عنصر معنوی جرم

عنصر معنوی این جرم، سوء نیت عام بوده و تعمد در شرکت در منازعه نیاز بوده ولازمه تحقق جرم خواهد بود.

رفتار فیزیکی

رفتار فیزیکی که برای محقق شدن این جرم نیاز می باشد فعل مثبتی که به شکل عملی است خواهد بود و نه لفظی یا نظایر آن لذا در صورتی که شخصی به دلیل نزاع لفظی شکایت کرده باشد طرف مقابل و یا وکیل او می تواند در مقام دفاع تحقق جرم منازعه را منتفی اعلام نماید و در صورت عدم انجام فعل مجرمانه دیگر دادگاه کیفری رای برائت را صادر می کند بایستی اشاره کنم که این جرم مقید به وسیله خاصی نمی باشد و ممکن است تنها با استفاده از ضربات دست و پا صورت بپذیرد و یا در برخی موارد هم از وسایل ساده مثل چوب و سنگ یا از سلاح گرم استفاده کنند.

آنچه در جرم منازعه مهم است، اثبات اصل مداخله در نزاع است؛ هر گاه یکی از سه نفر در حال دفاع مشروع بوده باشد، و بعد بر علیه آنها طرح دعوایی مطرح گردد وکیل او می تواند با استناد به تبصره یک ماده ۶۱۵، رفتار موکل را از شمول نزاع خارج کند.

در زمانی که سه نفر با یکدیگر منازعه می نمایند و رفتار یکی از آنان مشمول عوامل موجهه یا رافع مسئولیت کیفری باشد در دادگاه وکیل دو نفر دیگر می تواند به استناد به حد نصاب نرسیدن افراد در جرم منازعه موضوع را از شمول ماده ۶۱۵ خارج و در صورتی که به عنوان دیگر و یا به جهت دیگری تقصیر نداشته باشند دادگاه حکم به برائت و در غیر این صورت محکومیتی بغیر از نزاع دسته جمعی بدهد.

عنصر مادی

عنصر مادی منازعه عمل شرکت در نزاع دسته‌جمعی می باشد و در این حالت هر کدام از شرکا که عملشان در وقوع جرم تاثیرداشته باشد و جزیی از جرم انجام‌گرفته بوده باشد جرم را محقق می کنند.

در صورتی که چند نفر با یکدیگر درگیر شده و نزاع لفظی داشته باشند و بعد خود یا به وسیله وکیل شکایت کنند دادگاه آنها را به جرم نزاع دسته جمعی محکوم نمی کند و فقط در صورتی که در الفاظ آنها عباراتی به کار برده شده باشد که شامل جرم توهین و فحاشی بشود به آن محکوم می شوند. جرم منازعه، به مداخله در واقعه درگیری و منازعه محقق می گردد هر چند خود مرتکب مبادرت به ایراد صدمه نکرده باشد. در نتیجه به صرف شرکت در نزاع و تحقق نتایجی مانند قتل، نقص عضو و یا ضرب و جرح، باعث این خواهد شد که هر کدام از کسانی که در جرم دخالت داشته اند و باعث ارتکاب چرم شده اند محکوم و و مجازات قانونی را تحمل نمایند و در این مورد نیاز نمی باشد که شرکت‌کننده در نزاع، خود نیز ضرب و جرحی وارد نموده باشد.

شخصیت مجنی‌علیه در نزاع دسته‌جمعی مهم نیست یعنی تفاوتی ندارد که مجنی‌علیه از جمله طرف‌های درگیر بوده یا میانجی یا شخص ثالثی باشد. بنابراین لازم نیست مجنی‌علیه حتماً خود از شرکت‌کنندگان در منازعه باشد.

عنصر قانونی

مطابق بر ماده ۶۱۵ قانون مجازات اسلامی هرگاه عده‌ای با یکدیگر منازعه کرده باشند هر کدام از شرکت‌کنندگان در نزاع، حسب مورد به مجازات مقرر محکوم خواهند گردید.

اثبات کلاهبرداری با اقرار متهم

اقرار کردن متهم به این معنی است که متهم به اختیار خود اعتراف کند که ادعای زیان دیده درست است و او مرتکب جرم کلاهبرداری شده است.

ثابت شدن کلاهبرداری به واسطه علم قاضی

اگر در طی مراحل تحقییق و بررسی پرونده، قاضی با بررسی شواهد و مدارک به این نتیجه برسد که متهم مجرم است می‌تواند حکم صادر کند. البته باید در متن حکمش دلایل و برهان خود را برای رسیدن به این نتیجه قید کند.

