چک ضمانت چیست؟

به چکی که برای تضمین انجام تعهد یا وعده صادر می‌شود چک ضمانت گفته می‌شود و به همین دلیل فقط در صورتی می‌توان آن را وصول کرد که صادرکننده به وعده‌ای که داده عمل نکرده باشد؛ باید بدانید که به اجرا گذاشتن آن در غیر این صورت غیر قانونی محسوب می‌شود و پیگرد قانونی دارد.

لایحه‌ی دفاع از چک بلامحل

در صورتی که از صادرکننده‌ی چک بلامحل به صورت کیفری شکایت شود، او می‌تواند طبق قانون و با وجود شرایطی، از خود دفاع کند؛ برای این کار باید یکی از شروطی که قبلا در بخش چک غیر قابل تعقیب کیفری، بیان شد را در دادگاه اثبات کند. مثلا ثابت کند که چک برای انجام ضمانت یا تعهد بوده و وصف کیفری ندارد که این کار معمولا با ارائه‌ی شاهد معتبر ممکن خواهد بود.

دادگاه صالح برای رسیدگی به جرم چک بی محل

طبق قانون برای آسان شدن امور، دادگاه صالح برای رسیدگی به چک بلامحل، دادگاه واقع در منطقه‌ای است که بانک صادرکننده‌ی گواهی عدم پرداخت در آن قرار دارد. یعنی طبق قانون دارنده‌ی چک می‌تواند از هر شعبه‌ی بانکی که چک را صادر کرده آن را مطالبه کند و در صورت برگشت خوردن آن در همان شعبه، می‌تواند از طریق دادگاهی که در همان منطقه واقع است، اقدام کند.

رفع موجبات تحقق جرم صدور چک بی محل

طبق قانون شرایطی وجود دارد که در صورت وجود آنها امکان شکایت کیفری وجود نخواهد داشت یا حق شکایت کیفری از بین خواهد رفت:

 

انتقال چک: در هر مرحله‌ای اگر چک به صورت ارادی به دیگری واگذار شود، امکان شکایت کیفری از بین می‌رود.

پرداخت مبلغ پیش از شکایت: همان‌طور که پیش از این اشاره شد، اگر پیش از تاریخ شکایت، مبلغ به دارنده پرداخت شود، امکان شکایت از بین می‌رود.

پرداخت بعد از شکایت و پیش از صدور حکم قطعی: اگر به هر طریقی صادرکننده‌ی چک پیش از صدور حکم قطعی دادگاه، مبلغ را به شاکی بپردازد، قرار موقوفی تعقیب صادر می‌شود، یعنی تعقیب صادرکننده برای مجازات کیفری متوقف می‌شود امّا دادگاه می‌تواند برای وصول سایر خسارت‌ها حکم صادر کند.

پرداخت پس از صدور حکم قطعی: اگر پس از صدور حکم، شاکی رضایت بدهد یا مبلغ چک و خسارت به او پرداخت شود، شکایت کیفری متوقف می‌شود.

انتقال چک بعد از شکایت کیفری

طبق قانون اگر پس از شکایت کیفری، دارنده‌ی چک یا همان شاکی آن را به شخص دیگری واگذار کند و حقوق خود نسبت به چک را به دیگری منتقل کند، امکان شکایت کیفری از بین خواهد رفت.

اگر مبلغ چک قبل از تاریخ شکایت کیفری وصول شود؟

طبق قانون اگر پیش از تاریخ شکایت کیفری به هر طریقی میلغ چک به دارنده‌ی آن پرداخت شود، تعقیب کیفری ممکن نخواهد بود؛ در این حالت بانک به میزان مبلغ چک حساب را مسدود خواهد کرد تا دارنده طلب خود را وصول کند.

