یکی از نکات مهم در روند دادرسی، هزینه کارشناسی دادگاه است که بسته به نوع پرونده، میزان پیچیدگی موضوع و تخصص کارشناس متغیر خواهد بود. آگاهی از نحوه تعیین این هزینه‌ها و مسئولیت پرداخت آن، به طرفین دعوا کمک می‌کند تا برنامه‌ریزی مالی مناسبی برای پیگیری حقوقی پرونده خود داشته باشند.
۱ – تعرفه‌ها و عوامل تأثیرگذار بر هزینه کارشناسی دادگاه
هزینه کارشناسی دادگاه تابع مقررات قانونی است و هر سال تعرفه آن توسط قوه قضاییه تعیین و ابلاغ می‌شود. با این حال، عوامل مختلفی بر میزان این هزینه تأثیر دارند:
الف) تخصص و حوزه کارشناسی
تعرفه کارشناسی بسته به زمینه تخصصی کارشناس رسمی دادگستری متفاوت است.
به‌عنوان مثال:
کارشناسی امور ثبتی و ملکی معمولاً هزینه بالاتری نسبت به کارشناسی امور خانوادگی دارد.
در پرونده‌های پزشکی قانونی، هزینه کارشناسی بستگی به نوع آسیب‌دیدگی و تعداد جلسات معاینه دارد.
ب) پیچیدگی پرونده و میزان بررسی موردنیاز
هرچه موضوع کارشناسی فنی‌تر و پیچیده‌تر باشد، هزینه آن بالاتر خواهد بود.
مثال: کارشناسی یک تصادف رانندگی ساده ارزان‌تر از کارشناسی علت ریزش یک ساختمان بلندمرتبه است.
ج) تعداد کارشناسان تعیین‌شده توسط دادگاه
در برخی پرونده‌ها، دادگاه برای اطمینان از صحت نتیجه، هیئتی از کارشناسان را تعیین می‌کند. در این صورت، هزینه کارشناسی بین چند کارشناس تقسیم شده و بیشتر خواهد بود.
مثال: در یک دعوای حسابرسی مالیاتی پیچیده، ممکن است دادگاه هیئت کارشناسی متشکل از سه متخصص امور مالیاتی و حسابداری را منصوب کند.
د) میزان ارزش دعوا و اهمیت پرونده
هزینه کارشناسی معمولاً نسبتی از میزان ارزش مالی دعوا است.
مثال: در اختلافات ملکی و اراضی با ارزش بالا، هزینه کارشناسی معمولاً بیشتر از دعاوی خرد و کم‌ارزش‌تر است.
ه) تعداد دفعات مراجعه و نیاز به بررسی‌های اضافی
گاهی کارشناس مجبور است چندین بار از محل بازدید کند یا بررسی‌های اضافی انجام دهد که باعث افزایش هزینه خواهد شد.
مثال: در یک پرونده مربوط به آلودگی زیست‌محیطی، کارشناس باید نمونه‌برداری‌های مکرری انجام دهد که بر هزینه کارشناسی می‌افزاید.
۲ – مسئولیت پرداخت هزینه کارشناسی دادگاه و شرایط تقسیط
الف) چه کسی باید هزینه کارشناسی را پرداخت کند؟
به طور کلی، هزینه کارشناسی را خواهان (فردی که درخواست کارشناسی داده است) پرداخت می‌کند، مگر اینکه:
.کارشناسی به تشخیص دادگاه لازم باشد – در این حالت، دادگاه هزینه را از طرفین دعوا به نسبت مساوی دریافت می‌کند.
.طرف مقابل درخواست کارشناسی داده باشد – در این صورت، خوانده مسئول پرداخت هزینه خواهد بود.
.دادگاه پس از بررسی رأی به نفع خواهان بدهد – در این حالت، هزینه کارشناسی به عنوان بخشی از هزینه دادرسی بر عهده محکوم‌علیه (بازنده دعوا) خواهد بود.
ب) امکان تقسیط هزینه کارشناسی
در برخی موارد، اگر خواهان توانایی پرداخت کل هزینه کارشناسی را نداشته باشد، می‌تواند درخواست تقسیط بدهد. دادگاه این درخواست را بررسی کر‌ده و در صورت احراز شرایط مالی ضعیف، هزینه را در چند قسط تقسیم می‌کند.
ج) درخواست معافیت از هزینه کارشناسی
در موارد خاص، اگر فردی توان مالی پرداخت هزینه کارشناسی را نداشته باشد و این موضوع را اثبات کند، می‌تواند از دادگاه درخواست معافیت از پرداخت هزینه یا استفاده از کارشناس معاضدتی را داشته باشد.
مثال: فردی که به دلیل بیکاری یا بیماری قادر به پرداخت هزینه نیست، می‌تواند گواهی تمکن مالی ارائه دهد و در صورت تأیید دادگاه، معاف شود یا هزینه را به تعویق بیندازد.