اثبات کلاهبرداری در دادگاه با سوگند

 

بر اساس ماده ۲۰۱ قانون مجازات اسلامی :”سوگند عبارت از گواه قراردادن خداوند بر درستی گفتار ادا کننده سوگند است.”

اثبات کلاهبرداری با شهادت

شهادت دادن شاهد اگر مشمول شرایط مقرر در قانون باشد می‌تولند منجر به اثبات جرم کلاهبرداری در دادگاه شود. یکی از مهم‌ترین این موارد شرایطی است که در ماده ۱۹۹ قانون مجازات اسلامی ذکر شده است. طبق این ماده برای شهادت در کلیه جرایم به دو شاهد مرد نیاز داریم مگر در زنا، لواط، تفیذ و مساحقه که در آن ها به چهار شاهد مرد نیاز است.

شرط معنوی

شرط معنوی یا روانی تحقق کلاهبرداری همان سوءنیت فرد کلاهبردار است. اثبات سوء نیت نیز مانند سایر جرائم کیفری دو مرحله دارد که باید هر دو مرحله مورد تأیید دادگاه قرار گیرد.

۱- سوءنیت خاص

۲- سوءنیت عام

در بحث شروط لازم برای اثبات کلاهبرداری، سوءنیت عام در واقع نیت عمد کلاهبردار برای توسل به شیوه‌های متقلبانه و دروغگویی برای فریب مال‌باخته است.

سوءنیت خاص نیز به معنی داشتن قصد عمد کلاهبردار از بردن مال دیگری است. این مرحله در واقع مهم‌ترین مرحله اثبات هر جرم است که باید عمدی بودن قصد کلاهبردار برای ارتکاب جرم از طرف شاکی اثبات شود. در غیر این صورت دو شرط دیگر بی‌معنی خواهند بود.

شروط لازم برای اثبات کلاهبرداری : اقرار، شهادت، سوگند و علم قاضی

در قانون مجازات اسلامی از اقرار، شهادت، قسامه ، سوگند و علم قاضی به‌عنوان ادله اثبات جرم عبارت نامبرده شده است. فرد زیان دیده مه از وی کلاهبرداری شده برای اثبات فریبکاری کلاهبردار باید از ادله اثبات دعوا در امور کیفری است بهره ببرد.

البته از میان موادردی که بیان شد قسامه در این مورد کاربرد ندارد. قَسامه یکی از راه‌های اثبات وقوع جنایت (قتل و صدمات بدنی) در حقوق کیفری ایران است.

شروط لازم برای اثبات کلاهبرداری : شرط قانونی

طبق اولین ماده قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاص و کلاهبرداری که در بخش‌های ابتدایی همین مقاله به آن اشاره شد، ‌کلاهبردار علاوه بر ردِ مال به صاحبش، به حبس از ۱ الی ۷ سال و پرداخت جریمه نقدی معادل مالی که کلاهبرداری کرده است محکوم‌ می‌شود.»

دو تبصره برای این قانون وجود دارد که توجه به آن خالی از فایده نیست.

تبصره اول: اگر شرایطی به وجود آید که بتوان به مجرم تخفیف داد، دادگاه می‌تواند با در نظر داشتن ضوابط مربوط به تخفیف مجازات، کلاهبردار را تنها به حداقل مجازات مقرر که همان حبس و محروم کردن ابدی از خدمات دولتی است، محکوم کند. اما در این موارد دادگاه اجازه تعلیق اجرای حکم را ندارد.

تبصره دوم: این قانون راجع به شروع به جرم کلاهبرداری است و می‌گوید: اگر فردی قصد کلاهبرداری را داشته باشد با توجه به شرایط و پیشرفت او در ارتکاب جرم، دادگاه می‌تواند حداقل مجازات این جرم را برای او در نظر بگیرد. اما اگر کاری که انجام داده نیز جرم تلقی شود، فرد مرتکب، محکوم به مجازات اصلی آن جرم نیز خواهد شد.

قانون برای خدمه دولتی در این موارد سفت و سخت‌تر عمل کرده است. زیرا در تبصره ۲ این قانون آمده است که افراد دولتی علاوه بر مجازات جرم، بسته به پست و سمت خود در اداره‌های دولتی به محروم شدن ابدی از خدمت ( برای مدیرکل با بالاتر) و یا ۶ ماه تا ۳ سال محروم شدن از انجام خدمات دولتی محکوم خواهند شد.

