معنای علم قاضی در قانون

در ماده ۲۱۱ قانون مجازات اسلامی ‌مصوب ۱۳۹۲ در تعریف علم قاضی آمده است: «علم قاضی عبارت از یقین حاصل از مستندات در امری است که نزد وی مطرح می‌شود در مواردی که مستند حکم، علم قاضی است او موظف است قرائن و امارات بین مستند علم خود را به طور صریح در حکم قید کند.»

علم قاضی چیست؟

پس از استقرار نظام جمهوری اسلامی ‌ایران با تصویب قانون مجازات اسلامی و نیز قانون اصلاح موادی از قانون آیین دادرسی کیفری و قوانین متعاقب آن، تغییرات بنیادی در نظام جرایم و مجازات‌ها و رسیدگی به امور کیفری بر اساس موازین اسلامی ‌و حقوق جزای ایران ایجاد شد.

 

علم قاضی بعد از تغییرات مربوط به قانون ایجاد شد. به موجب این تغییرات، علم قاضی در قوانین پیش‌بینی شد در حالی که قبل از انقلاب در قوانین مصوب ذکری از علم قاضی نبوده است.

 

قانون مجازات مصوب سال ۱۳۹۲ علم قاضی را به نحو عام برای اثبات تمامی‌ جرایم، معتبر دانسته است.

 

در ماده ۱۶۰ این قانون آمده است: ادله اثبات جرم عبارت از اقرار، شهادت، قسامه و سوگند در موارد مقرر قانونی و علم قاضیاست.

ماده 609 ـ قانون مجازات اسلامی کتاب تعزیرات نیز در این باره بیان می دارد

«هرکس با توجه به سمت‌ یکی از روسای سه قوه یا معاونان رییس جمهور یا وزرا یا یکی از نمایندگان مجلس شورای‌اسلامی یا نمایندگان مجلس خبرگان یا اعضای شورای نگهبان یا قضات یا اعضای دیوان محاسبات یا کارکنان وزارتخانه‌ها و مؤسسات و شرکت‌های دولتی و شهرداری‌ها در حال انجام وظیفه یا به‌سبب آن توهین کند، به سه تا 6 ماه حبس یا تا (74) ضربه‌شلاق یا پنجاه ‌هزار تا یک ‌میلیون‌ ریال جزای نقدی محکوم می‌شود»

با توجه به این ماده هر کس به قاضی با توجه به سمت وی توهین نماید به سه تا شش ماه حبس یا 74 ضربه شلاق تعزیری یا جزای نقدی مذکور در ماده 608 محکوم می گردد نکته مهم این است که حتما شخص توهین کننده باید به سمت شخص (قاضی) آگاه باشد.

ارکان و نکات مهم جرم توهین به قاضی

1-توهین جرمی آنی است که در یک زمان اتفاق می افتد که با انجام کار یا همان انجام فعل (در اینجا اهانت‌کردن است) ، صورت میپذیردد. توهین به صورت ترک فعل منصور نیست مگر در مورد نظامیان که در مواردی احترام نگذاشتن به مافوق می‌تواند توهین تلقی گرددد.

 

2-عبارت اهانت می بایست صریح ویا ظاهر بوده باشد در نتیجه اگر عبارت اهانت مجمل بوده، توهین تلقی نمی‌شود.تنها استثناء این موضوع جرم افترای شفاهی می باشد که باید صریح باشد.

 

3- مخاطب توهین باید معین و مشخص باشد. در غیر این صورت، عمل، توهین محسوب نمی‌گردد.

 

با توجه به استفاده قانون گذار از کلمه «افراد» در ماده 608 قانون مجازات اسلامی کتاب تعزیرات ، اشخاص حقوقی (مانند شرکت ها)را نمی‌توان آسیب‌دیده از جرم توهین به حساب آورد، مگر آنکه اقدام مرتکب را بتوان توهین به اعضای حقیقی (افراد) آن دانست یا اینکه قانون گذار در این خصوص حکم خاصی(جرم انگاری) مقرر کرده باشد.

