1 . آیا در دوران نامزدی و قبل از عروسی که زوجه در منزل پدری زندگی می کند نفقه زوجه برعهده زوج می باشد یا خیر؟
2 . اگر زوجه انجام عروسی و تمکین خود را در دوران نامزدی منوط به پرداخت مهریه یا پرداخت شیربها یاتحویل چند قلم جنس که طبق قرارداد بین زوجین ، خرید و تحویل آنها به عهده زوج نهاده شده است ، یا پرداخت نفقه ایام گذشته بنماید و زوج هم آنها را پرداخت ننماید یا استطاعت پرداخت نداشته باشد در چنین صورت هایی آیا زوجه که در دوران نامزدی می باشد مستحق دریافت نفقه می باشد یا خیر؟
متن پاسخ
پاسخ سؤال اول
نفقه زوجه در دوران نامزدی
نفقه زوجه با دو شرط واجب است :
1 . دائمی بودن عقد ازدواج
2 . تمکین کامل زوجه در آمیزش .
بنابراین ، در صورتی که عقد دائم نباشد و یا زوجه تمکین در آمیزش نداشته باشد و ناشزه باشد نفقه ای برعهده زوج نخواهد بود. این مطلب مورد اتفاق تمام فقها می باشد. مرحوم صاحب جواهر می فرماید: «والثانی :التمکین الکامل و هو التخلیه بینها و بینه علی وجه به یتحقق عدم نشوزها الذی لاخلاف فی اعتباره فی وجوب الأنفاق . بل الأجماع بقسمیه علیه . فمتی مکنته علی الوجه المزبور بحیث لاتخص موضعا ولاوقتا، مما یحل له الأستمتاع بهما وجب علیه الأنفاق والا فلا.»1 دومین شرط از شرایط وجوب انفاق تمکین کامل است که همان در اختیار گذاشتن زوجه است خودش را به شوهر به گونه ای که ناشزه نباشد، در معتبر بودن آن در وجوب انفاق اختلافی نیست . بلکه اجماع به هر دو قسم آن ] محصل و منقول [ بر آن موجود است . پس هرگاه به گونه ای که ذکر شد زوجه تمکین کند و وقت و مکان خاصی را برای تمکین تعیین نکند البته در صورتی که در آن وقت ومکان استمتاع حلال باشد، نفقه زوجه واجب خواهد بود و در غیر این صورت واجب نیست .
در تحریرالوسیله نیز آمده است : «انما تجب نفقه الزوجه علی الزوج بشرط أن تکون دائمه ، فلانفقه للمنقطعه و أن تکون مطیعه له فیما یجب اطاعتها له فلا نفقه للناشزه ... .»2 نفقه در صورتی واجب است که عقددائم باشد; بنابراین ، نفقه ای در ازدواج موقت نخواهد بود و دیگر این که زوجه اطاعت پذیری از زوج درمواردی که اطاعت واجب است داشته باشد، بنابراین ، برای زوجه ناشزه ، نفقه ای نخواهد بود.
ماده 1108 قانون مدنی نیز به این مطلب تصریح کرده و مقرر می دارد: «هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود.» بنابراین ، در صورت تمکین ، نفقه زوجه واجب است وفرقی بین دوران نامزدی و پس از عروسی نخواهد بود. بسیاری از فقهای معاصر به وجوب نفقه زوجه در دوران نامزدی در صورت تمکین تصریح کرده اند. از جمله امام خمینی (ره ) در پاسخ استفتایی در این مورد می فرماید:«زوجه اگر تمکین داشته باشد نفقه او بر زوج واجب است ، هرچند او را به منزل خود نبرده باشد.»3
نفقه زوجه در صورت تمکین نکردن به جهت عدم پرداخت مهریه و...