تحصیل اموال

سومین شرط نیز تحصیل مال یا بردن مال توسط فرد کلاهبردار است. یعنی شخص کلاهبردار پس از فریب افراد مال آن‌ها را در اختیار خود قرار دهد. این ۳ شرط برای اتهام کلاهبرداری حتماً باید موجود باشد و در دادگاه اثبات شود. البته تنها این شروط کافی نیستند و نیاز به بررسی بیشتر است. اثبات شرط سوم یعنی “تحصیل اموال توسط کلاهبردار” خود مستلزم وجود و اثبات دو مورد دیگر است که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد.

۱- ضرر مالی قربانی مال‌باخته

۲- نفع بردن کلاهبردار از بردن مال دیگری

این دو شرط برای اثبات تحصیل مالِ غیر، ضروری است. در صورتی که به هر دلیلی این دو مورد در دادگاه اثبات نشود باز هم نمی‌توان به کسی اتهام کلاهبرداری را وارد کرد. به همین دلیل نیز کلاهبرداری یک جرم مقید است.

شرایط تحقق کلاهبرداری

در ادامه بحث شروط لازم برای اثبات کلاهبرداری لازم به توضیح است که جرم کلاهبرداری نیز مانند سایر جرائم کیفری به شرایط مادی، معنوی و قانونی نیاز دارد. یعنی برای وقوع جرم کلاهبرداری باید هر سه این شروط در کنار هم فراهم شود.

شرط مادی

نکته ظریفی در این مورد وجود دارد که باید به آن دقت کنید. لازمه شرط مادی از شروط لازم برای اثبات کلاهبرداری انجام عملی از سوی شخص کلاهبردار است نه عدم انجام کار!

اجازه دهید با ذکر مثالی این مسئله را برای شما روشن کنیم. فرض کنید شخصی هنگام فروش خودرو معایب و ایرادات آن را به خریدار نمی‌گوید و خریدار پس از خرید خودرو و استفاده از آن متضرر می‌شود. در این صورت نمی‌توان فروشنده را کلاهبردار نامید! زیرا نگفتن واقعیت دلیل بر دروغ گفتن نیست. حتی اگر سوءنیت فروشنده در پی آن باشد.

اما اگر همین فرد خودرو خراب خود را با فریب و دروغ و سوءاستفاده از ناآگاهی خریدار بفروشد و یا خود را فردی سرشناس معرفی کند و از موقعیت جعلی خود استفاده کند مرتکب جرم کلاهبرداری شده است. برای تحقق شرط مادی نیز نیاز به اثبات موارد زیر است:

۱- اسباب و وسایلی که کلاهبردار برای فریب مال‌باخته استفاده کرده تقلبی بوده باشد.

۲- مال‌باخته با وجود ناآگاهی از تقلبی بودن وسایل فریب کلاهبردار را خورده باشد.

۳- مال تصرف شده توسط کلاهبردار متعلق به دیگری باشد.

اغفال و فریب دادن

شرط دوم فریب خوردن مال‌باخته است. ممکن است این مورد به نظرتان بدیهی بیاید. اما گاهی همین شرط باعث می‌شود جرم کلاهبرداری به اثبات نرسد. یعنی برای اثبات جرم کلاهبرداری لازم است که افرادی قربانی دروغ‌های شخص کلاهبردار شده باشند و مال خود را با رضایت در اختیار او قرار داده باشند.

اثبات فریبکار بودن کلاهبردار

اولین شرط از شروط لازم برای اثبات کلاهبرداری ثابت اثبات فریبکار بودن کلاهبردار است. کسی که در دادگاه ادعا می‌کند از او کلاهبرداری شده و شکایت دارد باید ادله‌ای به دادگاه ارائه دهد که نشان دهد فرد کلاهبردار با استفاده از ادعا و یا وسایل و لوازم دروغین خود را به عنوان یک شخص دیگر (مثلاً پزشک، مهندس ساختمان و یا کارمند دولت و…) معرفی کرده است. این مرحله یکی از سخت‌ترین مراحل اثبات کلاهبردار بودن شخص است چرا که اثبات حرف‌های دروغین بدون داشتن شاهد کار بسیار مشکلی است.

شروط لازم برای اثبات کلاهبرداری

تکرار جرم کلاهبرداری در جامعه ایجاب می‌کند همه افراد جامعه اطلاعات پیشگیرانه‌ای از این جرم داشته باشند و بدانند چه زمانی کلاهبرداری به وقوع می‌پیوندد و تحت چه شرایطی می توان اثبات کرد عمل متهم را به کلاهبرداری محکوم کرد.

