1- اصل سابق: اصل پنجم - در زمان غیبت حضرت ولی عصر، عجلالله تعالی فرجه، در جمهوری اسلامی ایران ولایت امر و امامت امت بر عهده فقیه عادل و با تقوی، آگاه به زمان، شجاع، مدیر و مدبر است، که اکثریت مردم او را به رهبری شناخته و پذیرفته باشند و درصورتی که هیچ فقیهی دارای چنین اکثریتی نباشد رهبر یا شورای رهبری مرکب از فقهای واجد شرایط بالا طبق اصل یکصد و هفتم عهدهدار آن میگردد.
2- اصل سابق : اصل پنجاه و هفتم - قوای حاکم در جمهوری اسلامی ایران عبارتند از: قوه مقننه، قوه مجریه و قوه قضائیه که زیر نظر ولایت امر و امامت امت، بر طبق اصول آینده این قانون اعمال میگردند. این قوا مستقل از یکدیگرند و ارتباط میان آنها بهوسیله رئیسجمهور برقرار میگردد.
3- اصل سابق: اصل شصتم - اعمال قوه مجریه جز در اموری که در این قانون مستقیماً بر عهده رهبری گذارده شده، از طریق رئیسجمهور و نخست وزیر و وزرا است.
4- اصل سابق: اصل شصت و چهارم - عده نمایندگان مجلس شورای اسلامی دویست و هفتاد نفر است و پس از هر ده سال در صورت زیاد شدن جمعیت کشور در هر حوزه انتخابی به نسبت هر یکصد و پنجاه هزار نفر یک نماینده اضافه میشود. زرتشتیان و کلیمیان هر کدام یک نماینده و مسیحیان آشوری و کلدانی مجموعا یک نماینده و مسیحیان ارمنی جنوب و شمال هر کدام یک نماینده انتخاب میکنند و درصورت افزایش جمعیت هر یک از اقلیتها پس از هر ده سال به ازای هر یکصد و پنجاه هزار نفر اضافی یک نماینده اضافی خواهند داشت مقررات مربوط به انتخابات را قانون معین میکند.
5- اصل سابق : اصل شصت و نهم - مذاکرات مجلس شورای ملی باید علنی باشد و گزارش کامل آن از طریق رادیو و روزنامه رسمی برای اطلاع عموم منتشر شود. در شرایط اضطراری درصورتی که رعایت امنیت کشور ایجاب کند، به تقاضای نخستوزیر یا یکی از وزرا یا ده نفر از نمایندگان جلسه غیرعلنی تشکیل میشود. مصوبات جلسه غیرعلنی درصورتی معتبر است که با حضور شورای نگهبان به تصویب سه چهارم مجموع نمایندگان برسد. گزارش و مصوبات این جلسات باید پس از برطرف شدن شرایط اضطراری برای اطلاع عموم منتشر گردد.
6- اصل سابق: اصل هفتادم - رئیسجمهور، نخست وزیر و وزیران به اجتماع یا به انفراد حق شرکت در جلسات علنی مجلس را دارند و میتوانند مشاوران خود را همراه داشته باشند و درصورتی که نمایندگان لازم بدانند، رییس جمهور و نخست وزیر و وزرا مکلف به حضورند و هر گاه تقاضا کنند مطالبشان استماع میشود. دعوت رئیسجمهور به مجلس باید بهتصویب اکثریت برسد.
7- اصل سابق: اصل هشتاد و پنجم - سمت نمایندگی قائم به شخص است و قابل واگذاری به دیگری نیست. مجلس نمیتواند اختیار قانونگذاری را به شخص یا هیاتی واگذار کند، ولی در موارد ضروری میتواند اختیار وضع بعضی از قوانین را با رعایت اصل هفتاد و دوم به کمیسیونهای داخلی خود تفویض کند، در این صورت این قوانین در مدتی که مجلس تعیین مینماید به صورت آزمایشی اجرا میشود و تصویب نهایی آنها با مجلس خواهد بود.