در صورت تمکین نکردن زوجه در دوران نامزدی به جهت عدم پرداخت مهریه از سوی زوج ، زوجه می تواند قبل از گرفتن مهریه در صورتی که مهریه دارای مدت نباشد و حال باشد و پس از ازدواج تمکین نکرده باشد از تمکین امتناع کند; زیرا ازدواج در حکم معاوضه است و هر یک از طرفین می تواند امتناع از تسلیم نمایدتا عوض را دریافت کند و در این حکم فرقی بین حالت اعسار و عدم اعسار زوج نمی باشد، چرا که اعسار تنهاموجب سقوط حق مطالبه از نظر حکم تکلیفی می باشد و تسلیم معوض قبل از گرفتن عوض ، حکم دیگری است که ربطی به اعسار ندارد.4
بر این مطلب ادعای اجماع و اتفاق شده است 5 و برخی روایات نیز بر آن دلالت می کنند;6 البته فرقی که بین حالت اعسار زوج و عدم اعسار او وجود دارد این است که در صورت عدم اعسار که زوج توانایی پرداخت مهریه را دارد و پرداخت نمی کند از نظر حکم تکلیفی گناهکار است و از نظر حکم وضعی ، زن مستحق نفقه خواهد بود حتی اگر تمکین را متوقف بر پرداخت مهریه کند. به جهت این که تمکین نکردن زوجه در این صورت به حق می باشد و در حقیقت او تمکین کرده و ناشزه نمی باشد; ولی تمکین را متوقف بر گرفتن حق خود کرده است .7 اما در صورتی که زوج معسر باشد به سبب تأخیر در پرداخت مهریه مرتکب گناه نشده ; ولی در این که ،در این صورت زوجه مستحق نفقه خواهد بود یا خیر، محل بحث است . در این مسأله دو نظریه وجود دارد:
1. وجوب نفقه :
استدلالی که بر این نظریه شده است این است که امتناع زوجه از تمکین به حق می باشد و تا مهر را دریافت نکرده حق دارد تمکین نکند و این که زوج نمی تواند مهریه را پرداخت کند موجب از بین رفتن حق زن نخواهدشد. علاوه بر این که ممکن است با قرض گرفتن و یا فروختن چیزی ، امکان پرداخت مهریه برای او فراهم شود.این نظریه را مرحوم صاحب جواهر تأیید می کند و شهید ثانی نیز در مسالک همین نظریه را پذیرفته است .8فقهای معاصر نیز همین نظریه را پذیرفته اند.
از حضرت امام خمینی (ره ) سؤال شده است که هرگاه در صداق نامه زوجه نوشته شده باشد: «مبلغ ده هزار تومان صداق است که تماما بر ذمه زوج یا پدر زوج است که وقت مطالبه زوجه به وی بپردازد.» آیا دراین صورت زن می تواند بگوید: «تا مهر مرا ندهی تمکین نمی کنم .» و بر فرض این که بتواند بگوید، آیا اگر مانع ازجماع شود مستحق نفقه می شود؟
ایشان در جواب می فرماید: «اگر بعد از عقد تمکین نکرده ، می تواند تا گرفتن مهر خود تمکین نکند و دراین صورت استحقاق نفقه دارد.»9
همان گونه که از این پاسخ معلوم می شود زن در دوران نامزدی در صورت عدم تمکین به جهت عدم پرداخت مهریه ، حق نفقه دارد و فرقی بین حالت اعسار زوج و عدم اعسار او نمی باشد.
همچنین آیت الله العظمی مکارم شیرازی در پاسخ به استفتایی در این مورد می فرماید: «در صورتی که شرط شده باشد مهریه را عندالمطالبه بپردازد زن حق مطالبه مهر را دارد و اگر عدم تمکین به استناد عدم پرداخت مهریه باشد حق نفقه نیز دارد و اگر شرط شده باشد و یا قرینه از جهت عرف و عادت وجود داشته باشد که عندالقدره و الأستطاعه بپردازد در صورت عدم توانایی شوهر، زن حق مطالبه ندارد و اگر تمکین ننمایدحق نفقه ندارد.»10
2. عدم وجوب نفقه
در برابر قول به وجوب نفقه چه در صورت اعسار زوج و چه عدم اعسار او در فرض عدم تمکین زوجه به جهت پرداخت نشدن مهریه که بسیاری از فقها به آن تصریح کرده بودند، نظریه دیگری مطرح است که درصورت اعسار زوج ، نفقه واجب نیست . استدلالی که برای این نظریه شده ، این است که تمکین زوجه منتفی است به جهت این که زوجه نفقه را بر امری معلق کرده که عادتا منتفی است . مرحوم صاحب جواهر می فرماید:«این نظریه به مرحوم شهید اول نسبت داده شده که شهید در شرح بر ارشاد الأذهان به آن قائل شده است .»11
پاسخ سؤال دوم
اما در مورد تمکین نکردن زوجه به جهت عدم پرداخت نفقه ایام گذشته و یا ندادن شیربها و کالاهایی که خرید آن به عهده زوج گذارده شده و حکم نفقه در صورت عدم تمکین که در سؤال آمده بود باید گفت که درصورت پرداخت نشدن نفقه از سوی زوج ، زوجه نمی تواند از تمکین امتناع کند و تنها می تواند جهت احقاق حق خود به حاکم مراجعه کند.12 به همین جهت در صورت عدم تمکین ، ناشزه محسوب می شود و نفقه ای برعهده زوج نخواهد بود.
