بر اساس قوانین ایران، معاملات صوری از ابتدا باطل هستند و هیچ‌گونه اعتبار قانونی ندارند. این موضوع باعث می‌شود که هیچ‌یک از طرفین نتوانند به حقوقی که از این داد و ستد ناشی می‌شود، تکیه کنند.
ماده ۲۱۸ قانون مدنی اصلاحی ۱۳۷۰/۸/۱۴:اشعار می دارد: هر گاه معلوم شود که معامله با قصد فرار از دین به‌طور صوری انجام شده، آن انتقال باطل است.
همچنین برابر با ماده ۱۹۵ قانون مدنی: اگر کسی در حال مستی یا بیهوشی یا در خواب معامله نماید آن معامله به واسطه فقدان قصد باطل است.
• فروش صوری اموال
یکی از روش‌های رایج برای انجام معامله صوری، فروش صوری اموال است. در این حالت، فرد مال خود را به صورت ظاهری به دیگری می‌فروشد تا از توقیف آن جلوگیری کند.
• انتقال صوری حقوق
انتقال صوری حقوق نیز یکی دیگر از روش‌های معامله صوری است. در این روش، فرد حقوق یا تعهدات خود را به شخص دیگری منتقل می‌کند، بدون اینکه قصد واقعی برای انجام این انتقال داشته باشد.
.فرار از مالیات
یکی از دلایل اصلی انجام معاملات صوری، فرار از پرداخت مالیات است. افراد با انجام چنین معاملاتی سعی در کاهش بار مالیاتی خود دارند.
• مخفی کردن اموال
برخی افراد برای مخفی کردن اموال خود از دید دولت یا طلبکاران، اقدام به انجام انتقال صوری می‌کنند. این روش برای جلوگیری از توقیف اموال نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
معامله صوری برعکس خرید و فروش واقعی، تنها به منظور ایجاد یک ظاهر قانونی صورت می‌گیرد و طرفین قصد واقعی برای اجرای مفاد قرارداد را ندارند.
معامله صوری به عقدی اطلاق می‌شود که طرفین آن تنها به‌صورت ظاهری و بدون قصد واقعی انجام معامله، اقدام به عقد قرارداد می‌کنند. این نوع انتقالات معمولاً با هدف فرار از تعهدات قانونی یا مالی صورت می‌گیرد.
اثبات بطلان معامله یکی از مراحل حیاتی در دعاوی حقوقی مربوط به قراردادها است. برای اثبات این موضوع، ارائه دلایل و مدارک مستند و متقاعدکننده ضروری است. مراحل اصلی عبارتند از:
۱-ارائه مدارک و مستندات قانونی:
ارائه اسناد و مدارکی که نشان‌دهنده عدم وجود شرایط اساسی صحت معامله باشد (مانند مدارک اثبات‌کننده عدم اهلیت طرف مقابل یا عدم مشروعیت موضوع معامله).
استفاده از قرارداد تنظیم‌شده و بررسی موارد نقض قوانین در آن.
۲-استناد به شهود:
در برخی موارد، شهادت شهود می‌تواند به اثبات دلایل بطلان کمک کند. برای مثال، شهود می‌توانند درباره وجود اکراه یا تدلیس شهادت دهند.
۳-جلب نظر کارشناس رسمی:
در دعاوی مربوط به بطلان معامله، گاهی نیاز به نظر کارشناسی وجود دارد. برای مثال، در مواردی که موضوع معامله ارزیابی مالی یا فنی نیاز داشته باشد.
۴-استناد به قوانین و مقررات مربوطه:
ارائه استدلال‌های حقوقی بر مبنای قوانین مدنی و مواد قانونی که شرایط صحت معاملات را تعیین می‌کنند.
۵-اقامه دعوا در دادگاه صالح:
خواهان باید دعوای خود را در دادگاه صالح مطرح کند و با ارائه مدارک و دلایل کافی، بطلان معامله را اثبات نماید. دادگاه پس از بررسی مدارک و استماع طرفین، حکم مقتضی را صادر خواهد کرد.