4- به موجب مواد 513 و 514 قانون مجازت اسلامی کتاب تعزیرات ، زنده بودن مخاطب شرط نمی باشد بدین معنا که قانون گذار اهانت به فرد مرده را هم قابل تصور دانسته البته باید گفت اهانت به مردگان، زمانی توهین مجرمانه است که عرفاً توهین به بازماندگان تلقی شود

 

5- توهین به خود، عنوان مجرمانه ندارد و جرم نیست. مثلاً پدری به فرزند خود بگوید پدرسوخته یا کسی به دیگری بگوید مگر من احمق به شما نگفتم که…، چنین گفتاری، توهین مجرمانه نیست.

6- چه شخصی ابتدا به دیگری توهین کند و چه در جواب توهین دیگری، توهین نماید، در هر دو صورت، مرتکب جرمتوهین شده است

 

7-همچنین علنی بودن در جرم توهین شرط نمی باشد بنابراین چه در خفاو پنهانی و چه در آشکار، جرم توهین محقق است

 

تنها استثنای این مورد هم ، توهین به رؤسای کشورهای خارجی در خاک ایران، موضوع ماده 517 قانون مجازات اسلامی کتاب تعزیرات می باشد که در آن علنی بودن توهین شرط شده است.

 

8- نوع وسیله در این جرم شرط نیست بنابراین اهانت چه از طریق گفتار،نوشتار،طریق رادیو و تلویزیون و نقاشی و‌… می‌تواند باعث تحقق جرم توهین گردد.

9-از حیث نتیجه(مطلق یا مقید بودن جرم)، توهین چه باعث ایجاد ضرر مادی یا معنوی مخاطب شده یا نشده باشد، جرم تلقی شده بنابراین جرم توهین نیاز به نتیجه خاصی ندارد و جرمی مطلق است.

 

10- مرتکب با اراده آزاد واختیار کامل، الفاظ یا اعمال رکیک را به فرد دیگری نسبت دهد زیرا اگر به این کار اکراه شده باشد مجازات نمی شود چون اکراه از عوامل رافع مسئولیت کیفری است وهمچنین از زشت بودن آن الفاظ و اعمال اطلاع داشته باشد، هرچند مخاطب نداند که آنها زشت هستند.

 

تعریف توهین

برای تشخیص زشت و قبیح بودن فحش و ناسزا، می بایست مقام قضایی برای هر مورد، با در نظر گرفتن شخصیت و وضعیت اجتماعی طرف عرف، ، زمان، مکان، ، عمل توهین‌آمیز یا لفظ رکیک را به‌ طور کامل سنجیده باشند؛

رفتار ارتکابی باید به اندازه‌ای باشد که عرف آن را توهین تلقی نماید و به صرف خلاف ادب‌ بودن، نمی‌توان رفتاری را تحت عنوان توهین به حساب آورد،

 

توهین جرمی است که قانون گذار با توجه به شخصیت مخاطب آن یا در مواردی با توجه به نوع وسیله، مجازات‌های مختلفی برایش در نظر گرفته است.

 

همچنین افترا از ماده «فری» است که در لغت به معنای «جعل و ساختن دروغ» آمده است. به عبارت بهتر، نسبت دادن هر گونه سخن یا فعل ناحق یا صفت نادرست به فرد دیگری را افترا می گویند؛

 

هرچند این نسبت دادن برخاسته از اعتقاد افترا‌ زننده باشد.تفاوت افترا و بهتان در این است که در بهتان، شخص نسبت‌دهنده، می داند سخنش دروغ است اما در افترا، نسبت‌دهنده سخن یا رفتار زشتی را به ‌دروغ و تنها بر اساس شواهدی سست و بی‌پایه یا باور شخصی، به دیگری نسبت می‌دهد.

