شرایط تحقق مشارکت در جرم

طبق قانون برای اینکه بتوانیم یک یا چند نفر را در انجام یک جنایت یا خلاف، شریک جرم معرفی کنیم، شرایطی وجود دارد:

مشارکت افراد در انجام فعل جرم به صورت مادی، یعنی عملیاتی که برای وقوع جرم لازم است باید توسط همه افراد انجام شده باشد یا همه در آن سهمی داشته باشند.

وجود نیّت و قصدی واحد، یعنی اراده افرادی که در انجام جرم مشارکت می‌کنند باید با مجرم اصلی یکسان بوده باشد.

وجود عمد و آگاهی، به این معنا که شریکان جرم باید از روی آگاهی و عمد با مجرم همکاری کرده باشند، یا به عبارت دیگر بدانند که نتیجه عمل آنها وقوع چه جرمی است.

مشارکت در جرم چیست؟

برای تعریف آن می‌توان گفت اگر شخصی با مجرم در انجام جرمی که مرتکب شده است، شریک باشد، مشارکت در جرم انجام داده است؛ یا به عبارت دیگر فردی که در واقع شدن جرم به مجرم کمک کرده و در فعل فیزیکی یا مادی آن نقش داشته، شریک جرم محسوب می‌شود.

قانون مجازات اسلامی بیان می‌کند که هر کس با عمد و آگاهی با فرد یا افراد دیگر در عملیات اجراییِ یک جرم مشارکت کند و آن جرم در اثر فعل همه آنها رخ داده باشد، چه عمل هر یک از آنها برای وقوع جرم کافی بوده و چه نبوده است و چه تأثیر کار هر یک از آنها برابر باشد و چه نباشد، شریک جرم تلقی می‌شود.

نکته مشارکت در جرم،2

می‌دانید که ممکن است مجرم عمل خود را به تنهایی انجام نداده باشد یا برای انجام آن نیاز به کمک داشته باشد که در این صورت نفر یا نفرات دیگری هستند که شریک جرم او محسوب می‌شوند؛ از آنجا که قانون مجازات اسلامی، مشارکت در جرم را مستحق مجازات دانسته است.

شرایط تحقق معاونت در جرم

برای اینکه شخصی معاون جرم محسوب شود، طبق قانون باید چند شرط وجود داشته باشد که در ادامه آنها را می‌خوانید:

 

جرم بودن عمل انجام شده:

اولین شرط برای تحقق معاونت در جرم، این است که عمل انجام شده جرم باشد، بنابراین اگر کسی فرد دیگری را به کاری تحریک کند که از نظر قانون جرم محسوب نمی‌شود حتی اگر آن کار انجام شود، معاونت در جرم نیز بی‌معنا خواهد بود.

 

یکی بودن نیّت:

به این معنا است که باید قصد معاون از کمک به مجرم با نیّت مجرم یکسان بوده باشد؛ مثلا اگر فردی برای شخص دیگری اسلحه شکاری تهیه کند، به این تصور که آن را برای شکار می‌خواهد ولی طرف دوم از اسلحه برای قتل استفاده کند، طرف اول معاون جرم نیست.

انجام عمل معاون پیش از مباشر یا هم‌زمان با آن:

بر این اساس کارهایی که مباشر پس از وقوع جرم، انجام می‌دهد، معاونت در جرم محسوب نخواهد شد. مثلا اگر شخصی به عنوان مباشر با سوء استفاده از قدرتش، پس از انجام جرم، به شخصی که در نتیجه آن آسیب دیده اجازه شکایت ندهد، به عنوان معاون جرم محاکمه نمی‌شود.

 

به انجام رسیدن کار معاون:

یعنی کاری که معاون جرم برای تحریک یا ترغیب مجرم شروع کرده باید به اتمام رسیده باشد یا موفق به انجام آن شده باشد، بنابراین اگر فردی موفق نشده باشد شخص دیگری را برای انجام جرمی تحریک کند، هرچند قصد آن را داشته است، مشمول مجازات نمی‌شود.