رفع سوء اثر از چک بی محل

صادر کننده‌ی چک بلامحل طبق قانون به چند روش می‌تواند سابقه‌ی چک برگشتی را از حساب خود پاک کند یا به عبارتی رفع سوء اثر کند؛ اولین روش تأمین مبلغ مورد نظر و واریز آن به حساب جاری مربوط به چک است که طلبکار با مراجعه به بانک و ارائه‌ی چک طلب خود را دریافت کرده و رفع سوء اثر می‌شود.

دومین روش، گرفتن رضایت از دارنده‌ی چک است که در این صورت صادرکننده باید لاشه‌ی چک را به بانک تحویل داده و رسید دریافت کند و برای رفع سوء اثر درخواست بدهد؛ در این زمینه طبق قانون وجود چک در دست صادرکننده به معنی این است که شاکی از شکایت خود منصرف شده است مگر اینکه خلاف آن ثابت شود.

سومین روش معمولا در حالتی اتفاق می‌افتد که چک مفقود شده باشد یا از بین رفته باشد که در این حالت، صادرکننده پس از جلب رضایت دارنده‌ی چک باید از او رضایت‌نامه‌ی محضری بگیرد و آن را به بانک تحویل دهد تا برای رفع سوء اثر اقدام شود.

در حالت چهارم اگر هیچ یک از روش‌های گفته شده ممکن نباشد، صادرکننده می‌تواند مبلغ چک را به حساب جاری خود واریز کند و از بانک برای رفع سوء اثر درخواست کند که در این حالت مبلغ مورد نظر تا ۲۴ ماه در حساب مسدود می‌شود که البته برای این کار حساب نباید به دلایل دیگر مسدود شده باشد. پس از این کار بانک طی پنج روز باید به دارنده طلاع بدهد که برای وصول طلب خود مراجعه کند.

روش‌های بالا تا ده روز پس از برگشت خوردن چک به راحتی قابل انجام هستند امّا پس از مدت ده روز هم می‌شود از چک برگشتی به روش‌های گفته شده رفع سوء اثر کرد؛ حتی می‌توان با استفاده از نامه‌ی قضایی یا گرفتن نامه از مرجع ثبتی صلاحیت‌دار، این کار را انجام داد.

گفتنی است که قبلا طبق قانون اگر دارنده‌ چک برای وصول آن یا شکایت تا هفت سال اقدامی نمی‌کرد، صاحب حساب می‌توانست از حساب خود رفع سوء اثر کند که طبق مصوبه‌ی اصلاحی جدید این زمان به سه سال کاهش یافته است.

بانک در مقابل چک بی محل چه وظیفه ای دارد؟

اولا بانک‌ها طبق قانون وظیفه دارند که تمام حساب‌های جاری اشخاصی که بیش از چک بلامحل دارند و برعلیه آنها کیفرخواست صادر شده باشد را مسدود کنند و تا سه سال برای آنها حساب جاری باز نکنند.

دوما بانک مرکزی باید سابقه‌ی افرادی که چک بلامحل صادر کرده‌اند را نگهداری کرده و در سامانه‌ای منظم در دسترس بانک‌ها قرار دهند تا از اعطای تسهیلات به آنها جلوگیری شده و حق ضمانت نداشته باشند.

صدور چک بی محل متعدد:

هم‌چنین باید بدانید که اگر صادرکننده چند چک بلامحل داشته باشد، ملاک برای اعمال قانون مجموع مبالغ درج شده در تمام چک‌ها است یعنی مجازات او بر اساس مجموع بدهی وصول نشده انجام می‌شود نه هر یک از چک‌ها.

مجازات صدور چک بی محل

اگر طبق شرایط گفته شده بتوان از صادرکننده‌ی چک بلامحل به صورت کیفری شکایت کرد، از آنجا که صدور چک بلامحل جرم محسوب می‌شود، برای آن در قانون مجازات در نظر گرفته شده است که به شرح زیر اعمال می‌شود:

 

اگر مبلغ چک کمتر از یک میلیون تومان باشد، حداکثر شش ماه حبس دارد.

