قتل از مهم‌ترین رفتارهای ممنوعه‌‌ای است که در تمام جوامع انسانی جرم شناخته شده است. چراکه نتیجهی آن سلب مهم‌ترین سرمایه‌ی خدادادی یک انسان یعنی حیات اوست. البته مجازات این جرم در همه کشورها و نظام‌های حقوقی یکسان نیست. قانون مجازات اسلامی قتل را به سه نوعِ عمدی، شبهعمدی و خطای محض تقسیم نموده است. در مطلب پیشین به تفصیل در خصوص قتل عمدی مطالبی را ارائه کردیم. در این نوشتار به بررسی قتل شبه‌عمد و مجازات آن خواهیم پرداخت.
قتل شبه‌عمد به چه معناست؟
طبق ماده ۲۹۱ قانون مجازات اسلامی، قتل در موارد زیر شبه‌عمد محسوب میشود:
الف- اگر مرتکب قصد ارتکاب رفتاری نسبت به شخصی را داشته باشد، اما قصد این را نداشته باشد که با رفتار خود او را بکشد، و با این حال طرف مقابل کشته شود، قتلی که واقع میشود، شبهعمدی خواهد بود. باید توجه داشت که این حالت را زمانی می‌توان قتل شبهعمدی دانست که رفتار این شخص نوعاً کشنده نباشد. به‌عنوان نمونه، کسی که با اسلحه به سمت قلب یک نفر نشانه‌گیری نموده و شلیک می‌کند، حتی اگر قصد کشتن او را هم نداشته باشد، قتل واقع‌شده عمدی خواهد بود. زیرا این رفتار (شلیک کردن با اسلحه به قلب یک انسان) نسبت به هر شخصی که انجام شود، به کشته شدن او می‌انجامد.
ب- در صورتی که مرتکب رفتار، جهل به موضوع داشته باشد. برای تحقق قتل، لازم است که رفتار مجرمانه روی انسان زنده واقع شود. به عبارت بهتر، موضوع قتل انسان زنده است. حال اگر مرتکب نسبت به زنده بودن یا انسان بودن چیزی که این رفتار را نسبت به آن انجام می‌دهد، آگاهی نداشته باشد، قتلی که واقع میشود شبهعمدی خواهد بود. به‌عنوان نمونه، حالتی را در نظر بگیرید که شخص الف با تصور این‌که ب فوت کرده است، او را داخل یک رودخانه اندازد یا به سمت او تیری شلیک کند. در این‌صورت، اگر بعداً مشخص شود که این شخص زنده بوده است، قتل واقع‌شده شبهعمدی خواهد بود. نمونه‌ی دیگر این است که مرتکب به‌طور کلی از انسان بودن شخصی که نسبت به او رفتار مجرمانه را انجام می‌دهد، آگاهی نداشته باشد. مانند این‌که با تصور حیوان بودن چیزی که رفتار را نسبت به آن انجام می‌دهد، به سمت او شلیک کند و بعد کشف شود که انسان بوده است. در این مورد نیز قتل واقع‌شده شبهعمدی خواهد بود.
پ- در صورتی که مرتکب رفتار خود را از روی بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی انجام دهد و این رفتار به مرگ شخصی منتهی گردد. منظور از بی‌احتیاطی و بی‌مبالاتی این است که انسان در انجام یا عدم انجام یک رفتار هم‌چون انسان متعارف عمل نکند. نمونه‌ی بارز این نوع قتل شبه‌عمد، قتلی است که در جریان حوادث راهنمایی و رانندگی واقع میشود و علت آن، بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی راننده است.
مجازات قتل شبهعمدی
مرتکب قتل شبهعمدی باید در صورت درخواست اولیای‌دم به آن‌‌ها دیه پرداخت کند. البته ولی‌دم و مرتکب می‌توانند به نحو دیگری نیز مصالحه نموده و به‌جای پرداخت دیه بر مال دیگری مصالحه کنند.
پرداخت دیه در قتل شبهعمدی بر عهده خود مرتکب است و مهلت پرداخت نیز دو سال از زمان وقوع قتل می‌باشد. میزان دیه‌ی نفس به صورت معین هر سال توسط رییس قوه‌ی قضاییه مشخص میشود و هرگاه رفتار مرتکب و نیز فوت مقتول در یکی از ماه‌های حرام (محرم، رجب، ذی‌القعده و ذی‌الحجه) واقع شود، علاوه بر دیه‌ی نفس، یک‌سوم دیه نیز به‌عنوان تغلیظ بر آن افزوده میشود.
هرگاه قتل شبهعمدی در نتیجهی بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی رخ داده باشد، مرتکب طبق ماده ۶۱۶ قانون تعزیرات به یک تا سه سال حبس محکوم میشود. و اگر قتل شبهعمدی در نتیجهی بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی با وسایل نقلیه‌ی موتوری واقع شده باشد، مرتکب قتل علاوه بر پرداخت دیه، به تحمّل شش ماه تا سه سال حبس نیز محکوم خواهد شد که البته قابل تبدیل به مجازات جای‌گزین حبس نیز هست. البته اگر راننده در موقع وقوع جرم مست بوده یا پروانه نداشته یا زیادتر از سرعت مقرر حرکت می‌کرده یا خودرو را با وجود نقص و عیب مکانیکی مؤثر در تصادف به کار انداخته یا در محل‌هایی که عبور از آن ممنوع بوده، رانندگی کرده باشد، حداقل مجازات وی دو سال حبس خواهد بود و علاوه بر آن دادگاه می‌تواند مرتکب را برای مدت یک تا پنج سال نیز از رانندگی با وسایل موتوری محروم نماید.