در مورد شیربها یا کالا ] البته در صورتی که شیربها بر وجه صحیح آن شرط شده باشد [ در صورتی که زمان برای آن تعیین نشده باشد و یا تعیین شده باشد و حال نباشد قطعا زوجه نمی تواند به جهت عدم دریافت شیربها یا کالا از تمکین خودداری کند و در صورت عدم تمکین ، نفقه ای نخواهد داشت ، چنانچه در مورد مهریه هم حکم همین گونه بود و در صورت حال بودن آن اگر کالا و یا شیربها به عنوان مهریه نباشد از ظاهر کلمات فقها(که فقط در صورت عدم پرداخت مهریه ، زوجه را مجاز به تمکین نکردن دانسته اند) این گونه استفاده می شودکه زوجه نمی تواند در این صورت تمکین نکند; بنابراین ، در صورت عدم تمکین ، نفقه ای به عهده زوج نخواهدبود. برخی از مراجع عظام در پاسخ استفتائاتی که در این خصوص شده است حکم به عدم استحقاق نفقه نموده اند مگر در صورتی که تمکین (به عنوان شرط ضمن عقد) منوط به دریافت شیربها یا کالا شده باشد. درذیل به برخی از استفتائات مرتبط با این موضوع اشاره می شود:
سؤال
الف . آیا زوجه در فاصله بین عقد و عروسی (زفاف ) مستحق نفقه است ؟
ب . با توجه به عرف بسیاری مناطق که دختر در فاصله بین عقد و عروسی در خانه پدر، باکره (غیر مدخوله )می ماند، حکم نفقه چیست ؟13
آیت الله العظمی محمدتقی بهجت
«اگر زوجه در تمکین زوج باشد استحقاق نفقه دارد و فرق نمی کند.»
آیت الله العظمی سید عبدالکریم موسوی اردبیلی
«بعد از عقد، نفقه زوجه به عهده زوج است ، مگر اینکه با تراضی ، نفقه زوجه را خودش یا اقارب اوبدهند.»
آیت الله العظمی حسین نوری همدانی
«الف . اگر عقد، دائم باشد و زوجه در برابر زوج تمکین دارد نفقه واجب است .
ب . از جواب قبل روشن شد.»
سؤال
زن و مردی و یا اولیاء و بزرگان آنها قراردادی فیمابین خودشان می گذارند، مهریه را هم تعیین می نمایند،سپس مبلغ دویست هزار تومان از مهریه نقدا داده می شود و بقیه بر ذمه زوج می باشد و ارتکاز عرفی بر این است که پس از انجام مراسم عروسی ، زوجه می تواند مطالبه نماید و زوج هم باید عندالقدره بپردازد کما این که علمای گذشته در عقدنامه ها می نوشتند (فلها المطالبه بشرط التمکین وله الاداء عند القدره و الامکان ) ولی در این زمان دفاتر رسمی ازدواج بنای مذکور را در نظر نگرفته و می نویسند که زوج باید عندالمطالبه پرداخت نماید و روی این اصل وقتی که اختلافی در بین آنها واقع می شود زن می گوید مادامی که شوهر مهریه را نقدا نپردازد حاضر به تمکین نخواهد شد باید نفقه او را هم بدهد آیا زوجه چنین حقی را دارد؟
آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی
«در صورتی که شرط شده باشد مهریه را عندالمطالبه بپردازد، زن حق مطالبه مهر را دارد و اگر عدم تمکین به استناد عدم پرداخت مهریه باشد حق نفقه نیز دارد و اگر شرط شده باشد و یا قرینه از جهت عرف و عادت وجود داشته باشد که عندالقدره و الاستطاعه بپردازد در صورت عدم توانایی شوهر، زن حق مطالبه ندارد و اگرتمکین ننماید حق نفقه ندارد.»14
