده و حتی با گرفتن گواهی عدم پرداخت از بانک ، علیه صادر کننده به عنوان صدور چک وعده دار شکایت نماید ، اما این اقدام به عنوان خیانت درامانت شناخته نمی شود ، چون این حقی است که با توجه به تعریف چک ، قانون صدور چک به دارنده می دهد .
با توجه به ماده ۳ مکرر الحاقی ، چک فقط در تاریخ مندرج در آن یا پس از آن تاریخ قابل وصول است . بنابراین اگر توافق طرفین بر عدم وصول ان قبل از سررسید باشد ، اصولا امکان دریافت وجه آن وجود ندارد و ارتکاب بزه خیانت در امانت محال است .
اما اگر چکی به تاریخ روز صادر شود ولی طرفین توافق نمایند دارنده پس از مدتی از تاریخ صدور چک برای دریافت ان مراجعه نماید ، لکن بر خلاف ان عمل کند چنین عملی خیانت در امانت است .
ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی شامل چک هایی نیز می شود که ممکن است امضاء نشده باشد اما در یک رابطه ی امانی سپرده شده باشد مثلا شخصی که قصد مسافرت دارد دسته چک خود را که امضاء نگردیده نزد دیگری به امانت می گذارد .
اگر چنانچه چکی از ید امین خارج شده باشد شخص امانتگذار می بایست مبلغ چک را بپردازد و سپس علیه امین شکایت کند و آنچه که به عنوان چک امانتی مورد حکم یا مستند محاکم یا متهمین صادر کننده ی چک بلامحل قرار می گیرد در واقع چک امانتی نیست بلکه این گونه چک ها را باید چک های بلامحل امانتی تلقی کرد.