8- اصل سابق: اصل هشتاد و هفتم - هیأتوزیران پس از تشکیل و معرفی و پیش از هر اقدام دیگر باید از مجلس رأی اعتماد بگیرد. در دوران تصدی نیز در مورد مسائل مهم و مورد اختلاف میتواند از مجلس تقاضای رأی اعتماد کند.
9- اصل سابق: اصل هشتاد و هشتم - در هر مورد که نمایندهای از وزیر مسئول درباره یکی از وظایف او سؤال کند آن وزیر موظف است در مجلس حاضر شود و به سؤال جواب دهد و این جواب نباید بیش از ده روز به تأخیر افتد مگر با عذر موجه به تشخیص مجلس شورای اسلامی.
10- اصل سابق: اصل هشتاد و نهم - نمایندگان مجلس میتوانند در مواردی که لازم میدانند هیأتوزیران یا هر یک از وزرا را استیضاح کنند. استیضاح وقتی قابل طرح در مجلس است که با امضای حداقل ده نفر از نمایندگان به مجلس تقدیم شود. هیأتوزیران یا وزیر مورد استیضاح باید ظرف مدت ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و به آن پاسخ گوید و از مجلس رأی اعتماد بخواهد. در صورت عدم حضور هیأتوزیران یا وزیر برای پاسخ نمایندگان مزبور درباره استیضاح خود توضیحات لازم را میدهند و در صورتی که مجلس مقتضی بداند اعلام رأی عدم اعتماد خواهد کرد. اگر مجلس رأی اعتماد نداد هیأتوزیران یا وزیر مورد استیضاح عزل میشود. در هر دو صورت نخستوزیر یا وزرای مورد استیضاح نمیتوانند در هیأتوزیرانی که بلافاصله بعد از آن تشکیل میشود عضویت پیدا کنند.
11- اصل سابق: اصل نود و یکم - بهمنظور پاسداری از احکام اسلام و قانون اساسی از نظر عدم مغایرت مصوبات مجلس شورای اسلامی با آنها، شورایی به نام شورای نگهبان با ترکیب زیر تشکیل می شود: 1 - شش نفر از فقهای عادل و آگاه به مقتضیات زمان و مسایل روز. انتخاب این عده با رهبر یا شورای رهبری است. 2 - شش نفر حقوقدان، در رشتههای مختلف حقوقی، از میان حقوقدانان مسلمانی که بهوسیله شورایعالی قضایی به مجلس شورای اسلامی معرفی میشوند و با رأی مجلس انتخاب میگردند.
12- اصل سابق: اصل نود و نهم - شورای نگهبان نظارت بر انتخاب رئیسجمهور، انتخابات مجلس شورای اسلامی و مراجعه به آراء عمومی و همه پرسی را بر عهده دارد.
13- اصل سابق: اصل یکصد و هفتم - هر گاه یکی از فقهای واجد شرایط مذکور در اصل پنجم این قانون از طرف اکثریت قاطع مردم به مرجعیت و رهبری شناخته و پذیرفته شده باشد، همانگونه که در مورد مرجع عالیقدر تقلید و رهبر انقلاب آیتالله العظمی امام خمینی چنین شده است، این رهبر، ولایت امر و همه مسئولیتهای ناشی از آن را بر عهده دارد، در غیر این صورت خبرگان منتخب مردم درباره همه کسانی که صلاحیت مرجعیت و رهبری دارند بررسی و مشورت میکنند، هرگاه یک مرجع را دارای برجستگی خاص برای رهبری بیابند او را بهعنوان رهبر به مردم معرفی مینمایند، وگرنه سه یا پنج مرجع واجد شرایط رهبری را بهعنوان اعضای شورای رهبری تعیین و به مردم معرفی میکنند.
