نقش ولی دم در قصاص

نقش ولی دم در قصاص بسیار حیاتی و تعیین‌کننده است. در اسلام و شریعت اسلامی، ولی دم به عنوان نماینده قانونی و شرعی مقتول، اختیار دارد تا در مورد نحوه مجازات قاتل تصمیم‌گیری کند. این نقش و مسئولیت شامل چند جنبه اصلی است:

 

1-درخواست قصاص: ولی دم می‌تواند تقاضای قصاص (مجازات مشابه) قاتل را از دستگاه قضایی بخواهد. قصاص به معنای اجرای عدالت و تلافی عادلانه برای قتل عمد است، که در آن قاتل باید به همان شیوه که مرتکب قتل شده است، مجازات شود.

2-عفو و بخشش: ولی دم اختیار دارد تا قاتل را ببخشد و از اجرای قصاص صرف‌نظر کند. بخشش در اسلام به عنوان یک فضیلت بزرگ شناخته می‌شود و می‌تواند منجر به تخفیف در مجازات یا حتی آزاد شدن قاتل شود.

3-دریافت دیه: به جای قصاص، ولی دم می‌تواند درخواست دیه (خون‌بها) کند. دیه مبلغی مالی است که به عنوان جبران خسارت به خانواده مقتول پرداخت می‌شود. این گزینه به خصوص در مواردی که ولی دم بخواهد به جای انتقام، به صلح و مصالحه دست یابد، کاربرد دارد.

4-پیگیری حقوقی: ولی دم مسئولیت دارد تا با مراجعه به دستگاه‌های قضایی، حقوق مقتول را پیگیری و از تضییع حق او جلوگیری کند. این شامل ارائه مدارک و شواهد لازم به دادگاه و همکاری با مقامات قضایی برای رسیدن به یک حکم عادلانه است.

در مجموع، نقش ولی دم در قصاص به عنوان یک مکانیسم حقوقی و شرعی، به منظور تأمین عدالت، ایجاد توازن و حمایت از حقوق خانواده مقتول طراحی شده است. این نقش به ولی دم اجازه می‌دهد تا تصمیم‌گیری مناسبی در خصوص مجازات قاتل داشته باشد، که می‌تواند به جلوگیری از انتقام‌های شخصی و حفظ نظم و امنیت اجتماعی کمک کند.

ولی دم محسوب شدن یا نشدن همسر

همسر مقتول به طور کلی بر طبق ماده 351 جزو اولیای دم به حساب نمی آید و فرقی هم نمی کند که مرد یا زن باشد. اما یک مورد را می توان اشاره کرد که در طی آن همسر مقتول جزو اولیای دم به حساب آید آن هم در جایی است که وی خود جزو ورثه، صاحب اصلی حق قصاص باشد و صاحب اصلی حق قصاص فوت کند که در طی آن همسر مقتول جزو اولیای دم می شود. مثلا در فرضی که زن و شوهر، دخترعمو و پسر عمو باشند؛ اگر مرد به قتل برسد و پدرش صاحب اصلی حق قصاص باشد و بعد از چند وقت پدر هم فوت نماید و ورثه ایی جز همان دختر برادرش (که همسر پسرش بود) نداشته باشد، همسر مقتول ولی دم وی خواهد شد.

ولی دم

ماده 351 قانون مجازات اسلامی در تعریف ولی دم بیان می کند که « ولی دم، همان ورثه مقتول است به جز زوج یا زوجه او که حق قصاص ندارد.» ولی دم صاحب حق قصاص نیز نامیده می شود. در هنگامی که قتل عمدی رخ می دهد و بحث قصاص به پیش کشیده می شود، اولیای دم باید نسبت به حق قصاص تصمیم گیری نمایند که این تصمیم می تواند گذشت از قصاص یا اجرای آن باشد. همانطور که در ماده فوق اشاره شده است اولیای دم ورثه مقتول هستند. یعنی هر کسی که در هنگام مرگ مقتول از او ارث می برد، جزو اولیای دم می باشد.

