یکی از وظایف مهم وزارت کار، بازرسی کردن است که یکی از عوامل موفقیت و پیشرفت در دولت به شمار می‌رود. از طرفی امروزه بحث پیشگیری از حوادث و پیروی از آئین‌نامه‌های قانونی یک هدف نهایی در بازرسی کار به شمار می‌رود که همواره می‌تواند در کاهش هزینه‌های اضافی ناشی از حوادث موثر باشد و از سویی دیگر به دلیل منافع بلندمدت اقتصادی و اجتماعی از جمله حفظ نیروی کار، قدرت تولید و کیفیت، باعث ایجاد انگیزه در کارفرمایان و ایجاد امنیت شغلی می‌شود. بنابراین به منظور اجرای صحیح قانون کار و ضوابط حفاظت فنی، اداره کل بازرسی وزارت کار و امور اجتماعی تشکیل شده است.
طبق قانون کار تمامی کارگاه‌ها باید ضوابط فنی و ایمنی را رعایت کنند. کارگاه جایی است که کارفرما تاسیس کرده تا از آن منافع اقتصادی ببرد. به همین دلیل هدف، سود است و تمامی اقدامات و هزینه‌هایی که به ضرر کارفرما باشد و باعث دوری او از هدفش شود با مقاومت از سوی کارفرما روبرو می‌شود. ولی قانون خطوط قرمزی برای این سودآوری مشخص کرده و کارفرما را به رعایت آنها مکلف کرده است. یکی از این خطوط قرمز رعایت ضوابط و امکانات ایمنی است. برای رعایت این خط قرمز بسیار مهم، قانون کار، ضمانت اجرا در نظر گرفته و بازرسان کار را مامور رسیدگی به این امر کرده است.
بازرسان باید در ابتدا دوره‌های آموزش نظری و علمی ویژه‌ای را طی کنند تا بتوانند به عنوان یک بازرس استخدام و مشغول به کار شوند. کلیه بازرسان کار و کارشناسان بهداشت حرفهای، دارای کارت ویژه با امضاء وزیر کار و امور اجتماعی یا وزیر بهداشت.درمان و آموزش پزشکی هستند که هنگام بازرسی باید همراه آنها باشد تا در صورت تقاضای مقامات رسمی یا مسئولین کارگاه به آنها ارائه شود. زیرا بازرسان از این طریق قابل شناسایی هستند.
مطابق ماده ۹۶ قانون کار برای این‌که قواعد و ضوابط مربوط به ایمنی و شرایط فنی و بهداشتی کار رعایت شود اداره کل بازرسی وزارت کار و امور اجتماعی وظایف ذیل را باید انجام دهد. باید بدانیم بازرسان با توجه به کار ویژه های شان ضابط خاص محسوب می‌شوند.
الف- نظارت بر اجرای مقررات ناظر به شرایط کار به ویژه مقررات حمایتی مربوط به کارهای سخت و زیان‌آور و خطرناک، مدت کار، مزد، رفاه کارگر، اشتغال زنان و کارگران نوجوان.
ب- نظارت بر اجرای صحیح مقررات قانون کار و آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های مربوط به حفاظت فنی.
ج- آموزش مسائل مربوط به حفاظت فنی و راهنمایی کارگران، کارفرمایان و کلیه افرادی که در معرض صدمات و ضایعات ناشی از حوادث و خطرات ناشی از کار قرار دارند.
د- بررسی و تحقیق پیرامون اشکالات ناشی از اجرای مقررات حفاظت فنی و تهیه پیشنهاد لازم جهت اصلاح میزان‌ها و دستورالعمل‌های مربوط به موارد مذکور، مناسب با تحولات و پیشرفت‌های تکنولوژی.
ه- رسیدگی به حوادث ناشی از کار در کارگاه‌های مشمول و تجزیه و تحلیل عمومی و آماری این گونه موارد به منظور پیشگیری حوادث.
از دیگر وظایف بازرسان می‌توان موارد زیر را ذکر کرد.