 

تأثیرگذار بودن عمل معاون:

همان‌طور که مشخص است عملی که معاون جرم انجام می‌دهد باید بر انجام جرم توسط مجرم مؤثر بوده باشد تا بتوان او را معاون تلقی کرد.

 

اجرایی شدن جرم یا وقوع شروع به جرم:

بر این اساس اگر فرد اول، شخص دیگری را برای انجام جرمی تحریک یا تشویق کند ولی فرد دوم اقدامی برای انجام آن نکرده باشد، نمی‌توان فرد اول را به جرم معاونت در جرم محاکمه کرد امّا اگر فرد دوم حتی شروع به انجام جرم کند، فرد اول معاون محسوب می‌شود.

 

مجازات معاونت در جرم

در قانون مجازات اسلامی آمده است که اگر در قانون یا شرع برای معاونت در جرم مجازاتی تعیین شده باشد، باید همان مجازات اعمال شود امّا اگر مجازاتی معیّن نشده باشد، معاون جرم به صورت زیر مجازات خواهد شد:

 

برای جرائمی که مجازات آنها اعدام یا حبس ابد است، حکم معاون جرم حبس تعزیری درجه دو یا سه خواهد بود.

در خصوص سرقت حدی و قطع عضو به صورت عمد، مجازات معاونت در جرم حبس تعزیری درجه پنج یا شش است.

در مورد جرم‌هایی که مجازات آنها در قانون شلاق حدی است، حکم معاون، ۳۱ تا ۷۴ ضربه شلاق تعزیری درجه شش خواهد بود.

و در جرم‌هایی که موجب تعزیر هستند، مجازات معاون جرم، یک تا دو درجه از حکم مجرم پایین‌تر خواهد بود. در این مورد حکم معاون از نوع حکم مجرم است مگر در موارد انفصال دائم، مصادره اموال و انتشار حکم در رسانه‌ها که در خصوص معاون در این موارد، حکم جزای نقدی درجه چهار، شش یا هفت خواهد بود.

تحریک به عنوان جرم مستقل

تحریک باید دارای ویژگی‌های زیر باشد تا به عنوان معاونت یا جرمی مستقل تلقی شود:

 

مستقیم باشد، یعنی به وضوح بیان شده و به مجرم القاء شده باشد.

فردی باشد، یعنی تحریک به صورت کلی بیان نشده باشد و مخاطب آن معلوم باشد.

مؤثر باشد، یعنی در اثر تحریک جرمی واقع شده باشد یا شروع به جرم انجام شده باشد.

در موارد دیگری نیز قانون تحریک در معاونت در جرم را جرمی مستقل محسوب می‌کند:

 

تحریک به فرار از مقابل دشمن در جنگ.

تحریک مردم به کشتار و جنگ با هم برای تخریب امنیت ملی که به عنوان جرمی مستقل مجازات می‌شود.

هم‌چنین باید بدانید که موارد دیگری نیز در قالب دسیسه، سوء استفاده از قدرت و آسان کردن وقوع جرم، وجود دارد که به عنوان جرم‌هایی مستقل محسوب می‌شوند.

تطمیع به صورت جرم مستقل

در این روش معاون با وعده‌های مالی و مادی، مجرم را برای انجام عمل خلاف، برمی‌انگیزد و فرقی ندارد که به وعده خود عمل کرده باشد یا خیر و در هر صورت معاونت در جرم اتفاق افتاده است. تطمیع در صورت به عنوان جرم مستقل انگاشته می‌شود:

 

تطمیع برای خرید و فروش آراء در انتخابات‌های رسمی کشور.

تطمیع کردن افراد یا گروه‌ها به انجام جرم علیه حیثیت، امنیت و منافع کشور چه در داخل و چه در خارج کشور.

تهدید به عنوان جرم مستقل

در این خصوص باید گفت که معاون جرم باید با رفتار و عمل، مجرم را به انجام جرم تحریک کرده باشد و اگر مجرم فقط به دلیلی از او می‌ترسیده، معاونت در جرم محسوب نمی‌شود. در تهدیدی که اراده از مجرم سلب نشده باشد، حکم تهدیدکننده معاونت در جرم است ولی اگر تهدید اکراه محسوب شود، یعنی قدرت اراده را از مجرم بگیرد، فرد مجرم هیچ مسئولیتی نداشته و تمام جرم به گردن تهدیدکننده است.

