قانون‌گذار در برخی از جرایم به دادگاه این اختیار را داده است که علاوه بر مجازات اصلی که در قانون ذکر شده است، مجازات‌های دیگری هم برای مجرم در نظر بگیرد. فلسفه‌ی این امر آن است که در برخی از جرایم سنگین، ممکن است قاضی بنابر مقتضیات عدالت تشخیص دهد که صرف مجازات اصلی برای تنبه مجرم کفایت نمی‌کند، در نتیجه مجازات‌های دیگری نیز برای مجرم تعیین می‌کند که در مواد 23 و 24 قانون مجازات اسلامی آمده است و به آن مجازات‌های تکمیلی (تتمیمی) می‌گویند.
البته باید متذکر شویم که صدور حکم مجازات تکمیلی برای مجرمین در صورتی امکان دارد که قانون در رابطه با آن جرم مجازات تکمیلی را پیش‌بینی کرده باشد. به عبارت دیگر اعمال مجازات تکمیلی برای همه جرایم امکان نداشته و قاضی تنها در جرایمی، حق اعمال مجازات تکمیلی را دارد که قانون‌گذار برای آن‌ها مجازات تکمیلی پیش‌بینی کرده باشد. این جرایم عبارت است از: تمام جرایم تعزیری درجه 1 تا 8 (اعم از عمدی و غیرعمدی)، تمامی جرایم موجب قصاص و حد (با هر نوع و میزان مجازاتی).
در باب مجازات تکمیلی باید توجه کرد که این نوع مجازات فقط نسبت به اشخاص حقیقی و نه حقوقی، قابل اعمال است. هم‌چنین حداکثر مدت مجازات تکمیلی دو سال است مگر در قانون مدت زمان دیگری تعیین شده باشد.
مجازات‌های تکمیلی که در قانون مجازات اسلامی برای مجرمان پیش‌بینی شده است، طبق متن قانون به قرار زیر می‌باشند:
الف- اقامت اجباری در محل معین
ب- منع از اقامت در محل یا محل‌های معین
پ- منع از اشتغال به شغل، حرفه یا کار معین
ت- انفصال از خدمات دولتی و عمومی
ث- منع از رانندگی با وسایل نقلیه موتوری و یا تصدی وسایل موتوری
ج-منع از داشتن دسته چک و یا اصدار اسناد تجاری
چ- منع از حمل سلاح
ح- منع از خروج اتباع ایران از کشور
خ- اخراج بیگانگان از کشور
د- الزام به خدمات عمومی
ذ- منع از عضویت در احزاب، گروه‌ها و دستجات سیاسی یا اجتماعی
ر- توقیف وسایل ارتکاب جرم یا رسانه یا مؤسسه دخیل در ارتکاب جرم
ز- الزام به یادگیری حرفه، شغل یا کار معین
ژ- الزام به تحصیل
س- انتشار حکم محکومیت قطعی