1-بازگشت وضعیت به حالت قبل: در صورت ابطال معامله، طرفین باید اموال یا منافع دریافت‌شده را به یکدیگر بازگردانند. اگر عین مال تلف شده باشد، عوض آن باید پرداخت شود.
2-رفع تعهدات طرفین: با ابطال معامله، تمامی تعهدات طرفین نسبت به یکدیگر ساقط می‌شود.
۳-جبران خسارت: اگر ابطال معامله ناشی از تخلف یا سوءنیت یکی از طرفین باشد، طرف متضرر می‌تواند درخواست جبران خسارت نماید.
1-عدم اهلیت طرفین: یکی از شرایط اساسی صحت معاملات، برخورداری طرفین از اهلیت قانونی است. اگر یکی از طرفین دارای اهلیت نباشد، معامله قابل ابطال خواهد بود. برای مثال، معاملات انجام‌شده توسط صغیر یا فرد محجور فاقد اعتبار قانونی است.
2-عدم مشروعیت جهت معامله: جهت یا هدف معامله باید مشروع باشد. در صورتی که معامله برای انجام کاری غیرقانونی یا خلاف اخلاق حسنه تنظیم شده باشد، قابل ابطال خواهد بود.
3-وجود اکراه، تدلیس یا اشتباه: اگر یکی از طرفین تحت تأثیر اکراه، تدلیس (فریب) یا اشتباه اقدام به انعقاد معامله کرده باشد، می‌تواند درخواست ابطال آن را ارائه دهد.
4-عدم رعایت شکل قانونی معامله: در برخی موارد، قانون رعایت شکل خاصی را برای معاملات الزامی می‌داند (مانند معاملات اموال غیرمنقول که نیازمند تنظیم سند رسمی هستند). عدم رعایت این الزامات می‌تواند منجر به ابطال معامله شود.
5-فقدان قصد معامله: عدم وجود قصد در انجام معامله به هر ترتیبی که باشد معامله را باطل می‌کند بر این اساس است که اگر فردی در حال مستی یا بیهوشی و یا در خواب اقدام به معامله نماید آن معامله باطل است.
6-مالیت نداشتن مورد معامله: مطابق ماده ۲۱۵ قانون مدنی موضوع و مورد معامله بایدمالیت داشته و متضمن منفعت عقلایی مشروع باشد.
.در معاملات باطل، طرفین تعهدی به اجرای قرارداد ندارند و آثار آن از ابتدا بی‌اعتبار است.
.در معاملات قابل‌ابطال، ممکن است آثار معامله تا زمان صدور حکم دادگاه ادامه داشته باشد.
یکی از مسائل مهم در حقوق قراردادها، تفاوت میان “بطلان معامله” و “ابطال معامله” است که در ادامه به بررسی این تفاوت می‌پردازیم:
1-بطلان معامله:
.بطلان معامله به معنای این است که معامله از ابتدا فاقد اعتبار قانونی بوده و اساساً هیچ‌گونه اثری ایجاد نکرده است.
.در بطلان، معامله به‌صورت خودکار و بدون نیاز به حکم دادگاه بی‌اعتبار است.
.دلایل بطلان شامل عدم رعایت شرایط اساسی صحت قرارداد مانند نبود اهلیت، مشروعیت جهت یا موضوع معامله است.
2-ابطال معامله:
.ابطال معامله به معنای فسخ یا لغو معامله‌ای است که در زمان انعقاد آن ظاهراً معتبر بوده اما به‌دلیل وجود نقص یا ایراد، قابلیت ادامه اعتبار ندارد.
.ابطال نیازمند حکم دادگاه است و تا زمان صدور این حکم، معامله معتبر فرض می‌شود.
.دلایل ابطال معمولاً شامل وجود اکراه، تدلیس یا اشتباه در زمان انعقاد قرارداد است.
ابطال معامله به معنای وضعیتی است که در آن قرارداد یا معامله‌ای به‌دلیل وجود نقص یا ایراد در ارکان آن، از لحاظ قانونی معتبر شناخته نمی‌شود. در چنین حالتی، معامله‌ای که میان طرفین انجام شده، گویی از ابتدا وجود نداشته است و حقوق و تعهدات ناشی از آن نیز از میان برداشته می‌شود.