 

ولی دم در اسلام

 

ولی دم و احکام مرتبط با آن در قرآن کریم به‌ویژه در آیات مربوط به قصاص و دیه ذکر شده است. برخی از آیات مهم در این زمینه عبارتند از:

 

1-سوره بقره، آیه 178:”یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِصاصُ فِی الْقَتْلی الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثی بِالْأُنْثی فَمَنْ عُفِیَ لَهُ مِنْ أَخیهِ شَیْ‌ءٌ فَاتِّباعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَداءٌ إِلَیْهِ بِإِحْسانٍ ذلِکَ تَخْفیفٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ رَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدی بَعْدَ ذلِکَ فَلَهُ عَذابٌ أَلیمٌ” “ای کسانی که ایمان آورده‌اید، برای شما در قتل‌ها قصاص مقرر شده است؛ آزاد در برابر آزاد، بنده در برابر بنده و زن در برابر زن. پس اگر کسی از جانب برادر دینی‌اش مورد بخشش قرار گیرد، باید با متانت پیروی کند و دیه را به نیکی بپردازد. این تخفیفی از جانب پروردگار شما و رحمتی است؛ پس کسی که بعد از این تعدی کند، برای او عذابی دردناک است.”

2-سوره مائده، آیه 45:”وَ کَتَبْنَا عَلَیْهِمْ فی‌ها أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَ الْعَیْنَ بِالْعَیْنِ وَ الْأَنْفَ بِالْأَنْفِ وَ الْأُذُنَ بِالْأُذُنِ وَ السِّنَّ بِالسِّنِّ وَ الْجُرُوحَ قِصاصٌ فَمَنْ تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ کَفّارَةٌ لَهُ وَ مَنْ لَمْ یَحْکُمْ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولئِکَ هُمُ الظّالِمُونَ” “و در آن (تورات) بر آنان مقرر کردیم که جان در برابر جان، چشم در برابر چشم، بینی در برابر بینی، گوش در برابر گوش، دندان در برابر دندان، و برای زخم‌ها قصاص است. پس کسی که از آن صرف‌نظر کند، این صرف‌نظر کردن کفاره‌ای برای اوست؛ و هر که به آنچه خدا نازل کرده حکم نکند، آنان خود ستمگرانند.”

این آیات به وضوح به موضوع قصاص و حقوق ولی دم در صورت وقوع قتل اشاره می‌کنند و تأکید بر عدالت و رعایت حقوق اولیای دم دارند.

تنفیذ وصیت نامه چیست؟

در پاسخ باید گفت که خیر، این وصیت نامه باطل نخواهد بود اما صحیح هم نیست. بلکه غیر نافذ است. یعنی آن که در صورتی وصیت نامه قابلیت اجرا پیدا می کند که ورثه اجازه اجرای آن را بدهند. در ادامه به نکاتی در رابطه با مراحل تنفیذ وصیت نامه می پردازیم.

 

ماده 843 قانون مدنی در ادامه بیان می دارد که:

 

” ماده ۸۴۳ قانون مدنی:

وصیت به زیاده بر ثلث ترکه نافذ نیست مگر به اجازه وراث و اگر بعض از ورثه اجازه کند فقط نسبت به سهم او نافذ است.“

دادگاه صالح برای رسیدگی به موضوع نفقه کدام دادگاه است؟

دادگاه خانواده مرجع صالح برای رسیدگی به مسئله ی نفقه ی فرزندان است.

آیا فرزندان می توانند نفقه ی معوقه را مطالبه کنند؟

در این مورد می توان گفت که فرزندان در دسته ی اقارب قرار می گیرند، حق مطالبه نفقه معوقه و گذشته که پرداخت نشده است را ندارند. آن ها تنها می توانند نسبت به آینده حق دریافت نفقه داشته باشند نه نسبت به گذشته.

ماده 1206 قانون مدنی:

« زوجه در هر حال می‌ تواند برای نفقه زمان گذشته خود اقامه دعوی نماید و طلب او از بابت نفقه مزبور طلب ممتازه بوده و در صورت‌ افلاس یا ورشکستگی شوهر زن مقدم بر غرما خواهد بود، ولی اقارب فقط نسبت به آتیه می‌توانند مطالبه نفقه نمایند.»