سؤال
آیا نفقه زوجه از تاریخ انعقاد عقد تا زمان زفاف و عروسی به عهده زوج می باشد؟
امام خمینی (ره )
«زوجه اگر تمکین داشته باشد، نفقه او بر زوج واجب است ، هرچند او را به منزل خود نبرده باشد.»15
سؤال
مرسوم است که بین ازدواج و زفاف ، هنگامی که زن به خانه شوهر نرفته است از زوج نفقه نمی گیرند و پس از مدتی زن برای مطالبه نفقه می آید، آیا در این مدتی که تمکین تام ننموده و ارتکاز عرفی هم بر این است که مردنفقه نمی دهد، زوجه حق مطالبه مخارج گذشته خود را دارد؟
آیت الله العظمی میرزا جواد تبریزی
«اگر ارتکاز عرفی بر اسقاط نفقه در مدت بین عقد و زفاف است ، حق مطالبه نفقه را ندارد، مگر اینکه زن برای زفاف حاضر باشد ولی زوج او را به خانه خود نمی برد که در این صورت حق مطالبه نفقه زوجه ثابت است والله العالم .»16
سؤال
الف . در موردی که مهریه حال باشد و زن مطالبه آن را بنماید در این صورت همه مراجع در کتب عربی خودمی فرمایند زوجه حق دارد که تمکین نکند با فرض باکره بودن و عدم مواقعه و در رساله های فارسی در این موردکه در آخر بحث احکام عقد دائم مطرح می کنند می گویند زن می تواند پیش از گرفتن مهر از نزدیکی کردن شوهرجلوگیری کند. سؤال این است آیا مراد از تمکین ، همان اجازه نزدیکی است یا خیر؟ و اگر معنای دیگر است خواهشمند است موارد آن را تفصیلا مرقوم فرمایید.
ب . در صورت حال بودن مهریه و معسر بودن زوج از پرداخت تمام آن به صورت نقدی آیا زوجه می توانددرخواست و مطالبه مهریه به طور کامل را کند با فرض این که باکره است ؟
ج . اگر زوج با توجه به معسر بودن او و به تکلیف دادگاه ، مهریه را به صورت قسطی بپردازد و با توجه به این که امروزه مهریه ها بالا است و پرداخت قسطی آن هم سالها طول می کشد تا تمام شود آیا با این وجود زن بافرض باکره بودن و عدم مواقعه حق دارد تا پایان قسط آخر تمکین نکند؟
د. در صورت حال بودن مهر، زوجه غیرمدخول بها حق دارد تا گرفتن مهریه تمکین نکند، اما آیا حق دارد درغیر تمکین ، اطاعت از زوج نداشته باشد. مثلا منزل خانواده خود بماند و هر کار خواست انجام بدهد؟ با این حال می تواند مطالبه نفقه نماید؟
آیت الله العظمی لطف الله صافی گلپایگانی
«الف . زن حق دارد قبل از تسلیم مهریه به او، از تمکین مطلق خودداری نماید ولی بعد از اینکه تمکین مطلق کرد یعنی خود را تحت اختیار زوج ، برای هرگونه تمتع قرار داد حق او ساقط می شود اگرچه زوج استمتاعی انجام نداده باشد والله العالم .
ب . در صورتی که مهریه حال باشد زوجه می تواند تمکین نکند تا مهریه را بگیرد ولو اینکه زوج معسرباشد و فرقی بین باکره و غیرباکره در این جهت نیست والله العالم .
ج . در مورد سؤال ، نیز می تواند تمکین نکند تا تمام مهریه را بگیرد والله العالم .