14- اصل سابق: اصل یکصد و هشتم - قانون مربوط به تعداد و شرایط خبرگان، کیفیت انتخاب آنها و آئیننامه داخلی جلسات آنان برای نخستین دوره باید بهوسیله فقهای اولین شورای نگهبان تهیه و با اکثریت آراء آنان تصویب شود و به تصویب نهایی رهبر انقلاب برسد. از آن پس هرگونه تغییر و تجدید نظر در این قانون در صلاحیت مجلس خبرگان است.
15- اصل سابق: اصل یکصد و نهم - شرایط و صفات رهبر یا اعضاء شورای رهبری: 1 - صلاحیت علمی و تقوایی لازم برای افتاء و مرجعیت. 2 - بینش سیاسی و اجتماعی و شجاعت و قدرت و مدیریت کافی برای رهبری.
16- اصل سابق: اصل یکصد و دهم - وظایف و اختیارات رهبری: 1- تعیین فقهای شورای نگهبان. 2- نصب عالیترین مقام قضایی کشور. 3- فرماندهی کل نیروهای مسلح به ترتیب زیر: الف - نصب و عزل رییس ستاد مشترک. ب - نصب و عزل فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی. ج - تشکیل شورایعالی دفاع ملی، مرکب از هفت نفر از اعضای زیر: - رییس جمهور، - نخست وزیر، - وزیر دفاع، - رییس ستاد مشترک، - فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، - دو مشاور به تعیین رهبر. د - تعیین فرماندهان عالی نیروهای سهگانه بهپیشنهاد شورایعالی دفاع. هـ - اعلان جنگ و صلح و بسیج نیروها به پیشنهاد شورایعالی دفاع. 4 - امضای حکم ریاست جمهوری پس از انتخاب مردم. صلاحیت داوطلبان ریاست جمهوری از جهت دارا بودن شرایطی که در این قانون می آید باید قبل از انتخابات به تأیید شورای نگهبان و در دوره اول به تأیید رهبری برسد. 5 - عزل رئیسجمهور با در نظر گرفتن مصالح کشور، پس از حکم دیوان عالی کشور به تخلف وی از وظایف قانونی یا رأی مجلس شورای اسلامی به عدم کفایت سیاسی او. 6 - عفو یا تخفیف مجازات محکومین، در حدود موازین اسلامی، پس از پیشنهاد دیوانعالی کشور.
17- اصل سابق: اصل یکصد و یازدهم - هرگاه رهبر یا یکی از اعضاء شورای رهبری از انجام وظایف قانونی رهبری ناتوان شود یا فاقد یکی از شرایط مذکور در اصل یکصد و نهم گردد از مقام خود بر کنار خواهد شد. تشخیص این امر به عهده خبرگان مذکور در اصل یکصد و هشتم است. مقررات تشکیل خبرگان برای رسیدگی و عمل به این اصل در اولین اجلاسیه خبرگان تعیین میشود.
18- اصل سابق: اصل یکصد و دوازدهم - رهبر یا اعضاء شورای رهبری در برابر قوانین با سایر افراد کشور مساوی هستند.
19- اصل سابق: اصل یکصد و سیزدهم - پس از مقام رهبری رئیسجمهور عالیترین مقام رسمی کشور است و مسئولیت اجرای قانون اساسی و تنظیم روابط قوای سه گانه و ریاست قوه مجریه را جز در اموری که مستقیماً به رهبری مربوط میشود، برعهده دارد.