گفتنی است که در قانون، تهدید به دادن نوشته، امضاء، مهر یا سند و هم‌چنین تهدید با هر نوع اسلحه سرد و گرم، به عنوان جرمی مستقل محسوب می‌شود.

مصادیق معاونت در جرم

بر اساس قانون مجازات اسلامی کسی که فرد دیگری را برای انجام جرم تحریک یا ترغیب کند یا این کار را با تهدید و وسوسه مجرم انجام دهد یا توسط نیرنگ، فریب و دسیسه یا سوء استفاده از قدرت باعث وقوع جرم شود، معاون جرم محسوب خواهد شد.

هم‌چنین فردی که با آگاهی و از روی قصد وسایل انجام جرم را فراهم کند و یا راه‌های انجام جرم را با وجود آگاهی از نیّت مجرم، به او ارائه دهد یا عمدا و از روی آگاهی انجام جرم را آسان کند، معاونت در جرم انجام داده است.

بنا بر توضیحات ارائه شده، مصادیق معاونت در جرم عبارتند از: تهدید، تطمیع (وسوسه)، تحریک، ترغیب، فریب، نیرنگ، سوء استفاده از قدرت، آسان کردن وقوع جرم، فراهم کردن وسایل انجام جرم و دسیسه.

تعریف معاونت در جرم

واژه معاونت یک کلمه عربی است به معنی یاری کردن یا مساعدت؛ امّا از نظر حقوقی شخصی که بدون دخالت فیزیکی و فقط به صورت غیرمستفیم در انجام جرم، تأثیر داشته باشد، معاون جرم محسوب می‌شود. گفتنی است که انجام دهنده جرم خود فرد مجرم است و معاون جرم فقط به عملی شدن نتیجه جرم کمک می‌کند.

البته باید بدانید که فردی که مرتکب معاونت در جرم می‌شود باید از قصد و نیّت مجرم باخبر بوده باشد و بداند که دخالتش در وقوع جنایت تأثیرگذار است، به عبارت دیگر معاون جرم که به او مباشر نیز گفته می‌شود و مجرم باید هر دو یک هدف داشته باشند.

نکته معاونت در جرم ،1

گاهی ممکن است شخصی فرد مجرم را تحریک به انجام جرم کرده باشد یا به نحو دیگری معاونت در جرم انجام شده، داشته باشد که قانون برای این موارد نیز به تناسب تأثیر عمل انجام شده، مجازات تعیین کرده است.

فریب در ازدواج و مهریه

اگر مورد فریب در ازدواج توسط مرد به صورتی که پیش از این گفته شد اثبات شود و زن حق فسخ پیدا کند، زن می‌تواند مهریه خود را به طور کامل دریافت کند مگر در صورتی که پیش از فسخ عقد نزدیکی صورت نگرفته باشد که در این حالت زن مستحق مهریه نیست.

امّا اگر دلیل فسخ نکاح عنن مرد (ناتوانی در رابطه زناشویی) باشد، نصف مبلغ مهریه به زن تعلق خواهد گرفت؛ گفتنی است در موارد فسخ به علت تدلیس زن یا موارد پیش از نزدیکی، اگر زن مهریه خود را پیش از فسخ گرفته باشد، مرد می‌تواند آن را پس بگیرد.

فریب در ازدواج شامل چه مواردی می شود؟

ماده ۱۱۲۸ قانون مدنی می‌گوید اگر برای یکی از طرفین ازدواج صفت خاصی شرط شود و پس از جاری شدن عقد مشخص شود که آن صفت وجود نداشته است، مصداق فریب در ازدواج است و طرف مقابل می‌تواند عقد را بر هم بزند.

 

در این حالت شخص بر اساس صفتی که طرف مقابل از خود بیان کرده با او ازدواج می‌کند و پس از عقد متوجه می‌شود که آن صفت وجود نداشته و همین تدلیس طرف مقابل برای او حق فسخ به وجود می‌آورد.