د. در فرض سؤال ، زوجه سایر حقوق زوج ، از قبیل عدم خروج از منزل بدون اجازه زوج و غیره را بایدمراعات کند والله العالم .»17
سؤال
وقتی یک پسر با یک دختر ازدواج کردند، شرایط رفت و آمد آنها چگونه است ؟ آیا می توان بعد از ازدواج تازمان عروسی نگذاشت رفت و آمد شود و یا نگذاشت که شوهر، زن عقدی خود را از خانه پدر دختر بیرون ببرد؟کلا چگونه باید رفتار شود؟
آیت الله العظمی سیدعلی خامنه ای
«پس از اجرای عقد ازدواج دائم ، تمامی احکام مربوط به این عقد که در رساله ها به تفصیل بیان شده است مترتب می شود مثل اینکه نفقه زن بر مرد واجب می شود و زن هم نباید بدون اجازه شوهر از خانه بیرون رود واز این جهت ، تفاوتی بین قبل از عروسی و بعد از آن نیست و در هر حال بهتر است با هم تفاهم داشته باشند واما راجع به بیرون بردن دختر از خانه پدرش در مدت زمان بین عقد تا عروسی و پرداخت نفقه ، هرگونه که درعقد شرط شده یا عقد مبنیا بر آن واقع شده عمل نمایند.»18
سؤال
اگر زوجه غیر مدخوله تمکین نکند و اصرار بر طلاق داشته باشد و در اثر طلاق ندادن زوج ، تمکین خود رامعلق به پرداخت تمام مهریه نماید (و معلوم باشد که این تعلیق ، بهانه است ; چون زوج قادر به پرداخت نیست برفرض پرداخت هم زوجه حاضر به تمکین نخواهد شد) آیا در این صورت نفقه زوجه واجب است یا نه ؟
امام خمینی (ره )
«اگر در ضمن عقد، شرط مؤجل بودن تمام یا قسمتی از مهر نشده حق دارد تا دریافت مهر، تمکین نکند ودر این مورد استحقاق نفقه به حال خود باقی است .»19
سؤال
اگر شخصی دختری را به عقد خود درآورد و بنا بر این باشد که مدت یک سال ، دختر در خانه پدر باشد، دراین صورت آیا حق شوهری از گردن دختر برداشته می شود و یا خیر؟ و همچنین در همین فرض ، اطاعت دختر ازامر شوهر واجب است یا از امر پدر و مادر، در حالی که در این مدت ، نفقه دختر به عهده پدر است ؟
امام خمینی (ره )
«تمام حقوق زوجیت ثابت است و در غیر آن اختیار با خود دختر است .»20
سؤال
در بعضی جاها رسم است که زن وقتی عقد می شود، مدتی در خانه پدرش می ماند و زوج گاهی استمتاعاتی را از زن می برد، لیکن زن از مقاربت ابا می کند، آیا در این صورت می تواند مطالبه نفقه هم بکند؟
امام خمینی (ره )
«اگر متعارف است و عقد مبنی بر آن است حق نفقه دارد.»21
سؤال
دختری که به عقد فردی درآمده و هنوز مدخوله نیست ، از شوهرش تقاضای نفقه می نماید، اما شوهرمی گوید تا زن تمکین نکند، نفقه اش را نمی دهد و زن هم اظهار می دارد که تا تمام مهریه را نگیرد، تمکین نمی کند، آیااو مستحق نفقه حال و گذشته هست یا نه ؟
امام خمینی (ره )
«در فرض مسأله که زن برای گرفتن مهریه تمکین نکرده ، نفقه ساقط نمی شود.»22
سؤال
هرگاه در صداقنامه زوجه نوشته شده باشد: «مبلغ ده هزار تومان صداق است که تماما بر ذمه زوج یا پدرزوج است که وقت مطالبه زوجه به وی بپردازد.» آیا در این صورت زن می تواند بگوید: «تا مهر مرا ندهی تمکین نمی کنم .» و بر فرض این که بتواند بگوید، آیا اگر مانع از جماع شود، مستحق نفقه می شود؟
امام خمینی (ره )
«اگر بعد از عقد تمکین نکرده می تواند تا گرفتن مهر خود تمکین نکند و در این صورت استحقاق نفقه دارد.»23
سؤال
با در نظر گرفتن اینکه «تملک الزوجه المهر باجمعه بمجرد العقد» اگر زفاف واقع نشده و طلاق هم از طرف زوج واقع نشده که مهر تنصیف شود، آیا زوجه می تواند تمام مهر را از زوج مطالبه بکند و حتی در صورت عدم پرداخت مهر، به وسایل قانونی متوسل شود؟
امام خمینی (ره )
«زن مهریه را به عقد مالک می شود و می تواند مطالبه کند ولی بدون تمکین استحقاق نفقه ندارد.»24
سؤال
اگر زوجه رفتن به خانه شوهر را منوط به دریافت اجناس مورد توافق (غیر از مهریه ) نماید و زوج از تحویل آن امتناع ورزد، بفرمایید:
الف . آیا زوجه چنین حقی دارد؟
ب . در صورت خودداری از رفتن به خانه شوهر، آیا استحقاق نفقه دارد؟25
آیت الله العظمی محمدتقی بهجت
«الف . ندارد مگر اینکه این چنین شرط شده باشد.