20- اصل سابق: اصل یکصد و بیست و یکم - رئیسجمهور در مجلس شورای اسلامی در جلسهای که با حضور رئیسدیوانعالی کشور و اعضاء شورای نگهبان قانون اساسی تشکیل میشود بهترتیب زیر سوگند یاد میکند و سوگندنامه را امضاء مینماید. بسمالله الرحمن الرحیم «من بهعنوان رئیسجمهور در پیشگاه قرآن کریم و در برابر ملت ایران به خداوند قادر متعال سوگند یاد میکنم که پاسدار مذهب رسمی و نظام جمهوری اسلامی و قانون اساسی کشور باشم و همه استعداد و صلاحیت خویش را در راه ایفای مسئولیتهایی که برعهده گرفتهام بهکار گیرم و خود را وقف خدمت به مردم و اعتلای کشور، ترویج دین و اخلاق، پشتیبانی از حق و گسترش عدالت سازم و از هرگونه خودکامگی بپرهیزم و از آزادی و حرمت اشخاص و حقوقی که قانون اساسی برای ملت شناخته است حمایت کنم. در حراست از مرزها و استقلال سیاسی و اقتصادی و فرهنگی کشور از هیچ اقدامی دریغ نورزم و با استعانت از خداوند و پیروی از پیامبر اسلام و ائمه اطهار علیهمالسلام قدرتی را که ملت بهعنوان امانتی مقدس به من سپرده است همچون امینی پارسا و فداکار نگاهدار باشم و آن را به منتخب ملت پس از خود بسپارم.»
21- اصل سابق: اصل یکصد و بیست و دوم - رئیسجمهور در حدود اختیارات و وظایف خویش در برابر ملت مسئول است، نحوه رسیدگی به تخلف از این مسئولیت را قانون معین میکند.
22- اصل سابق: اصل یکصد و بیست و چهارم - رئیسجمهور فردی را برای نخستوزیری نامزد میکند و پس از کسب رأی تمایل از مجلس شورای ملی حکم نخستوزیری برای او صادر مینماید.
23- اصل سابق: اصل یکصد و بیست و ششم - تصویبنامهها و آییننامههای دولت پس از تصویب هیأتوزیران به اطلاع رئیسجمهور میرسد و در صورتی که آنها را بر خلاف قوانین بیابد با ذکر دلیل برای تجدید نظر به هیات وزیران میفرستند.
24- اصل سابق: اصل یکصد و بیست و هفتم - هر گاه رئیسجمهور لازم بداند جلسه هیأتوزیران در حضور او به ریاست وی تشکیل میشود.
25- اصل سابق: اصل یکصد و بیست و هشتم - رئیسجمهور استوارنامه سفیران را امضاء میکند و استوارنامه سفیران کشورهای دیگر را میپذیرد.
26- اصل سابق: اصل یکصد و سیام - در هنگام غیبت یا بیماری رئیسجمهور شورایی بهنام شورای موقت ریاست جمهوری مرکب از نخستوزیر، رئیس مجلس شورای اسلامی و رئیس دیوانعالی کشور وظایف او را انجام میدهد، مشروط بر این که عذر رئیسجمهور بیش از دو ماه ادامه نیابد و نیز درمورد عزل رئیسجمهور یا در مواردی که مدت ریاست جمهوری سابق پایان یافته و رئیسجمهور جدید بر اثر موانعی هنوز انتخاب نشده، وظایف ریاست جمهوری برعهده این شوری است.
27- اصل سابق: اصل یکصد و سی و یکم - در صورت فوت، کنارگیری یا بیماری بیش از دو ماه و عزل رئیسجمهور، یا موجبات دیگری از این گونه، شورای موقت ریاست جمهوری موظف است ترتیبی دهد که حداکثر ظرف پنجاه روز رئیسجمهور جدید انتخاب شود و در این مدت وظایف و اختیارات ریاست جمهوری را جز در امر همه پرسی بر عهده دارد.
28- اصل سابق: اصل یکصد و سی و دوم - در مدتی که وظایف رئیسجمهور برعهده شورای موقت ریاست جمهوری است دولت را نمیتوان استیضاح کرد یا به آن رأی عدم اعتماد داد و نیز نمیتوان برای تجدید نظر در قانون اساسی اقدام نمود.
29- اصل سابق: اصل یکصد و سی و سوم - وزرا به پیشنهاد نخستوزیر و تصویب رئیسجمهور معین و برای گرفتن رأی اعتماد به مجلس معرفی میشوند. تعداد وزیران و حدود اختیارات هر یک از آنان را قانون معین میکند.