 

موارد دیگری نیز در قانون مدنی و در ماده‌های ۱۱۲۱، ۱۱۲۲ و ۱۱۲۳ بیان شده است که مصادیق فریب در ازدواج هستند و برای طرف فریب خورده حق فسخ ایجاد می‌کنند که در ادامه آنها را می‌خوانید:

 

دیوانه بودن هر یک از طرفین ازدواج به شرطی که طرف مقابل پیش از عقد از این موضوع آگاهی نداشته باشد.

بعضی از بیماری‌ها و عیوب در مرد مانند: ناتوانی در باروری، ناتوانی در مسائل جنسی یا اختلالات جنسی، مقطوع بودن آلت تناسلی، به شرطی که زن پیش از عقد از آنها آگاه نباشد؛ البته ناتوانی جنسی و دیوانگی اگر پس از عقد هم به وجود بیاید، زن حق فسخ نکاح را پیدا می‌کند.

بعضی از بیماری‌ها و عیب‌ها در زن مانند: قرن (حالتی که آلت زن مانع نزدیکی شود)، جذام، پیسی، افضا ، زمین‌گیر شدن و نابینایی هر دو چشم، در صورتی که مرد پیش از ازدواج از آنها آگاه نباشد مصداق فریب در ازدواج است و برای مرد حق فسخ ایجاد می‌کند.

بعضی موادر نیز در قانون بیان نشده است امّا به استناد ماده ۱۱۲۸ اگر عقد بر اساس آنها واقع شده باشد، تدلیس محسوب می‌شود و حق فسخ ایجاد می‌کند؛ مثلا نداشتن تحصیلات یا توانایی مالی یا متاهل بودن مرد در صورتی که مرد، زن را با آنها فریب داده باشد، هم‌چنین باکره نبودن زن یا پنهان کردن ازدواج سابق و…

جرم فریب در ازدواج یا تدلیس

باید بدانید که قانون ما نداشتن حسن نیّت زن یا مرد و صادق نبودن آنها در ازدواج را مصداق فریب می‌داند و آن را یکی از موارد فسخ نکاح معرفی می‌کند، یعنی اگر یکی از طرفین، دیگری را فریب بدهد، طرف دیگر می‌‌تواند عقد را فسخ کند یا به عبارتی بر هم بزند. حتی قانون پا را فراتر گذاشته و تدلیس را جرم دانسته و برای آن مجازات تعیین کرده است.

نحوه‌ی نوشتن دادخواست طلاق

برای ثبت و نوشتن دادخواست طلاق از طرف زن فرم‌های مشخصی وجود دارد که معمولا باید از دفاتر الکترونیک قضایی آن را تهیه کرد؛ در این فرم‌ها مانند تمام دادخواست‌های معمول ابتدا باید مشخصات کامل و نشانی طرفین نوشته شود و پس از آن باید دلایل قانونی برای ثبت درخواست طلاق، بیان شود.

البته فقط نوشتن دلایل قانونی برای دادگاه کافی نیست و زن باید با ارائه‌ی مدارک یا شواهد، ادعای خود مبنی بر وجود شرایط قانونی طلاق را اثبات کند.

دادخواست طلاق و حضانت فرزندان

طبق قانون در هنگام طلاق حضانت فرزندان دختر و پسر تا هفت سالگی با مادر خواهد بود و اینکه دادخواست طلاق از طرف زن باشد، هیچ تأثیری در این موضوع نخواهد داشت.

 

درخواست طلاق در صورت باکره بودن زوجه

طبق قانون اگر زن به هر دلیلی باکره باشد برای دادخواست طلاق باز هم باید طبق شرایط یاد شده عمل کند، یعنی باید یکی از شروط موجود در قانون باید وجود داشته باشد تا زن حق دادخواست طلاق پیدا کند و باید حتما مراحل قانونی آن طی شود.