آیا پرداخت نفقه فرزندان نامشروع واجب است؟

در این باره نظرات مختلفی وجود دارد اما طبق یک نظر که منطقی تر بنظر می رسد در خصوص نفقه ی فرزندانی که از راه نامشروع به دنیا آمده اند، اما پدرش مشخص است و شناسنامه دارد، وظیفه ی پرداخت نفقه ی او بر پدرش واجب است. ولی عده ای معتقدند که هیچ نفقه ای بر عهده ی پدر قرار نمی گیرد.

چه کسی باید برای نفقه ی فرزند اقدام نماید؟

هرکسی که وظیفه نگهداری فرزند را بر عهده دارد می تواند برای دریافت نفقه ی او اقدام نماید. این وظیفه پرداخت نفقه در قبال فرزندان دختر تا زمانی که ازدواج نمایند و در مورد فرزندان پسر تا سن هجده سالگی و در مورد تحصیل تا مقطع آموزش های واجب الزامی است. پدر باید با توجه به توان مالی خود نفقه را بپردازد و در صورتی که پدر به توان پرداخت نفقه داشته باشد ضمانت اجرای این عدم پرداخت نفقه، شش ماه تا دو سال حبس خواهد بود.

پرداخت نفقه فرزندان در صورت فوت پدر بر عهده چه کسی است؟

در صورتی که پدر خانواده فوت کرده باشد یا اینکه توان پرداخت نفقه را به اطرافیانش نداشته باشد در اینجا پدر بزرگ پدری مسئول پرداخت نفقه می شود. در صورتی که هیچکدام از اجداد پدری و پدر او توان پرداخت نفقه را نداشته باشند یا اینکه فوت کرده باشند، مادر مسئول پرداخت نفقه فرزندان است. در جایی که مادر نیز زنده نباشد یا توان پرداخت نفقه نداشته باشد، این نفقه بر عهده پدر بزرگ و مادر بزرگ مادری و مادر بزرگ پدری او قرار می گیرد.

ماده 1199 قانون مدنی:

« نفقه اولاد بر عهده پدر است. پس از فوت پدر یا عدم قدرت او به انفاق به عهده اجداد پدری است، با رعایت الاقرب‌ فالاقرب؛ در صورت ‌نبودن پدر و اجداد پدری و یا عدم قدرت آن ها نفقه بر عهده مادر است. هر گاه مادر هم زنده و یا قادر به انفاق نباشد با رعایت الاقرب فالاقرب به عهده اجداد و جدات مادری و جدات پدری واجب‌النفقه است و اگر چند نفر از ‌اجداد و جدات مزبور، از حیث درجه اقربیت مساوی باشند، نفقه را باید به حصه متساوی تادیه کنند.»

پرداخت نفقه فرزندان بر عهده چه کسی است؟

نفقه فرزندان در وهله اول یک تکلیف بر عهده پدر است. پدر خانواده به عنوان کسی که به شغلی مشغول است و نان آور خانواده است و همچنین ریاست خانواده را برعهده دارد، وظیفه تامین نیازهای زندگی همسر و فرزندان خود را برعهده دارد. البته بر طرف کردن این نیازها بستگی به توان مالی او دارد. این وظیفه در قبال فرزندان دختر تا زمانی که ازدواج نمایند و در مورد فرزندان پسر تا سن هجده سالگی قابل مطالبه است.

چه میزان نفقه باید در دوران عقد پرداخت گردد؟

متناسب با شأن و نیاز های خانم باید نفقه ی متناسبی به او پرداخت گردد.

آیا در دوران عقد نفقه خانم بر عهده مرد قرار می گیرد؟

بله، مطابق ماده 1102 قانون مدنی، بعد از وقوع عقد ازدواج، حقوق و تکالیف میان زوجین برقرار می شود.