30- اصل سابق: اصل یکصد و سی و چهارم - ریاست هیأتوزیران با نخستوزیر است که بر کار وزیران نظارت دارد و با اتخاذ تدابیر لازم به هماهنگ ساختن تصمیمهای دولت میپردازد و با همکاری وزیران، برنامه و خط مشی دولت را تعیین و قوانین را اجرا میکند. نخستوزیر در برابر مجلس مسئول اقدامات هیأتوزیران است.
31- اصل سابق: اصل یکصد و سی و پنجم - نخست وزیر تا زمانی که مورد اعتماد مجلس است در سمت خود باقی میماند استعفای دولت به رئیسجمهور تسلیم میشود و تا تعیین دولت جدید نخستوزیر به وظایف خود ادامه میدهد.
32- اصل سابق: اصل یکصد و سی و ششم - هرگاه نخستوزیر بخواهد وزیری را عزل کند و وزیر دیگری را بهجای او برگزیند، باید این عزل و نصب با تصویب رئیسجمهور باشد و برای وزیر جدید از مجلس رأی اعتماد بگیرد و درصورتی که پس از ابراز اعتماد مجلس به دولت، نیمی از اعضاء هیأتوزیران تغییر نماید دولت باید مجدداً از مجلس تقاضای رأی اعتماد کند.
33- اصل سابق: اصل یکصد و سی و هفتم - هر یک از وزیران، مسئول وظایف خاص خویش در برابر مجلس است، ولی در اموری که بهتصویب هیأتوزیران میرسد مسئول اعمال دیگران نیز هست.
34- اصل سابق: اصل یکصد و سی و هشتم - علاوه بر مواردی که هیأتوزیران یا وزیری مأمور تدوین آییننامههای اجرایی قوانین میشود هیأتوزیران حق دارد برای انجام وظایف اداری و تأمین اجرای قوانین و تنظیم سازمانهای اداری به وضع تصویبنامه و آئیننامه بپردازد. هر یک از وزیران نیز در حدود وظایف خویش و مصوبات هیأتوزیران حق وضع آئیننامه و صدور بخشنامه را دارد، ولی مفاد این مقررات نباید با متن و روح قوانین مخالف باشد.
35- اصل سابق: اصل یکصد و چهلم - رسیدگی به اتهام رئیسجمهور و نخستوزیر و وزیران در مورد جرایم عادی با اطلاع مجلس شورای اسلامی در دادگاههای عمومی دادگستری انجام میشود.
36- اصل سابق: اصل یکصد و چهل و یکم - رئیسجمهور، نخستوزیر، وزیران و کارمندان دولت نمیتوانند بیش از یک شغل دولتی داشته باشند و داشتن هر نوع شغل دیگر در مؤسساتی که تمام یا قسمتی از سرمایه آن متعلق به دولت یا مؤسسات عمومی است و نمایندگی مجلس شورای ملی و وکالت دادگستری و مشاوره حقوقی و نیز ریاست و مدیریت عامل یا عضویت در هیأتمدیره انواع مختلف شرکتهای خصوصی، جز شرکتهای تعاونی ادارات و مؤسسات برای آنان ممنوع است. سمتهای آموزشی در دانشگاهها و مؤسسات تحقیقاتی از این حکم مستثنی است. نخستوزیر میتواند در موارد ضرورت بهطور موقت تصدی برخی از وزارتخانهها را بپذیرد.
37- اصل سابق: اصل یکصد و چهل و دوم - دارایی رهبر یا اعضاء شورای رهبری، رئیسجمهور، نخستوزیر، وزیران و همسر و فرزندان آنان قبل و بعد از خدمت، توسط دیوانعالی کشور رسیدگی میشود که برخلاف حق افزایش نیافته باشد.