امّا در مورد مسائل مالی در هنگام طلاق زن باکره باید گفت که اگر ثابت شود که زن باکره است، مهریه‌ی او نصف خواهد بود ولی نفقه به او تعلق می‌گیرد، مگر اینکه در مدت زندگی از مرد تمکین نکرده باشد، یعنی وظایف زناشویی را انجام نداده باشد.

 

 

مدت زمان طلاق از طرف زن

طبق توضیحاتی که داده شد، برای دادخواست طلاق از طرف زن و به نتیجه رسیدن آن نمی‌توان مدت مشخصی تعیین کرد، چون این مسئله بستگی به این دارد که زن با کدامیک از دلایل و شرایط قانونی برای طلاق اقدام کرده است و اثبات آنها چه مقدار طول می‌کشد و اینکه شوهر به رأی دادگاه اعتراض کرده باشد یا خیر، ولی طبق معمول مدت تقریبی طلاق از طرف زن بین سه ماه تا یک سال به طول می‌انجامد.

زن در چهار مورد طبق قانون می‌تواند تقاضای طلاق داشته باشد:

وکالت در طلاق داشته باشد.

نفقه دریافت نکرده باشد.

دچار عسر و حرج شده باشد.

شوهر بیش از چهار سال غیبت کند.

در ادامه توضیحات این چهار مورد را برای آشنایی بیشتر خواهید خواند:

 

۱- وکالت در طلاق برای زن

مطابق با ماده‌ی ۱۱۱۹ قانون مدنی، زن و مرد در عقد ازدواج می‌توانند هر شرطی را قید کنند که البته این شروط نباید مخالف با ماهیّت عقد ازدواج باشند؛ بنابر این قانون معمولا دفاتر ازدواج در شروط ضمن عقد و در متن سند ذکر می‌کنند که مثلا اگر شوهر بدون اجازه همسر دیگری اختیار کند، معتاد باشد، نفقه نپردازد، زندگی زن را تهدید کند و… زن از طرف مرد وکالت پیدا می‌کند که خود را طلاق بدهد.

 

بنابراین زن ابتدا باید در دادگاه شرایط ذکر شده را اثبات کند و سپس می‌تواند طلاق بگیرد، به عنوان مثال اگر در دادگاه ثابت نشود که مرد معتاد است یا همسر دیگری اختیار کرده، این وکالت برای زن ایجاد نخواهد شد.

البته معمولا دفاتر ازدواج علاوه بر این موارد که در متن سند قید شده است، به صورت مطلق نیز می‌توانند حق طلاق را ضمن عقد به زن منتقل کنند، به این ترتیب که در متن عقد اضافه می‌شود که زن بدون هیچ قید و شرطی از شوهر وکالت دارد که هر زمان بخواهد خود را طلاق بدهد که در این حالت نیاز به اثبات شرایط خاصی نخواهد بود و با طی کردن تشریفات قانونی، زن می‌تواند طلاق بگیرد.

وکالت در طلاق برای زن گاهی مشروط به چیزی است که اول باید در دادگاه تحقق آن را اثبات کند تا بتواند خود را طلاق دهد و گاه بصورت مطلق است که نیاز به اثبات چیزی ندارد و تنها باید تشریفات قانونی را طی کرد.

۲- پرداخت نکردن نفقه یا ناتوانی در پرداخت آن

همان‌طور که می‌دانید نفقه  از حقوق قانونی زن است که شوهر باید آن را بپردازد و عبارت است از هزینه‌های اولیه‌ی زندگی مانند خوراک، پوشاک و مسکن که مطابق با شأن اجتماعی زن باید پرداخت شود؛ بر همین اساس در ماده‌ی ۱۱۲۹ قانون مدنی، ذکر شده است که اگر مرد نفقه را نپردازد یا توان پرداخت نداشته باشد و امکان این نباشد که او را به پرداخت نفقه مجبور کنند، زن می‌تواند دادخواست طلاق بدهد و دادگاه شوهر را به طلاق مجبور خواهد کرد و اگر از این کار خودداری کند، دادگاه می‌تواند زن را طلاق بدهد.