اگر مبلغ آن بین یک میلیون تا پنج میلیون تومان باشد، از شش ماه تا یک سال حبس دارد.

اگر مبلغ چک بیش از پنج میلیون تومان باشد، از یک تا دو سال حبس و هم‌چنین محرومیت از داشتن دسته چک تا دو سال در پی دارد.

شرایط شکایت کیفری از چک بلامحل:

برای اینکه بتوانید از صادرکننده‌ی چک به صورت کیفری شکایت کنید، باید شرایط زیر را داشته باشید:

 

چک نباید سفید امضاء بوده باشد.

نباید در متن چک، وصول آن مشروط نوشته شده باشد، یعنی وصول چک نباید مشروط به امری خاص باشد.

نباید در متن چک قید شده باشد که برای ضمانت است یا برای انجام تعهدی صادر شده است و هم‌چنین حتی اگر در متن چک قید نشده باشد و یکی از دو مورد گفته شده ثابت شود، باز هم قابل پیگیری کیفری نیست.

نباید ثابت شود که چک بدون تاریخ صادر شده یا تاریخ واقعی صدور آن پیش از تاریخ درج شده در آن باشد.

نباید پس از برگشت زدن یا همان صدور گواهی عدم پرداخت، چک با پشت‌نویسی به شخص دیگری واگذار شده باشد.

چک نباید برای انجام معاملات نامشروع یا ربا صادر شده باشد که در این صورت قابل شکایت کیفری نیست.

و نکته‌ی آخر اینکه باید حداکثر ظرف مدت شش ماه از تاریخ سررسید چک، برای گرفتن گواهی عدم پرداخت از بانک (برگشت زدن)، اقدام کرد و هم‌چنین طی این تاریخ باید شکایت کیفری را ثبت کرد وگرنه پیگیری فقط به صورت حقوقی یا ثبتی ممکن خواهد بود.

پیگیری ثبتی چک

شخصی که چک بلامحل دریافت می‌کند، علاوه بر پیگیری چک در دادگاه‌های حقوقی و یا شکایت کیفری، می‌تواند آن را از طریق اداره‌ی ثبت و صادر شدن اجراییه، پیگیری کند. طبق ماده‌ی ۲ قانون صدور چک، چک‌هایی که توسط بانک‌های دایر شده در ایران به افراد داده می‌شوند، در حکم سند لازم‌الاجرا هستند و دارنده‌ی چک می‌تواند در صورت دریافت نکردن مبلغ آن یا قسمتی از آن، با مراجعه به اداره‌ی ثبت، اجرایی شدن آن را مطالبه کند.

سند لازم‌الاجرا سندی است که برای اجرای مفاد آن نیازی به طرح شکایت و حکم دادگاه نیست و می‌توان با استناد به آن و مراجعه به اداره‌ی ثبت، برای دریافت مبلغ حکم اجراییه گرفت. در ادامه مراحل پیگیری چک بلامحل از طریق اداره‌ی ثبت را برای شما شرح می‌دهیم:

 

مراجعه به اداره‌ی ثبت:

ابتدا دارنده‌ی چک باید آن را در تاریخ مقرر به بانک صادرکننده ببرد و در صورت وجود نداشتن مبلغ مورد نظر در حساب، باید از بانک گواهی عدم پرداخت بگیرد یا اصطلاحا چک را برگشت بزند. بعد از این کار باید از اصل چک و گواهی عدم پرداخت کپی گرفته و آن را برابر اصل کند که این کار را دفاتر ثبت انجام می‌دهند.

 

سپس باید به اداره‌ی ثبتی که در محدوده‌ی بانک صادرکننده وجود دارد، مراجعه کرده و تقاضانامه برای صدور اجراییه دریافت کند که به صورت برگه یا برگه‌هایی به دارنده‌ی چک داده می‌شود که باید آنها را تکمیل کرده و همراه با کپی‌های گفته شده به اداره‌ی ثبت تحویل دهد.