38- اصل سابق: اصل یکصد و پنجاه و هفتم - بهمنظور انجام مسئولیتهای قوه قضائیه شورایی به نام شورایعالی قضائی تشکیل میگردد که بالاترین مقام قوه قضائیه است و وظایف آن بهشرح زیر میباشد: 1 - ایجاد تشکیلات لازم در دادگستری به تناسب مسئولیتهای اصل یکصد و پنجاه و ششم. 2- تهیه لوایح قضائی متناسب با جمهوری اسلامی. 3- استخدام قضات عادل و شایسته و عزل و نصب آنها و تغییر محل مأموریت و تعیین مشاغل و ترفیع آنان و مانند اینها از امور اداری، طبق قانون.
39- اصل سابق: اصل یکصد و پنجاه و هشتم - شورایعالی قضائی از پنج عضو تشکیل میشود: 1- رئیس دیوانعالی کشور. 2- دادستان کل کشور. 3- سه نفر قاضی مجتهد و عادل به انتخاب قضات کشور. اعضای این شورا برای مدت پنج سال و طبق قانون انتخاب میشوند و انتخاب مجددشان بلامانع است. شرایط انتخابشونده و انتخابکننده را قانون معین میکند.
40- اصل سابق: اصل یکصد و شصتم - وزیر دادگستری مسئولیت کلیه مسایل مربوط به روابط قوه قضائیه با قوه مجریه و قوه مقننه را برعهده دارد و از میان کسانی که شورایعالی قضائی به نخستوزیر پیشنهاد میکند انتخاب میگردد.
41- اصل سابق: اصل یکصد و شصت و یکم - دیوانعالی کشور بهمنظور نظارت بر اجرای صحیح قوانین در محاکم و ایجاد وحدت رویه قضائی و انجام مسئولیتهایی که طبق قانون به آن محول میشود براساس ضوابطی که شورایعالی قضائی تعیین میکند تشکیل میگردد.
42- اصل سابق: اصل یکصد و شصت و دوم - رئیس دیوانعالی کشور و دادستان کل باید مجتهد عادل و آگاه به امور قضائی باشند و رهبری با مشورت قضات دیوان عالی کشور آنها را برای مدت پنج سال به این سمت منصوب میکنند.
43- اصل سابق: اصل یکصد و شصت و چهارم - قاضی را نمیتوان از مقامی که شاغل آنست بدون محاکمه و ثبوت جرم یا تخلفی که موجب انفصال است بهطور موقت یا دائم منفصل کرد یا بدون رضای او محل خدمت یا سمتش را تغییر داد مگر به اقتضای مصلحت جامعه با تصویب اعضاء شورایعالی قضایی به اتفاق آراء نقل و انتقال دورهای قضات برطبق ضوابط کلی که قانون تعیین میکند صورت میگیرد.
44- اصل سابق: اصل یکصد و هفتاد و سوم - بهمنظور رسیدگی به شکایات، تظلمات و اعتراضات مردم نسبت به مامورین یا واحدها یا آئیننامههای دولتی و احقاق حقوق آنها دیوانی بهنام دیوان عدالت اداری زیرنظر شورایعالی قضائی تأسیس میگردد. حدود اختیارات و نحوه عمل این دیوان را قانون تعیین میکند.
45- اصل سابق: اصل یکصد و هفتاد و چهارم - بر اساس حق نظارت قوه قضائیه نسبت به حسن جریان امور و اجرا صحیح قوانین در دستگاههای اداری سازمانی به نام «سازمان بازرسی کل کشور» زیرنظر شورایعالی قضائی تشکیل میگردد. حدود اختیارات و وظایف این سازمان را قانون معین میکند.
46- اصل سابق: اصل یکصد و هفتاد و پنجم - در رسانه های گروهی (رادیو و تلویزیون) آزادی انتشارات و تبلیغات طبق موازین اسلامی باید تأمین شود. این رسانهها زیرنظر مشترک قوای سه گانه قضائیه(شورایعالی قضایی)، مقننه و مجریه اداره خواهد شد. ترتیب آن را قانون معین میکند.