 

بر اساس این ماده‌ی قانونی بین مردی که توانایی پرداخت نفقه ندارد و مردی که از دادن آن خودداری می‌کند، تفاوتی نیست و در هر صورت اگر زن با دشواری مواجه شود می‌تواند طلاق بگیرد.

 

 

 

۳- ایجاد عُسر و حَرَج برای زن

قانون مدنی در ماده‌ی ۱۱۳۰ بیان کرده است که عسر و حرج یعنی اینکه شرایطی در زندگی به وجود بیاید که ادامه‌ی آن برای زن با سختی همراه باشد و تحمل آن دشوار باشد. بر اساس قانون اگر چنین شرایطی برای زن به وجود بیاید می‌تواند دادخواست طلاق بدهد.

 

البته موارد عسر و حرج هم در قانون ذکر شده‌اند:

 

ترک زندگی توسط شوهر به مدت شش ماه متوالی یا نه ماه به صورت جسته و گریخته که البته باید در مدت یک سال اتفاق بیفتد.

محکوم شدن مرد به حبس برای پنج سال یا بیشتر.

اعتیاد داشتن مرد به مواد مخدر یا مشروبات الکلی.

کتک زدن یا هر نوع سوء استفاده از زن.

مبتلا بودن مرد به بیماری‌های صعب‌العلاج روانی یا جسمی که زندگی مشترک را تهدید کند، مانند ناتوانی جنسی و…

البته این موارد هم باید ابتدا در محکمه به اثبات برسند که در صورت وجود هر یک از آنها معمولا ثابت کردن آن کار سختی نخواهد بود.

 

۴- غیبت شوهر بیش از چهار سال

در ماده‌ی ۱۰۲۹ قانون مدنی هم یکی دیگر از موارد طلاق به درخواست زن معرفی شده است؛ طبق این ماده اگر مرد به مدت چهار سال کامل غیبت داشته باشد و اثری از او نباشد، زن می‌تواند دادخواست طلاق تنظیم کند و دادگاه هم می‌تواند او را طلاق بدهد.

 

بر این اساس دادگاه زن را طلاق خواهد دادامّا پیش از آن باید تشریفات قانونی آن انجام شده باشد، یعنی باید در یکی از روزنامه‌های بزرگ و یکی از روزنامه‌های محلی برای سه مرتبه‌ی متوالی آگاهی داده شود و از تاریخ آخرین آگهی یک سال گذشته باشد.

شرایط درخواست طلاق زن

طبق قانون شرایط درخواست طلاق یا دادخواست طلاق از طرف زن بر خلاف مرد مشروط به وجود شرایط خاصی است؛ یعنی زن نمی‌تواند بدون دلیل درخواست طلاق بکند و حتما باید دلایلی که در قانون ذکر شده، وجود داشته باشد.

 

در ادامه‌ی ماده‌ی ۱۱۳۳ قانون مدنی آمده است که زن هم می‌تواند در صورت وجود شرایط بیان شده در قانون در مواد ۱۱۱۹، ۱۱۲۹ و ۱۱۳۰، دادخواست طلاق بدهد. البته علاوه بر این موارد در ماده‌ی ۱۰۲۹ قانون مدنی نیز شرایطی برای حق طلاق از طرف زن بیان شده است.

مقررات کلی طلاق

در ماده‌ی ۱۱۳۳ قانون مدنی آمده است که مرد هر زمان که بخواهد می‌تواند زن را طلاق بدهد امّا برای این کار نیز مقرراتی در نظر گرفته شده و به سادگی امکان‌پذیر نیست؛ مثلا مرد موظّف است که مهریه‌ی زن را به صورت کامل بپردازد و هم‌چنین برای این کار باید از دادگاه خانواده گواهی عدم امکان سازش دریافت کند که همین کار نیاز به جلسات مشاوره و تشریفاتی مانند مراجعه به داوری دارد که زمان‌بر است.

هم‌چنین علاوه بر مهریه باید تمام مسائل مالی زن مانند نفقه (خرج روزمره‌ی زندگی که مرد باید به زن بپردازد) و جهیزیه کاملا مشخص شده باشد.