نقش ولی دم در قصاص بسیار حیاتی و تعیین‌کننده است. در اسلام و شریعت اسلامی، ولی دم به عنوان نماینده قانونی و شرعی مقتول، اختیار دارد تا در مورد نحوه مجازات قاتل تصمیم‌گیری کند. این نقش و مسئولیت شامل چند جنبه اصلی است:
1-درخواست قصاص: ولی دم می‌تواند تقاضای قصاص (مجازات مشابه) قاتل را از دستگاه قضایی بخواهد. قصاص به معنای اجرای عدالت و تلافی عادلانه برای قتل عمد است، که در آن قاتل باید به همان شیوه که مرتکب قتل شده است، مجازات شود.
2-عفو و بخشش: ولی دم اختیار دارد تا قاتل را ببخشد و از اجرای قصاص صرف‌نظر کند. بخشش در اسلام به عنوان یک فضیلت بزرگ شناخته می‌شود و می‌تواند منجر به تخفیف در مجازات یا حتی آزاد شدن قاتل شود.
3-دریافت دیه: به جای قصاص، ولی دم می‌تواند درخواست دیه (خون‌بها) کند. دیه مبلغی مالی است که به عنوان جبران خسارت به خانواده مقتول پرداخت می‌شود. این گزینه به خصوص در مواردی که ولی دم بخواهد به جای انتقام، به صلح و مصالحه دست یابد، کاربرد دارد.
4-پیگیری حقوقی: ولی دم مسئولیت دارد تا با مراجعه به دستگاه‌های قضایی، حقوق مقتول را پیگیری و از تضییع حق او جلوگیری کند. این شامل ارائه مدارک و شواهد لازم به دادگاه و همکاری با مقامات قضایی برای رسیدن به یک حکم عادلانه است.
در مجموع، نقش ولی دم در قصاص به عنوان یک مکانیسم حقوقی و شرعی، به منظور تأمین عدالت، ایجاد توازن و حمایت از حقوق خانواده مقتول طراحی شده است. این نقش به ولی دم اجازه می‌دهد تا تصمیم‌گیری مناسبی در خصوص مجازات قاتل داشته باشد، که می‌تواند به جلوگیری از انتقام‌های شخصی و حفظ نظم و امنیت اجتماعی کمک کند.