-بازرسان کار و کارشناسان بهداشت کار حق دارند به منظور اطلاع از ترکیبات موادی که کارگران با آنها در تماس می‌باشند و یا در انجام کار مورد استفاده قرار می‌گیرند، به اندازه‌ای که برای آزمایش لازم است در مقابل رسید، نمونه بگیرند و به رؤسای مستقیم خود تسلیم نمایند.
-هرگاه در حین بازرسی به تشخیص بازرس کار یا کارشناس بهداشت حرفهای احتمال وقوع حادثه و یا بروز خطر در کارگاه داده شود، بازرس کار یا کارشناس بهداشت حرفهای مکلف هستند مراتب را فوراً و کتباً به کارفرما یا نمایندهی او و نیز به رئیس مستقیم اطلاع دهند و از طریق اداره مربوطه، از دادگستری محل، تقاضای تعطیلی تمام یا قسمتی از کارگاه را نمایند. بنابراین بازرسان کار می‌توانند در مواردی که ادامه کار دستگاه یا قسمتی ازکارگاه را خطرناک تشخیص دهند، دستور توقف کار و رفع خطر را به کارفرما ابلاغ کنند.
سوالی که ممکن است مطرح شود این است که بازرسان در چه مکان‌هایی باید حضور یابند و وظایف قانونی خود را انجام دهند؟
بازرسان باید در تمامی کارگاه‌های مشمول قانون کار(حتی کارگاه‌های خانوادگی) حاضر شوند و آنجا را در خصوص مباحث ایمنی و حفاظت فنی مورد بازرسی قرار دهند. در قانون کار، کارگاه محلی است که کارگر به درخواست کارفرما یا نماینده او در آنجا کار می‌کند، از قبیل مؤسسات صنعتی، کشاورزی، معدنی، ساختمانی، ترابری، مسافربری، خدماتی، تجاری، تولیدی، اماکن عمومی و امثال آنها.
نحوه‌ی ورود بازرسان کار به کارگاه‌ها به این صورت است که بازرسان کار در حدود وظایف خویش حق دارند بدون اطلاع قبلی در هر موقع از شبانه روز به موسسات و کارگاه‌های مشمول قانون کار وارد شده و به بازرسی بپردازند و نیز می‌توانند به دفاتر و مدارک مربوطه در موسسه مراجعه و در صورت لزوم از تمام یا قسمتی از آنها رونوشت تهیه کنند. اما ورود بازرسان کار به کارگاه‌های خانوادگی با اجازه کتبی دادستان محل امکان‌پذیر خواهد بود.
با وجود گستردگی اختیارات بازرسان، محدودیت‌هایی در قانون کار برای بازرسان کار پیشبینی شده است که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. بازرسان کار و کارشناسان بهداشت کار نمی‌توانند در کارگاهی اقدام به بازرسی نمایند که خود یا یکی از بستگان نسبی آنها تا طبقه سوم (پدر و مادر، فرزند، نوه، اجداد، برادر، خواهر وفرزندانشان، عمو، عمه، دایی، خاله و فرزندانشان) و یا یکی از اقربای سببی درجه اول ایشان به طور مستقیم در آن دارای منفعت باشند.
۲. بازرسان کار و کارشناسان بهداشت کار حق ندارند در هیچ مورد حتی پس از برکناری از خدمت دولت، اسرار و اطلاعات را که به مقتضای شغل خود به دست آورده‌اند و یا نام اشخاصی را که به آنها اطلاعاتی داده و یا موارد تخلف را گوشزد کرده‌اند، فاش نمایند.
۳. به کسانیکه از طریق گزارش بازرس کار و یا کارشناس بهداشت حرفهای و یا تعطیلی کارگاه خسارتی وارد شده است، می‌توانند از مراجع مزبور به دادگاه صالح شکایت کنند و دادگاه مکلف است فوری و خارج از نوبت به موضوع رسیدگی کند.
در نهایت کارفرمایان و دیگر کسانیکه مانع ورود بازرسان کار و کارشناسان بهداشت کار به کارگاه‌های مشمول قانون کار گردند و یا مانع انجام وظیفه ایشان شوند یا از دادن اطلاعات و مدارک لازم به آنان خودداری نمایند، حسب مورد به مجازاتهای مقرر در قانون محکوم خواهند شد.