وضعیت نفقه در دوران عقد چگونه است؟

دوران عقد به زمانی گفته می شود که زن و شوهر بر سر خانه و زندگی خود هنوز نرفته اند. بلکه صرفا صیغه محرمیت میان ان ها جاری شده است. بر اساس فرهنگ اغلب خانواده ها ی ایرانی، تا زمانی که دختر و پسر به خانه جداگانه ای نرفته اند و زندگی مشترکشان را هنوز شروع نکرده اند، دختر باکره محسوب می شود. در نتیجه تمکین عام میان این زن و شوهر در دوران عقد وجود دارد اما تمکین خاص وجود ندارد.

 

حال در اینجا اختلاف نظر وجود دارد. عده ای معتقدند از آن جا که تمکین خاص میان آن ها برقرار نیست، پس مرد وظیفه ای برای پرداخت نفقه ندارد. اما نظر عده ی دیگر این است که به استناد ماده 1102 قانون مدنی که بین کرده است:

 

” ماده 1102 قانون مدنی :

  همین که نکاح به طور صحت واقع شد ، روابط زوجیت بین طرفین موجود و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل همدیگر برقرار می شود.”

 

می توانیم بگوییم که تمام حق و حقوق میان زوجین از زمان انعقاد عقد برقرار بوده و مرد ملزم است که در دوران عقد به همسرش نفقه بپردازد.

طلاق به دلیل عدم پرداخت نفقه توسط شوهر

براساس ماده 1106 قانون مدنی نفقه خانم در ازدواج دائم بر عهده شوهر قرار می گیرد. پس در اینجا می توان نتیجه گرفت که در ازدواج موقت ما بحثی به عنوان نفقه نداریم مگر اینکه خانم به عنوان شرط ضمن عقد ازدواج موقت، پرداخت نفقه را شرط کرده باشد. در مورد نفقه ازدواج دائم نیز تفاوتی ندارد که شوهر توانایی مالی پرداخت نفقه را دارد یا خیر!

 

مجازات و جرم عدم پرداخت نفقه

وضعیت نفقه در دوران عقد

پرداخت نفقه فرزندان برعهده چه کسی است؟

اگر مرد وظیفه ی خود مبنی بر پرداخت نفقه را انجام ندهد چه به دلیل عدم توانایی مالی باشد و چه به هر دلیل دیگری و حتی اصلاً بدون وجود دلیل موجهی، خانم میتواند به دادگاه مراجعه کرده و درخواست مطالبه ی نفقه نماید.

 

دادگاه پس از احراز شرایط تعلق گرفتن نفقه به خانم، شوهر را ملزم به پرداخت نفقه می کند. اگر مرد خودش اقدام به پرداخت نفقه نکند دادگاه او را مجبور به پرداخت می کند به این صورت که ابتدا اجرائیه صادر می شود و بعد پرونده به اجرای احکام ارسال می‌شود. از طریق اجرای احکام، اجرائیه به محکوم علیه که همان شوهر است، ابلاغ میگردد. چنانچه وی به هر دلیلی ملزم به پرداخت نفقه نشود، خانم می تواند به دلیل قرار گرفتن در سختی و عسر و حرج، دادخواست طلاق خود را به دلیل عدم پرداخت نفقه توسط شوهر، به دادگاه تقدیم نماید. لذا طلاق از طریق نفقه با عنوان ترک انفاق میتواند مطرح گردد.

 

طلاق از طریق عسر و حرج

طلاق به علت نازایی مرد (عقیم بودن مرد)

راه های اثبات پرداخت نفقه

اقرار: از نظر قانون اخبار به حقی است برای غیر به ضرر خود.

شهادت:اگر شخص یا اشخاصی بر پرداخت نفقه شهادت دهند

سوگند :یعنی زوج از دادگاه درخواست می کند که طرف مقابل سوگند بخورد .

سند نوشته یا مدرکی که اثبات کننده ی ادعای فرد باشد مانند ثبت نام در کلاس های اموزشی در حالی که زوجه منبع درامد ندارد.

اماره به شرایطی که بر اساس قانون یا نظر قاضی دلیل بر امری باشد.

