در فرآیند دادرسی، قرار کارشناسی دادگاه یکی از ابزارهای کلیدی برای بررسی دقیق و فنی موضوعات اختلافی است. صدور و اجرای این قرار مستلزم طی کردن مراحل مشخصی است که در این بخش، به طور کامل به آن‌ها می‌پردازیم.
۱ – درخواست کارشناسی از سوی طرفین یا تصمیم قاضی
صدور قرار کارشناسی دادگاه به دو شکل ممکن است انجام شود:
الف) درخواست کارشناسی توسط طرفین دعوا
گاهی یکی از طرفین دعوا (خواهان یا خوانده) معتقد است که برای اثبات ادعای خود، نیاز به بررسی تخصصی موضوع توسط کارشناس وجود دارد. در این حالت، او می‌تواند از دادگاه درخواست کارشناسی کند.
مثال: در یک پرونده اختلاف ملکی، خواهان ممکن است ادعا کند که متراژ واقعی ملک با سند ثبتی مطابقت ندارد و برای اثبات این موضوع، تقاضای بررسی توسط کارشناس رسمی دادگستری در امور نقشه‌برداری و ثبتی را بدهد.
ب) تصمیم دادگاه به صدور قرار کارشناسی
گاهی بدون درخواست طرفین، قاضی تشخیص می‌دهد که برای کشف حقیقت یا ارزیابی دقیق‌تر موضوع، باید نظر کارشناس اخذ شود. در این موارد، دادگاه رأساً قرار کارشناسی صادر می‌کند.
مثال: در یک پرونده تصادف رانندگی منجر به جرح، اگر اظهارات طرفین متناقض باشد، دادگاه می‌تواند بدون درخواست طرفین، کارشناسی تصادفات و پزشکی قانونی را الزامی بداند.
۲ – انتخاب کارشناس رسمی دادگستری
پس از صدور قرار کارشناسی دادگاه، مرحله انتخاب کارشناس فرا می‌رسد. این انتخاب معمولاً بر اساس موضوع پرونده و نوع تخصص موردنیاز انجام می‌شود.
نحوه انتخاب کارشناس:
=کارشناس توسط قاضی انتخاب می‌شود – در مواردی که کارشناس نیاز به تخصص بالایی دارد، دادگاه کارشناسی را از بین کارشناسان رسمی دادگستری انتخاب می‌کند.
=طرفین می‌توانند پیشنهاد کارشناس بدهند – در برخی موارد، طرفین می‌توانند کارشناس موردنظر خود را معرفی کنند، اما تصمیم نهایی با قاضی است.
=کارشناسی هیئتی – در پرونده‌های پیچیده، ممکن است دادگاه چندین کارشناس در یک هیئت کارشناسی تعیین کند تا به صورت گروهی موضوع را بررسی کنند.
مثال: در یک پرونده مربوط به قصور پزشکی، دادگاه ممکن است یک هیئت سه‌نفره از متخصصان پزشکی قانونی، جراحی و داخلی را مأمور بررسی پرونده کند.
۳ – نحوه انجام کارشناسی و تهیه گزارش
پس از تعیین کارشناس، فرآیند کارشناسی آغاز می‌شود که شامل مراحل زیر است:
الف) بررسی مستندات و بازدید میدانی (در صورت لزوم)
کارشناس ابتدا تمامی اسناد و مدارک پرونده را مطالعه کرده و در صورت نیاز، از محل مربوطه بازدید می‌کند.
مثال: در کارشناسی یک تصادف رانندگی، کارشناس از محل حادثه بازدید کرده، علائم ترمز خودروها را بررسی و وضعیت مسیر را تحلیل می‌کند.
ب) برگزاری جلسه کارشناسی (در صورت لزوم)
در برخی موارد، کارشناس جلسه‌ای با طرفین دعوا یا شهود برگزار کرده و نظرات آن‌ها را دریافت می‌کند.
مثال: در پرونده‌ای مربوط به تأمین دلیل در یک ساختمان نیمه‌کاره، کارشناس می‌تواند جلسه‌ای با پیمانکار و مالک ترتیب دهد تا اختلافات را بررسی کند.
ج) تهیه و ارائه گزارش کارشناسی
کارشناس نتایج بررسی‌های خود را در قالب یک گزارش رسمی تنظیم و آن را به دادگاه ارائه می‌دهد. این گزارش باید شامل توضیحات فنی، تحلیل مستندات و نتیجه‌گیری کارشناسی باشد.
مثال: در یک پرونده مربوط به ادعای جعل امضا، کارشناس رسمی خط‌شناسی در گزارش خود با استفاده از تحلیل تطبیقی دست‌خط‌ها و بررسی جوهر خودکارها نتیجه‌گیری می‌کند که امضا واقعی است یا جعلی.
د) بررسی گزارش توسط دادگاه و صدور رأی نهایی
پس از دریافت گزارش کارشناسی، دادگاه آن را بررسی کرده و بر اساس آن رأی نهایی خود را صادر می‌کند. البته طرفین حق اعتراض به نظر کارشناس را خواهند داشت که در بخش بعدی مقاله به آن خواهیم پرداخت.