ابطال معامله یکی از مفاهیم اساسی در حقوق قراردادها است که به معنای بی‌اثر کردن یا لغو یک معامله یا قرارداد بر اساس دلایل قانونی مشخص صورت می‌گیرد. این موضوع در جهت حمایت از عدالت و جلوگیری از تضییع حقوق افراد در معاملات به‌کار می‌رود. در این مقاله به بررسی مفهوم، شرایط و پیامدهای ابطال معامله پرداخته خواهد شد.
برای جلوگیری از تأخیر در انجام تعهدات، می‌توان اقدامات زیر را به کار گرفت:
.برنامه‌ریزی دقیق: داشتن یک برنامه زمان‌بندی دقیق و پیش‌بینی مشکلات احتمالی می‌تواند تاخیرها را به حداقل برساند.
.ایجاد بودجه‌ی کافی: اختصاص منابع مالی کافی می‌تواند اطمینان حاصل کند که هیچ مشکل مالی باعث تأخیر نمی‌شود.
.استفاده از مشاوران حقوقی: مشاوره حقوقی در قراردادها و تعهدات کمک می‌کند که همه موارد قانونی و احتمالی در نظر گرفته شود.
.نظارت و بازبینی مستمر: نظارت بر روند انجام تعهدات و اصلاح مشکلات در مراحل اولیه کمک می‌کند تا مشکلات پیش از وخیم‌شدن حل شوند.
تاخیر در اجرای تعهدات می‌تواند منجر به پیامدهای قانونی و قراردادی زیر شود:
.پرداخت جریمه تأخیر: بسیاری از قراردادها شامل بند جریمه برای تأخیر در انجام تعهدات هستند.
.فسخ قرارداد: در مواردی که تأخیر به طور قابل توجهی به طرف مقابل آسیب برساند، ممکن است قرارداد فسخ شود.
.پرداخت خسارت: طرف مقابل ممکن است از متعهد بخواهد تا خسارات وارده ناشی از تأخیر را جبران کند.
.آسیب به اعتبار: در صورت تأخیرهای مکرر، اعتبار فرد یا شرکت نزد مشتریان و همکاران تجاری آسیب می‌بیند.
تعیین دقیق طرفین قرارداد
مشخصات کامل مصالح (مالک اصلی) و متصالح (کسی که ملک به او منتقل می‌شود) شامل نام، نام خانوادگی، شماره ملی و آدرس باید ذکر شود.
مشخصات ملک مورد صلح
جزئیات کامل ملک از جمله آدرس، پلاک ثبتی، مساحت، نوع کاربری و مشخصات سند مالکیت باید دقیقاً در صلح‌نامه ذکر شود.
شرایط و نوع صلح
در صلح نامه باید نوع و شرایط صلح به‌وضوح مشخص شود. صلح می‌تواند به صورت صلح عمری (به‌گونه‌ای که مصالح تا زمان حیات از منافع ملک استفاده کند) یا به‌صورت صلح قطعی باشد که در آن تمامی حقوق مالکانه به متصالح منتقل می‌شود.
ذکر مبلغ (در صورت توافق)
در صورتی که صلح همراه با پرداخت مبلغ باشد، مقدار دقیق مبلغ و نحوه پرداخت در صلح‌نامه مشخص می‌شود. این می‌تواند به‌عنوان قیمت یا عوض صلح در نظر گرفته شود.
امضای طرفین و شاهدان
صلح نامه باید توسط طرفین و حداقل دو شاهد امضا شود تا از اعتبار بیشتری برخوردار شود.
ثبت در دفترخانه رسمی
برای رسمی‌شدن و جلوگیری از مشکلات قانونی، بهتر است صلح نامه در دفتر اسناد رسمی ثبت شود. ثبت رسمی موجب می‌شود که این سند از نظر قانونی معتبر بوده و قابل استناد باشد.
