به موجب ماده 543 قانون مدنی مساقات معامله ای است که بین صاحب درخت و امثال آن با عامل در مقابل ………… مشاع معین از ثمره واقع می شود و ثمره اعم است از میوه و برگ گل و غیره آن بر این اساس این معامله یک توافق بین صاحب درخت و شخصی است که قرار است از باغ محافظت نماید یا به نوعی یک قرارداد مشارکتی در این خصوص تلقی می گردد سقی به معنی آبیاری است اما احتمالاً منظور قانونگذار صرفاً توافق در خصوص آبیاری نباشد و توافقی جامع در خصوص نگهداری درختان می شود. از شروط این قرارداد این است که درخت مثمر باشد به نحوی که میوه ای از درخت حاصل گردد و عامل بتواند از آن منتفع گردد در حقیقت مبنای طرفین این است که چنانچه میوه ای از درختان موضوع عقد مساقات حاصل گردد، طرفین به میزان مورد توافق آن را تقسیم نمایند علاوه بر این با توجه به بیان قانونگذار که ذکر نموده درخت و امثال آن می تواند حکم این ماده را به بوته هایی گسترش داد که میوه از آن ها حاصل می گردد که از جمله آنها می توان به توت فرنگی، تمشک و …. اشاره نمود.
این قراراد به نحوی می باشد که صرفاً شامل توافق بر سر حاصل و ثمره درخت می شود، بنابراین چنانچه توافقی در خصوص درختکاری باشد مشمول این عقد نخواهد شد و توافقی جداگانه تلقی می گردد. همچنین اگر این قرارداد به هر نحوی باطل شود یا فسخ گردد تمام ثمره و میوه و حاصل مال مالک می باشد و عامل مستحق اجرت المثل می باشد. بحث دیگری که لازم به ذکر است این که چنانچه عامل به طور متعارف از باغ و درختان مراقبت و مواظبت ننماید و همین امر مؤثر در میزان ثمره و میوه گردد در اینجاعامل باید تفاوت بین ثمره مفید و ثمره حاصل را به مالک پرداخت نماید. دلیل این امر بدین نحو قابل توجیه خواهد بود که اساساً عامل امین تلقی می شود و در فرضی که تقصیری در نگهداری نداشته باشد مسئولیتی در این خصوص نخواهد داشت اما چنانچه تقصیری متوجه عامل باشد در این صورت مسئولیت خواهد داشت.
نکته قابل ذکر دیگر این است که در عقد مساقات چنانچه شرط شود که تمام ثمره مال مالک یا عامل تنها باشد عقد باطل است در این صورت چون تعادل در قرارداد از بین می رود و عملاً زحمت یکی از دو طرف از بین می رود باعث ایجاد خلل در عقد گردد و صحت عقد زیر سوال خواهد رفت توجه داشته باشید که عقد مساقات با فوت متعاملین یایکی از آنها باطل نمی شود مگر این که مباشرت عامل شرط شده باشد چنانچه مباشرت شرط شده باشد چون عقد بر محور شخص خاصی منعقد گردیده بدیهی است در صورت فوت آن شخص عقد باطل خواهد شد و دیگر نمی توان عقد مذکور را معتبر دانست.
همانطور که گفته شد مساقات در لغت به معنای آبیاری می باشد اما در اصطلاح معامله ای است بین شخصی که مالک درختان و مانند آنها در مقابل سهم مشخصی از میوه و ثمره درختان در این خصوص آنچه مشخص میباشد این است که این قرارداد به نوعی همان استفاده از خدمات عامل می باشد عامل همان خدمتکاری خواهد بود که در قبال انجام کارهای روزانه باغ و رسیدگی به درختان قسمتی از ثمره باغ و میوه را به عنوان حق الزحمه دریافت می کند. در حقیقبت عامل به جای این که ماهانه مبلغی را به عنوان دستمزد دریافت نماید دستمزد خواد را به صورت برداشت قسمتی از ثمره و میره های باغ را به عنوان دستمزد دریافت می کند از سوی دیگر چنانچه عامل مراقبت کافی از درخت ها ننماید و بدین وسیله درخت ها آسیب ببیند یا این که مثلاً درخت ها بر اثر کم آبی خشک شوند در این صورت عامل مسئول خواهد بود و باید خسارات ناشی از آن را پرداخت نماید.