ضمانت اجرای عدم پرداخت نفقه

1-)ضمانت اجرای حقوقی

چنانچه نپرداختن نفقه به دلیل ناتوانی مالی مرد باشد، برای خانم در صورت وجود یکسری دلایل خاصی حق طلاق بوجود می آید. هم چنین جهت مطالبه ی نفقه می تواند به دادگاه خانواده دادخواست جهت مطالبه ی نفقه بدهد.

 

” ماده ۱۱۱۱ قانون مدنی:

زن می تواند در صورت استنکاف شوهر از دادن نفقه به محکمه رجوع کند در این صورت محکمه میزان نفقه را معین و شوهر را به دادن آن محکوم خواهد کرد.”

” ماده ۱۱۲۹ قانون مدنی:

در صورت استنکاف شوهر از دادن نفقه و عدم امکان اجراء حکم محکمه و الزام او بدادن نفقه زن می‌ تواند برای طلاق به حاکم ‌رجوع کند و حاکم شوهر او را اجبار به طلاق مینماید ‌همچنین است در صورت عجز شوهر از دادن نفقه.”

2-) ضمانت اجرای کیفری

قانون گذار به دلیل اهمیت بحث نفقه، برای ترک نفقه مجازات کیفری نیز مشخص نموده است. براساس ماده 642 قانون مجازات اسلامی مجازات عدم پرداخت نفقه افراد واجب النفقه حبس از سه ماه و یک روز تا پنج ماه مشخص شده بود. اما با تصویب ماده 53 قانون حمایت از خانواده، ماده فوق نسخ گردید و فرد به حبس شش ماه تا دو سال حبس (تعزیری درجه شش) محکوم می شود.

 

توجه داشته باشید که نفقه از جرائم قابل گذشت است و پیگیری کیفری نیاز به شکایت زوجه دارد.

زن در چه صورت می تواند نفقه دریافت نماید:

عقد دائم: در عقد موقت به زن نفقه تعلق نمی گیرد مگر اینکه طرفین در این باره از قبل توافق کرده باشند

 

تمکین: اصل بر تمکین زن است و مرد باید عدم تمکین را اثبات نماید.

نفقه چیست؟

نفقه وجه یا مالی است که مرد پس از عقد ازدواج وظیفه دارد برای رفع نیازهای همسرش به او بپردازد.

پس گرفتن ملک واگذار شده امکان دارد؟

در واقع، افراد ممکن است به دلایل مختلف، در زمان حیات خود ملکی را به یکی از اعضای خانواده، مانند همسر یا فرزند، واگذار کنند و بعدها از این تصمیم پشیمان شوند. در این مواقع، سوال اصلی این است که آیا از نظر قانونی امکان پس گرفتن این ملک وجود دارد یا خیر.

در حالت کلی پس گرفتن ملک واگذار شده به همسر یا فرزند به چند عامل بستگی دارد، از جمله نوع انتقال ملک (هبه، صلح عمری، فروش و غیره) و شرایط انتقال. به عنوان مثال، در صورتی که انتقال به صورت هبه انجام شده باشد و شرایط بازپس گیری در قرارداد ذکر شده باشد، صاحب ملک می تواند برای بازپس گیری آن اقدام کند. با این حال، اگر انتقال بدون شرطی صورت گرفته باشد، پس گرفتن ملک واگذار شده دشوار خواهد بود و نیاز به بررسی دقیق از سوی وکلای مجرب دارد.

همچنین، مواردی وجود دارد که افراد به عنوان بخشی از فرآیند قانونی مانند صلح عمری، ملک خود را به فرزندان یا همسرشان واگذار می کنند. در این حالت نیز، بازپس گیری ملک واگذار شده به فرزند یا همسر با محدودیت های قانونی روبرو است و برای حل این مسئله بهتر است با وکیلی متخصص در حوزه دعاوی ملکی مشورت شود. 

آیا انتقال ملک از طریق قرارداد صلح عمری ممکن است؟

این مسئله در بررسی قوانین و مقررات حقوقی جامعه دارای اهمیت است. در صورتی که فرد توانایی انتقال ملک دارد و مجاز به انتقال ملک هست یا خیر. ولی در کل می توان گفت بله وجود دارد.