صلح نامه ملکی یک قرارداد قانونی است که به موجب آن، مالک ملک (مصالح) ملک یا حقوق خود را به فرد دیگری (متصالح) واگذار می‌کند.
مفاد صلح نامه های ملکی می‌توانند در مواردی مانند انتقال مالکیت، تفکیک ارثیه، رفع اختلافات ملکی و یا پیشگیری از منازعات خانوادگی استفاده شوند و از اعتبار حقوقی بالایی برخوردارند. صلح نامه
مزایده در قوانین مختلفی مورد توجه قرار گرفته است که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:
.قانون اجرای احکام مدنی مصوب ۱۳۵۶
.قانون مدنی ایران
.قانون آیین دادرسی مدنی
.قانون ثبت اسناد و املاک
بر اساس ماده ۱۳۶ قانون اجرای احکام مدنی، مزایده باید به‌صورت رسمی و با رعایت کلیه تشریفات قانونی برگزار شود و عدم رعایت این تشریفات می‌تواند موجب ابطال مزایده گردد.
با وجود تفاوت هایی که بین عقد بیع و معاوضه وجود دارد این دو نیز می توانند دارای شباهت هایی نیز باشند که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد:
حق حبس
حق حبس این گونه است، تا وقتی که یک عوض به فرد تعلق نگرفته است فرد دیگری این حق را دارد که عوض دیگری را تحویل ندهد.
روش پیمان معاوضی
این قانون هم برای عقد بیع و برای عقد معاوضه برقرار است؛ به عنوان مثال اگر قبل از اینکه یکی از عوضین به فرد دیگری تسلیم شود عقد بین طرفین باطل می شود. همچنین در این دو تا عقد خیار غبن وجود دارد و در صورتی سودآور است که بین دو طرف قرارداد رد و بدل شود. زمانی خیار غبن بکار برده می شود یکی از طرفین در هنگام مبادله کالاها سود نکرده باشند. عقد بیمه عقد معاوضه می تواند دارای تملیک و تملک باشد و در عقد بیع در مقابل پول و در عقد معاوضه در مقابل مال می باشد که می توان گفت هر دو دارای این ویژگی هستند.
.پذیرفتن و قبول کردن: برای شروع کار ابتدا بهتر است که فروشنده معامله را بپذیرد و در مقابل آن خریدار معامله رو .قبول کند. متعاملین: هر دو طرفه معامله باید یک سری شرایط را بپذیرند و از آن پیروی کنند. ثمن و بیع: ثمن معامله در واقع همان بهای و پولی است که برای فروش یک وسیله یا هر چیزی به دست می آورید. اما مبیع به وسیله و مالی که در عقد بیع به فروش می رسد می گویند.
طبق ماده ۱۰ قانون مدنی افراد می توانند با توجه به پشتکار خود در یک عقد به توافق برسند یا خواسته های خود را از دید یک فرد حقوقی بررسی کنند. در قانون صورت کلی از عقد معاوضه صحبت شده است و طبق ماده ۴۶۴ قانون مدنی یک فرد می تواند کالایی را به کالای دیگر تبادل کند. به عنوان مثال در قدیم یک شخص می توانست یک کالای با ارزش و قیمتی را به فرد دیگر که نیازمند بود بدهد.
شبیه به این موضوع این روزها نیز در جامعه وجود دارد و در قانون مدنی در مورد این موضوع توضیح داده است؛ مثلاً یک فرد می تواند یکی از وسایل خود را با وسایل شخص دیگر که دارای ارزش است مبادله و معاوضه کند که می‌گوییم بین طرفین عقد معاوضه صورت گرفته است. بنابراین عقد معاوضه یک عقد مورد نیاز است که ذاتاً رایگان نیست؛ زیرا فرد وقتی می خواهد چیزی را معاوضه کنند باید آن وسیله دارای ارزش و قیمت باشد. یک عقد معین دیگری در ماده ۳۳۸ قانون مدنی وجود دارد که به آن عقد بیع گفته می شود؛ در این عقد یک مال معین، مقرر می شود و فرد در مقابل آن پول، مال و خدمات می گیرد.
