الف) حکم واقعی: آن است که با توجه به خود موضوع، وضع شده باشد و علم و جهل مکلف در آن مدخلیتی نداشته باشد. مثل نماز. و دلیلی را که برحکم واقعی دلالت می کند دلیل« اجتهادی » می گویند.
ب) حکم ظاهری: آن است که با توجه به جهل مکلف به حکم واقعی وضع شده باشد. به این شکل که مجتهد در مقام عمل نسبت به وجود حکم واقعی شک می کند. مثل حرمت نگاه به زن بیگانه و یا وجوب قرائت اقامه برای نماز. دلیلی که به آن دلالت می نماید، دلیل « فقاهتی » نامیده می شود.