بغی و افساد فی الارض

جرم افساد فی الارض مصادیق متعددی را در بر می‌گیرد که عبارتند از :

 

.بر اساس (ماده 286 قانون مجازات اسلامی) که بیان می دارد : هرکس به طور گسترده، مرتکب جنایت علیه تمامیت جسمانی افراد، جرائم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور، نشر اکاذیب، اخلال در نظام اقتصادی کشور، احراق و تخریب، پخش مواد سمی و میکروبی و خطرناک یا دایر کردن مراکز فساد و فحشا یا معاونت در آن‌ها گردد به گونه ای که موجب اخلال شدید در نظم عمومی کشور، ناامنی یا ورود خسارت عمده به تمامیت جسمانی افراد یا اموال عمومی و خصوصی، یا سبب اشاعه فساد یا فحشا در حد وسیع گردد مفسد فی الارض محسوب و به اعدام محکوم می‌گردد.

.ضمن بیان این نکته که مجازات افساد فی الارض همانند بغی، اعدام می باشد.

تفاوت بغی و محاربه

تفاوت عمده بغی و محاربه در قصد مرتکب می باشد بدین صورت که :

 

1- در جرم محاربه، قصد مرتکب از کشیدن سلاح‌، تعرض به جان، مال یا ناموس مردم و ارعاب آن‌هاست به گونه ای که موجب نا‌امنی در محیط می‌ شود. اما در بغی، جرم با قصد مقابله مسلحانه با حکومت تحقق می‌یابد.

2- مجازات محاربه ( اعدام، صلب، قطع دست راست و پای چپ، نفی بلد ) می باشد در حالیکه مجازات بغی، اعدام می باشد.

مجازات جرم بغی

1- در صورت استفاده از سلاح :

حالت اول گروهی هستند که به صورت مسلحانه در برابر اساس نظام جمهوری اسلامی ایستاده اند و از اسلحه خود در این قیام استفاده میکنند و حالت دوم گروهی هستند که فقط برای ایجاد رعب و وحشت سلاح را در دست گرفته و در واقع از آن استفاده نمیکنند (شلیک نمی کنند)

 

بر اساس قانون مجازات اسلامی گروه اول که به قصد قیام مسلحانه علیه اساس نظام جمهوری از اسلحه خود استفاده می کنند، به مجازات اعدام محکوم میشوند.

 

نکته: چنانچه این گروه متشکل از 15 نفر باشند و تنها یک نفر از آن ها از سلاح خود استفاده کند ، فقط همان شخص به مجازات اعدام محکوم میشود لکن باقی افراد به مجازات دیگری محکوم خواهند شد چرا که از سلاح استفاده نکرده اند.

2- در صورت عدم استفاده از سلاح :

حالت دوم گروهی هستند که در مقابل اساس نظام جمهوری اسلامی ایران ایستاده اند لکن از سلاح استفاده نکرده و در اینجا مطابق قانون مجازات اسلامی ، این عدم استفاده از سلاح باید قبل از نزاع و درگیری آن ها باشد

معنای اصطلاحی و حقوقی

بر اساس (ماده 287 قانون مجازات اسلامی) :

 

“گروهی که در برابر اساس نظام جمهوری اسلامی ایران، قیام مسلحانه کند باغی محسوب می‌شود و در صورت استفاده از سلاح، اعضای آن به مجازات اعدام محکوم می‌گردند.”

 

همچنین طبق (ماده 286 قانون مجازات اسلامی) :

 

هرگاه اعضای گروه باغی، قبل از درگیری و استفاده از سلاح، دستگیر شوند، چنانچه سازمان و مرکزیت آن گروه وجود داشته باشد به حبس تعزیری درجه سه و در صورتی که سازمان و مرکزیت آن از بین رفته باشد به حبس تعزیری درجه پنج محکوم می‌شوند.

بغی

معنای لغوی : به معنی تجاوز و تعدی به حقوق دیگران است ، تکبر ، ظلم و تعدی بدون حق ، طلب شدید و اراده مؤکَّد

تفاوت های حکم و قرار در چیست؟

1.حکم همیشه از طرف دادگاه صادر می‌شود ولی قرار ممکن است از طرف دادگاه یا مدیر دفتر صادر شود.

2.حکم قابل تجدیدنظر است، مگر قانون منع کرده باشد. در حالی که قرارها غیر قابل تجدید نظرند مگر قانون اجازه داده باشد.