 

اقدامات اجرایی ثبتی:

پس از این مراحل، اداره‌ی ثبت با مدارک گفته شده پرونده تشکیل داده و حکم اجراییه صادر می‌کند و برای صادرکننده‌ی چک بلامحل، ابلاغیه می‌فرستد؛ پس از آن فرد بدهکار تا ده روز از تاریخی که حکم اجراییه به او ابلاغ شد، فرصت دارد که مبلغ چک را بپردازد یا در ازای پرداخت آن مالی را معرفی کند، در صورتی که قادر به انجام چنین کاری نباشد، همین مقدار فرصت دارد تا فهرست کامل دارایی خود را به مأمور اجرایی تحویل بدهد.

اگر فرد بدهکار یا همان صادرکننده‌ی چک بلامحل، خودش اقدامی نکند، دارنده‌ی چک حق دارد که اموال او را به اداره‌ی اجرای ثبت معرفی کند و پس از آن این اموال بازداشت شده و بدهی از طریق فروش آنها پرداخت می‌شود. گفتنی است که اموال معرفی شده نباید برای هیچ بدهی دیگری در گرو اداره‌ی ثبت دیگری باشد.

مزایای پیگیری ثبتی چک بلامحل:

در درجه‌ی اول پیگیری چک بلامحل از طریق اداره‌ی ثبت، سرعت بیشتری نسبت به دادگاه دارد، چرا که پیگیری قضایی در دادگاه تشریفات زمان‌بر اداری و دادرسی در پی دارد. گذشته از این اقدام از طریق اداره‌ی ثبت مهلت خاصی ندارد و دارنده‌ی چک هر زمان که بخواهد می‌تواند با مراجعه به اداره‌ی ثبت برای صدور اجراییه اقدام کند امّا برای شکایت کیفری در دادگاه تنها شش ماه از تاریخ صدور چک، فرصت وجود دارد.

 

نکته‌ی دیگر اینکه برای پیگیری ثبتی نیازی به تمبر باطل کردن نیست امّا در پیگیری حقوقی در دادگاه باید هزینه‌ی ابطال تمبر پرداخت شود تا دادرسی به جریان بیفتد.

 

شکایت کیفری چک بی محل

اشاره کردیم که یکی از راه‌های وصول چک بلامحل، اقدام از طریق شکایت کیفری است؛ باید بدانید که صادر کردن چکی که در حساب آن پول به میزان کافی وجود ندارد، از نظر قانون جرم محسوب می‌شود و بر همین اساس می‌توان از آن به صورت کیفری شکایت کرد امّا این کار شرایطی دارد که در ادامه آنها را می‌خوانید.

چک بی محل چیست؟

چک بلامحل یا چک بی محل به چکی گفته می شود که مبلغ چک در تاریخ درج شده در حساب شخص نباشه و به عبارتی حساب صاحب چک خالی باشد. در چنین شرایطی دارنده چک که چک در وجه ایشان صادر شده است می بایست نسبت به وصول چک اقدام کند. برای پیگیری چک بی محل به ۲ روش می توان عمل کرد.

جعل چک بانکی ؛ مجازات و روشهای جلوگیری از جعل امضای چک

در امور تجاری و داد و ستدها، اسناد تجاری مخصوصا چک از اهمیت بالایی برخوردار هستند؛ امّا مانند دیگر اسناد، چک هم ممکن است برای کلاهبرداری و امور مجرمانه به صورت غیرقانونی صادر شود، یکی از راه‌های این کار جعل چک یا امضای آن است.