ب . ندارد اگر مجاز نباشد.»
آیت الله العظمی لطف الله صافی گلپایگانی
«الف . اگر اجناس مورد توافق جزء مهریه نباشد در ضمن عقد لازم ذکر شده باشد وفای به آن بر زوج لازم است لکن به خاطر عدم تحویل آن ، زوجه حق امتناع از رفتن به خانه شوهر ندارد والله العالم .»
ب . در فرض مذکور استحقاق نفقه ندارد. والله العالم .»
آیت الله العظمی محمد فاضل لنکرانی
«1. خیر، چنین حقی ندارد مگر آنکه در متن عقد ازدواج شرط نموده باشد.
2. خیر، چون ناشزه می شود و حق نفقه او ساقط می شود.»
آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی
«هرگاه شرایط مذکور در ضمن عقد، نه به عنوان مهریه ، مطرح شده باشد زوجه حق ندارد رفتن خود را به خانه شوهر منوط به آن کند، هرچند حق مطالبه والزام به آن را دارد.»
آیت الله العظمی سید عبدالکریم موسوی اردبیلی
«الف و ب . صرف این جهت ، باعث حق نرفتن به خانه شوهر نمی شود و اگر از جهت دیگری دارای این حق نشود و از رفتن به خانه شوهر امتناع کند، استحقاق نفقه ندارد.»
آیت الله العظمی حسین نوری همدانی
«الف . در فرض مسأله چنین حقی ندارد مگر اینکه از اول آن را شرط تمکین قرار داده باشند.
ب . خیر، استحقاق نفقه ندارد مگر با شرطی که ذکر شد.»
سؤال
در صورت مطالبه مهریه از سوی زوجه در مدت بین عقد و عروسی و عدم پرداخت آن از طرف زوج ،بفرمایید:
الف . آیا زوجه می تواند، تا زمان پرداخت مهریه از رفتن به خانه زوج خودداری کند؟
ب . در صورت خودداری از رفتن به خانه شوهر، آیا استحقاق نفقه دارد؟
ج . آیا اعسار و عدم اعسار زوج تأثیری در حکم مسأله دارد؟
د. آیا آگاهی یا عدم آگاهی زوجه هنگام عقد به عدم توانایی زوج در پرداخت مهریه ، تأثیری در حکم مسأله دارد؟26
آیت الله العظمی محمدتقی بهجت
«الف و ب . اگر با رفتن به خانه زوج طوری باشد که مجبور شود به تمکین ، می تواند نرود و در این صورت استحقاق نفقه دارد چون نشوز نیست .
ج . در صورت اعسار که به نحو اقساط می دهد به طوری که در عسروحرج نیفتد با پرداخت قسط اولی ،دیگر تمکین بر زوجه واجب است .
د. دانستن یا ندانستن زوجه به توانایی یا عدم توانایی زوج در پرداخت مهریه تأثیری در مسأله ندارد.»
آیت الله العظمی سیدعلی سیستانی
«الف . اگر توافقی نباشد و عرف هم اقتضای مقداری تأخیر نداشته باشد نمی تواند خودداری کند.
ب . استحقاق نفقه نیز تابع عرف و توافق است .
ج . تأثیری ندارد.
د. تأثیری ندارد.»
آیت الله العظمی لطف الله صافی گلپایگانی
«الف و ب . در فرض سؤال چنانچه برای دریافت مهریه مدتی قرار داده نشده می تواند از رفتن به خانه زوج برای دریافت مهریه امتناع نماید و استحقاق نفقه هم دارد والله العالم .
ج و د. هیچ یک از دو امر مذکور تأثیری در آنچه پاسخ سؤال الف و ب گفته شد ندارد بلی در صورت اعسارباید به زوج مهلت داده شود والله العالم .»
آیت الله العظمی محمد فاضل لنکرانی
«الف . خیر، زوجه به جهت دریافت مهریه حق حبس دارد ولی باید در محلی که شوهر تعیین می کندزندگی کند.
ب . در صورت درخواست شوهر با نرفتن به خانه او ناشزه می شود و حق نفقه وی ساقط است .
ج و د. خیر، تأثیری ندارد.»
آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی
«زن نمی تواند رفتن به خانه شوهر را مشروط به دریافت مهریه کند ولی می تواند قبل از دریافت مهریه تمکین نکند مشروط بر این که قبلا از اعسار زوج خبر نداشته باشد و در فرض اعسار اگر ] از [ سوی حاکم شرع قسطبندی شود و شروع به پرداختن اقساط کند زن باید تمکین کند.»
آیت الله العظمی سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی
«الف . نمی تواند، مگر آن که بترسد اگر پیش از گرفتن مهر برود، مرد او را وادار به هم بستری نماید.
ب . برای استحقاق نفقه ، تمکین عام شرط است و ترس زن از هم بستری اجباری قبل از گرفتن مهر اگرچه موجب جواز نرفتن به خانه شوهر است ، ولی برای استحقاق نفقه باید این امر مورد اطمینان باشد، به طوری که خود مرد به خاطر هم بستری اجباری ، عرفا مسؤول نرفتن زن شناخته شود.
ج . ندارد.
د. صرف آگاهی ، به معنای اسقاط حق عدم تمکین خاص زن ، قبل از گرفتن مهر نمی باشد.»
آیت الله العظمی حسین نوری همدانی
«الف . خیر، نمی تواند.
ب . خیر، استحقاق نفقه ندارد.
ج . خیر، تأثیری ندارد.
د. خیر.»
سؤال
اگر بین عقد و عروسی فاصله زمانی باشد، بفرمایید:
الف . آیا زوجه در این مدت که در خانه زوج نیست ، استحقاق نفقه دارد؟
ب . در صورت وجود عرف مسلم بر عدم پرداخت نفقه از سوی زوج در مدت مذکور، حکم مسأله چیست ؟
ج . در این مسأله ، آیا آمادگی زوجه در مدت مذکور برای رفتن به خانه زوج و عدم آن ، تأثیری در حکم نفقه دارد؟
د. در فرض اخیر چنانچه قرارداد یا توافقی میان طرفین باشد (برای مثال توافق شده باشد که زوجه پس ازعقد یک سال در خانه پدرش بماند) و زوجه پیش از اتمام مدت برای رفتن به خانه شوهر، اعلام آمادگی نماید، آیااستحقاق نفقه دارد؟27
آیت الله العظمی محمد تقی بهجت
«الف و ب . بعد از اجرای عقد، زوجه استحقاق نفقه دارد مگر اینکه از طرف خود زوجه رضایت به عدم دریافت باشد.
ج . اگر زوجه امتناع داشته باشد. استحقاق نفقه ندارد.
د. معلوم شد.»
آیت الله العظمی سیدعلی سیستانی
«الف . اگر عرف اقتضای خاصی داشته باشد که در حکم شرط ضمنی است یا شرط صریحی باشد حق نفقه ندارد.
ب . جواب روشن شد.
ج . تأثیری ندارد.
د. در این فرض نیز شوهر ملزم نیست قبل از آن آماده انفاق باشد.»
آیت الله العظمی محمد فاضل لنکرانی
«الف . اگر راضی به تمکین باشد بلی .
ب . این عرف به نحو اطلاق نیست و فاقد اعتبار می باشد. آری اگر متعاقدین با توجه به آن عقد نموده اندباید بر طبق آن عمل شود.
ج . بلی اگر آماده تمکین نباشد ناشزه می شود و حق نفقه وی ساقط است .
د. فرقی نمی کند.»
آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی
«1. استحقاق نفقه ندارد.
2. از جواب بالا معلوم شد.
3. هرگاه زن اظهار کند که آماده برای رفتن به خانه شوهر است و مرد حاضر نشود باید نفقه را بپردازد.
4. هرگاه این شرط در ضمن عقد ذکر شده باشد برای هر دو قابل قبول است .»
آیت الله العظمی سید عبدالکریم موسوی اردبیلی
«نفقه زوجه بعد از عقد بر عهده زوج است ولی در دوران متعارف نامزدی که زن در خانه پدر خود می باشدو عروسی نکرده اند نفقه واجب نیست ، البته اگر شوهر نخواهد عروسی کند یا زن را ببرد با آنکه زن حاضراست ، لازم است نفقه را بپردازد و در آن مدت که توافق و قراردادی برای نرفتن به خانه شوهر شده ظاهرا نفقه واجب نیست مگر آنکه شرط تنها از طرف زن و به عنوان حقی فقط برای او باشد نه شوهر، که اگر از این حق صرف نظر کند و آماده باشد که به خانه شوهر برود نفقه اش واجب می شود.»