3.احکام ممکن است حضوری یا غیابی باشند اما قرار غیابی در قانون ذکر نشده است.

4.درخواست اعاده دادرسی نسبت به قرارها جایز نیست و صرفاً نسبت به احکام می‌توان تقاضای اعاده دادرسی نمود. (ماده ۴۲۶ قانون آئین دادرسی مدنی).

5.در احکام نیاز به تقدیم دادخواست و تحقیق است ولی در قرارها تقدیم دادخواست شرط نیست و می‌تواند به صورت درخواست هم باشد.

ملاک تشخیص حکم از قرار

1.در امور ترافعی صادر شده باشد

2.از دادگاه صادر شده باشند

3.راجع به ماهیت دعوا باشد

4.قاطع دعوا باشد

قرارهای شبه قاطع

منظور از قرارهای شبه قاطع قرارهایی است که با صدور آنها یا پرونده از گردش و رسیدگی خارج می شوند یا چنانچه از دادگاه خارج شود ، همان پرونده برای رسیدگی به شعبه یا دادگاه دیگری احاله می شود.

.قرار عدم اهلیت یکی از طرفین

.قرار عدم صلاحیت

.قرار امتناع از رسیدگی

قرارهای قاطع دعوی

قرارهای قاطع دعوی به قرارهایی گفته می شود که با صدور آنها پرونده از دادگاه رسیدگی کننده به دعوا خارج می شود که از این لحاظ ، قرارهای قاطع دعوا شبیه حکم هستند . قرارهای قاطع دعوی نیز مطابق قانون آیین دادرسی مدنی چند مورد هستند که در مقاله قرارهای قاطع دعوی و انواع آنها مورد بررسی قرار گرفته اند .

.قرار سقوط دعوا

.قرار رد دعواد

.قرارعدم استماع دعوا و …..

قرار اِعدادی یا مقدماتی

قرارهایی هستند که پرونده را آماده صدور رأی قاطع می نمایند که انواع مختلفی نیز دارند .

دکتر شمس در تعریف قرار بیان داشته اند که :

“قرار دادگاه به تصمیم (عملی) اطلاق می شود که رأی محسوب شده و منحصراً راجع به ماهیت دعوی بوده و یا فقط قاطع آن باشد و یا هیچ یک از دو شرط مزبور را نداشته باشد که به ترتیب می توان قرار کارشناسی، قرار رد دعوی، و قرار تأمین خواسته را نام برد. بنابراین قرار، در هر حال رأی محسوب می شود و از اعمال قضایی ، به مفهوم اخص (تصمیمات ساده قضایی) ،تصمیمات حسبی و دستورهای دادگاه، متمایز می گردد.”

انواع قرار در قانون

بطور کلی انواع قرارها را می توانیم چنین تقسیم بندی کنیم :

 

الف- قرارهایی که وارد ماهیت دعوی می شوند ولی قاطع دعوی نیستند.

 

ب- قرارهایی که وارد ماهیت دعوی نمی شوند ولی قاطع دعوی هستند.

 

ج- قرارهایی که نه وارد ماهیت دعوی می شوند نه قاطع دعوی هستند.

در ماده 299 قانون آیین دادرسی مدنی در تعریف حکم و قرار گفته است

” چنانچه رأی دادگاه راجع به ماهیت دعوا و قاطع آن به طور جزیی یا کلی باشد ، حکم و در غیر این صورت ، قرار نامیده می شود “

معیار تشخیص حکم

قانون آیین دادرسی مدنی در ماده ۲۹۹، آراء صادر شده از دادگاه ها را به دو نوع حکم و قرار تقسیم می کند. بر اساس این ماده ” چنانچه رأی دادگاه راجع به ماهیت دعوا و قاطع آن به طور جزیی یا کلی باشد، حکم و در غیر اینصورت قرار نامیده می شود “. در واقع این ماده معیارهای تشخیص حکم را بیان کرده است.

انواع احکام دادگاه ها

.حکم اعلامی و حکم تأسیسی

.حکم حضوری و حکم غیابی

.حکم نهایی و غیر نهایی

.حکم قطعی و غیر قطعی