مسئولیت تضامنی در پرداخت وجه سفته

ازویژگیهای اساسی اسناد تجاری می توان به قابلیت ایجاد مسئولیت پرداخت وجه سفته برای اشخاص متعدد اشاره نمود مطابق قانون تجارت اگر شخصی ظهر سفته را به عنوان ظهر نویس امضا نموده در مهلت مقرر قانونی 10 روزه واخواست نسبت به وی نیز صورت بگیرد مسئولیت تضامنی برای ایشان در نظر گرفته خواهد شد. نوع دیگر از ایجاد مسئولیت تضامنی با امضا پشت برگه سفته به عنوان ضمانت است که در این صورت نیز دادگاه پرداخت وجه آنرا به صورت تضامنی برای هر دو طرف (صادر کننده سفته و امضا کننده پشت سفته به عنوان ضامن در پرداخت ) در نظر می گیرد .

تامین خواسته در سفته

یکی از ویژگی های دادخواست مطالبه سفته آن است که دارنده آن می تواند قبل از اخذ حکم محکومیت نسبت به تامین خواسته و توقیف اموال صادر کننده سفته اقدام نماید لیکن تنها ایراد سفته آن است که بدون واخواست امکان تامین خواسته میسر نبوده و البته همانطور که بیان گردید واخواست سفته نیز نه تنها زمان بر بوده مبلغی معادل دو و نیم درصد مبلغ هزینه بر دار می باشد.

در خصوص نقل و انتقال سفته

ازویژگی‌های بارز سفته قابلیت انتقال آن به صرف امضا در پشت برگ و یا حتی در مواردی بدون ظهر نویسی می باشد و دارنده سفته به عنوان طلبکار از صادرکننده سفته شناخته می‌شود قابلیت تامین خواسته قبل از صدور حکم محکومیت یکی دیگر از ویژگی‌های سفته است.

مشاوره حقوقی مطالبه وجه سفته

ویژگی اساسی اسناد تجاری وصف تجریدی بودن آن است به این معنی که به مجرد صدور سفته دین بر عهده ی صادر کننده قرار گرفته و درصورت مراجعه دارنده در تاریخ سررسید سفته اصل بر مدیونیت صادرکننده تلقی و نامبرده متعهد به پرداخت وجه می باشد.

واخواست سفته

سفته برخلاف چک که گواهی عدم پرداخت صادره از بانک به عنوان واخواست تلقی می‌شود به این ترتیب نبوده و لزوما می بایست مبلغی معادل دو و نیم درصد از مبلغ مندرج در سفته به عنوان هزینه واخواست به اداره مربوطه واریز گردد و تمبر دولتی در این خصوص ابطال شود و پس از آن مطالبه وجه سفته به صادر کننده ارسال می شود در تهران مجتمع قضایی ولیعصر دارای بخش مربوط به واخواست سفته می باشد که در آن مرجع با ابطال تمبر دولتی واخواست مربوطه صورت و مراتب به صادرکننده اعلام میگردد .

وقوع تبدیل تعهد در صورت رضایت ثالث به پرداخت وجه چک دیگری

خواهان دادخواستی به خواسته مطالبه وجه ۵ فقره چک به طرفین خوانده تقدیم می­نماید، از چک­های استنادی دو فقره توسط فرزند خوانده در وجه خواهان صادر و مشارُ­الیه پس از ظهرنویسی به شخص دیگری منتقل نموده و خوانده نسبت به بدهی خود به میزان وجه ۵ فقره چک اقرار کرده است آیا خوانده را باید به مجموع ۵ فقره چک محکوم نمود یا نسبت به سه فقره از چک­های مذکور؟

 

پاسخ:
با توجه به اینکه خواهان دادخواستی به طرفیت خوانده نسبت به پرداخت وجه پنج فقره چک تسلیم نموده و خوانده نیز مدیونیّت خویش را نسبت به وجه پنج فقره چک اعلام داشته، بنابراین با توجه به مفاد بند ۲ ماده۲۹۲ قانون مدنی، نسبت به دو فقره چک مربوط به ذمه خوانده تبدیل تعهد به صورت تلویحی صورت پذیرفته و صدور رأی با استناد ماده مزبور علیه خوانده، بلااشکال به نظر می­رسد.