آیت الله العظمی حسین نوری همدانی
«الف . اگر زوجه تمکین می کند و حاضر است همراه شوهر به خانه او برود، حق نفقه دارد.
ب و ج . از جواب الف روشن شد.
د. اگر توافق در ضمن عقد لازم نبوده و زوجه اعلام آمادگی رفتن به خانه شوهر را می کند استحقاق نفقه رادارد.»
پی نوشت :
1- شیخ محمدحسن نجفی ، جواهر الکلام ، دارالاحیاء التراث العربی ، چاپ هفتم ، ج 31، ص 303.
2- امام خمینی (ره )، تحریر الوسیله ، مؤسسه النشر الاسلامی قم ، ج 2، ص 280، فصل فی النفقات ، مسأله 1.
3- امام خمینی (ره )، استفتائات ، دفتر انتشارات اسلامی ، قم ، ج 3، ص 202، مسأله 14.
4- سید عبدالاعلی سبزواری ، مهذب الاحکام ، مؤسسه المنار، چاپ چهارم ، 1417 ه .ق .، ج 25، ص 159.
5- تنها مرحوم صاحب حدائق و سید محمد عاملی در این حکم اشکال کرده اند و معتقدند پس از عقد ازدواج ، زوج موظف به پرداخت مهریه و زوجه موظف به تمکین است و هر یک از طرفین که این وظیفه را انجام ندهد در صورت مطالبه دیگری گناه کرده است و در صورت عصیان هر یک از طرفین ، حق دیگری ساقط نمی شود. گرچه امکان تحقق اجماع در این مسأله از سوی صاحب حدائق و سید محمد عاملی رد نشده و بر فرض عدم تحقق اجماع ، این گونه قائل شده اند. (شیخ یوسف بحرانی ، حدائق الناضره ، انتشارات اسلامی ، قم ، ج 24، ص 461 سید محمد عاملی ، نهایه المرام ، انتشارات اسلامی ، قم ، چاپ اول ، 1413 ه .ق ، ج 1، ص 413 و 414.
6- شیخ حر عاملی ، وسائل الشیعه ، موسسه آل البیت لاحیاء التراث ، 1414 ه .ق .، ج 21، ص 63.
7- شیخ محمدحسن نجفی ، پیشین ، ج 31، ص 43 شیخ یوسف بحرانی ، پیشین ، ص 469.
8- شیخ محمد حسن نجفی ، همان شهید ثانی ، مسالک الافهام ، موسسه المعارف الأسلامیه ، چاپ اول ، 1416 ه .ق .،ج 8، ص 195 شیخ یوسف بحرانی ، همان ، ص 469 و 470.
9- امام خمینی (ره )، پیشین ، ص 207، مسأله 29.
10- ناصر مکارم شیرازی ، استفتائات جدید، انتشارات مدرسه امام علی (ع )، قم ، 1380، ج 1، ص 215، مسأله 744.
11- شیخ محمد حسن نجفی ، پیشین .
12- همان ، ص 388.
13- گنجینه آرای فقهی ـ قضایی ، مرکز تحقیقات فقهی ، سؤال 5408.
14- استفتائات جدید، انتشارات مدرسه امام علی (ع )، قم ، 1380، ج 1، ص 215، مسأله 744.
15- امام خمینی (ره )، استفتائات ، انتشارات اسلامی ، قم ، 1381، ج 3، ص 202، مسأله 14.
16- استفتائات جدید، انتشارات سرور، قم ، 1378، ص 369، مسأله 1562.
17- گنجینه آرای فقهی ـ قضایی ، مرکز تحقیقات فقهی ، سؤال 7958.
18- همان ، سؤال 5383.
19- امام خمینی ، پیشین ، ص 201، مسأله 11.
20- گنجینه آرای فقهی ـ قضایی ، مرکز تحقیقات فقهی ، سؤال 10128.
21- امام خمینی ، پیشین ، مسأله 10.
22- همان ، ص 207، مسأله 28.
23- همان ، مسأله 29.
24- گنجینه آرای فقهی ـ قضایی ، مرکز تحقیقات فقهی ، سؤال 10267.
25- همان ، سؤال : 226.
26- همان ، سؤال 225.
27- همان ، سؤال : 224.
منبع : پرسمان فقهی قضایی- معاونت آموزش قوه قضائیه
