روابط افرادی که در سطح جامعه در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند و ناگزیرند که برای برطرف‌کردن نیازهای خود به یکدیگر مراجعه نمایند، آکنده از تعهد است؛ تعهداتی که گاه در رابطه با انجام یک کار، گاه در خصوص پرداخت مبلغی پول و گاه مربوط به عدم انجام یک کار می‌باشد اما پرسش این است که اگر شخصی تعهداتی داشته باشد ولی به تعهدات خود عمل نکند و در اثر عدم‌انجام این تعهدات به طرف مقابل او خسارتی وارد شود، از چه طریقی می‌توان جبران این خسارت را درخواست نمود؟ باید بدانیم که اگر شخصی به تعهداتی که در قبال ما دارد عمل نکند و در اثر عدم انجام این تعهد به ما خسارتی وارد شود، ما می‌توانیم به دادگاه مراجعه کنیم و با طرح دعوایی طرف مقابل خود را وادار کنیم خسارت وارده را جبران کند. در واقع هنگامی که به خاطر تأخیر در ادا و انجام تعهدات خسارتی به دیگران وارد می‌شود، متعهد باید این خسارت را جبران کند. به این خسارت، خسارت تأخیر در انجام تعهدات گفته می‌شود که یکی از مهم‌ترین آن‌ها خسارت تأخیر تأدیه می‌باشد. در این نوشتار به شرایط طرح دعوای مربوط به خسارت تأخیر تأدیه خواهیم پرداخت.
مفهوم خسارت تأخیر تأدیه
برای ورود به بحث خسارت تأخیر تأدیه ابتدا باید با معنای لغوی این سه واژه آشنا شویم:
الف. خسارت؛ ضرر کردن، زیان بردن
ب. تأخیر: دیر کردن
پ. تأدیه: پرداخت کردن
در دنیای حقوق خسارت به مالی گفته می‌شود که از طرف شخصی که باعث ورود ضرر به دیگری شده، به زیان‌دیده پرداخت می‌گردد. اگر شخصی تعهد داشته باشد که مبلغی را به وجه رایج کشور به دیگری پرداخت کند اما در پرداخت آن کوتاهی نماید، باید خسارت وارده بر طرف مقابل خود را بپردازد که به این خسارت، «خسارتتأخیرتأدیه» گفته می‌شود. پس برای دریافت خسارتتأخیرتأدیه از سوی زیان‌دیده وجود شرایط زیر ضروری است:
الف. عنوان خسارتتأخیرتأدیه در مواردی به کار می‌رود که شخص تعهد کرده باشد مبلغی به وجه رایج کشور به دیگری بپردازد و آن را پرداخت نکند. پس اگر آن‌چه که یک شخص تعهد کرده انجام دهد، پرداخت مبلغ به وجه رایج کشورهای دیگر باشد یا اصلاً بحث پرداخت پول در میان نباشد بلکه شخص، تعهد کرده باشد که کاری را برای دیگری انجام دهد و آن را انجام ندهد، دیگر از اصطلاح خسارتتأخیرتأدیه استفاده نمی‌شود.
ب. شرط دیگر آن است که پرداخت این مبلغ باید سررسید مشخصی داشته باشد؛ یعنی دو طرف تعیین کرده باشند که متعهد در زمان خاصی این مبلغ را بپردازد ولی او در پرداخت کوتاهی کند و آن را نپردازد.
پ. شرط دیگر این است که بدهکار توانایی مالی برای پرداخت دین(بدهی) خود را داشته باشد و در عین حال بدهی خود را نپردازد. پس اگر توانایی مالی نداشته باشد، نمی‌توان از او خسارتتأخیرتأدیه را دریافت نمود.
ت. برای دریافت خسارتتأخیرتأدیه باید طلبکار از بدهکار درخواست کند که اصل طلب او را بپردازد و با این حال بدهکار بدهی خود را نپردازد.
در صورت جمع بودن این شرایط، طلبکار می‌تواند هم اصل پول و هم خسارتی را که در اثر تأخیر در پرداخت به او وارد شده‌است، دریافت نماید.
میزان خسارت تأخیر تأدیه
این که چه مبلغی به عنوان خسارت تأخیر تأدیه به طلبکار تعلق می‌گیرد، بستگی به زمان مطالبه اصل طلب دارد. در واقع خسارتتأخیرتأدیه از زمانی محاسبه می‌شود که طلبکار از بدهکار درخواست می‌کند اصل طلب او را بپردازد. فرض کنید شخص الف از شخص ب مبلغی را قرض می‌گیرد و تعهد می‌دهد که تا یک ماه دیگر به او بازگرداند اما از اجرای تعهد خود تخلف می‌کند و بدهی خود را نمی‌پردازد. در این حالت شخص الف به عنوان طلبکار از هر زمانی که به ب مراجعه کند و از او بخواهد بدهی خود را بپردازد ولی او از پرداخت بدهی خود خودداری کند، به او خسارت تعلق می‌گیرد. طلبکار می‌تواند برای مطالبه اصل طلب خود یا اظهارنامه‌ای تنظیم کند و برای بدهکار بفرستد و یا اینکه به صورت شفاهی از او بخواهد که دین خود را بپردازد البته در این صورت باید شاهدی داشته باشد تا بتواند اثبات کند که از بدهکار خواسته که دین خود را بپردازد اما او پرداخت نکرده‌است. البته در این موارد خود طرفین هم می‌توانند توافق کنند که میزان خسارت تأخیر تأدیه از زمان دیگری محاسبه شود.