دانستن ادله‌ی اثبات کلاهبرداری تنها برای وکلا و ضاطین قضایی و حتی مال باختگان نیست. اطلاع از ادله اثبات کلاهبرداری در دادگاه می‌تواند عامل مهمی در پیشگیری وقوع آن باشد. هیچ سلاحی به اندازه آگاهی نمی‌تواند با این جرم مقابله کند.

تعریف جرم کلاهبرداری به زبان ساده

قانونگذار در ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین اختلاس و ارتشاء و کلاهبرداری در تعریف جرم کلاهبرداری گفته است:

«هرکس از راه حیله و تقلب مردم را به وجود شرکت‌ها یا تجارتخانه‌ها یا کارخانه‌ها یا مؤسسات موهوم یا به داشتن اموال و اختیارات واهی فریب دهد یا به امور غیرواقع امیدوار نماید یا از حوادث یا پیش‌آمدهای غیر واقع بترساند و یا اسم و یا عنوان مجعول اختیار کند و به یکی از وسایل مذکور و یا وسایل تقلبی دیگر وجوه و یا اموال یا اسناد یا حوالجات یا قبوض یا مفاصا‌حساب و امثال آن‌ها تحصیل کرده و از این راه مال دیگری را ببرد کلاهبردار محسوب و علاوه بر رد مال به صاحبش به حبس از یک تا ۷ سال و پرداخت جزای نقدی معادل مالی که اخذ کرده است محکوم می‌شود.»

یکی از مشکلاتی که در فهم مفاهیم حقوقی وجود دارد استفاده از اصطلاحات حقوقی پیچیده و کلمات ثقیل است که دریافتن مفاهیم مهم و پر کاربرد حقوقی را برای مردم سخت می‌کند. به همین دلیل برای فهم ساده‌تر مفاهیم کیفری و حقوقی ما تعریف ساده روانی از جرم کلاهبرداری در اختیار شما قرار می‌دهیم تا این مشکل حل شود.

«جرم کلاهبرداری هنگامی رخ می‌دهد که شخصی با توسل به دروغ و یا استفاده از وسایل و یا ادعاهای دروغین مالک را فریب دهد تا مال خود را با رضایت در اختیار او قرار دهد.»

در مورد جرم کلاهبرداری نیز باورهای غلظی در میان مردم وجود دارد. به عنوان مثال بسیاری از افراد فکر می‌کنند که چک بی محل یا چک برگشتی باعث می‌شود صاحب چک از نظر قانون کلاهبردار شناخته شود. در صورتی که چنین باوری غلط است.

نحوه اثبات سوگند دروغ به چه نحو است؟

از طرق متعددی می توان سوگند دروغ  به اثبات رساند.

 

مبتلابه ترین راه جهت اثبات سوگند دروغ  بدین نحو است که شخص زیاندیده از سوگند کذب از طریق طرح شکایت کیفری و تقدیم شکوائیه در دادگاه، درخواست تعقیب شخصی که به دروغ سوگند یاد نموده را می نماید و چنانچه مرجع کیفری پس از رسیدگی و صدور حکم مستند به ماده ی ۶۴٩ قانون مجازات اسلامی مصوّب سال ١٣٧۵ مبادرت نمود ، شخص زیاندیده از طریق اعاده حیثیت خویش و یا تقدیم دادخواست اعاده دادرسی، جبران ضرر و زیان ناشی از صدور حکم مبتنی بر سوگند دروغ را تقاضا نماید.

 

از دیگر طرق اثبات کذب بودن اظهارات شخص مدعی سوگند کذب، علم قاضی هست که اغلب در پرونده های کیفری منشاء آثار می باشد که بر مبنای آن دادگاه اثری را متوجه سوگند مذکور نمی نماید.

نمونه پرونده سوگند دروغ:

مثال اول:

 

اگر شخصی علیه دیگری دعوای سرقت را مطرح نماید و خوانده با ادعای سوگند دروغ خود را تبرئه نماید و بعدا اسناد و مدارکی که دال بر وقوع این سرقت بدست آید ،خواهان مرتکب جرم ادا سوگند کذب شده و مطابق قانون مجازات اسلامی محکوم می شود وخواهان می تواند علیه وی به جرم قسم کذب شکایت نماید.

 

پس همانطور که گفته شد اگر کسی قسم دروغی بخورد و سبب اثبات امر ناحقی گردد مرتکب جرم شده و مطابق مواد ۶۴۹ و ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی ،مجازات خواهد شد .

 

مثال دوم:

 

مثلا اگر فردی از دیگری با عنوان جرم ضرب و جرح شکایت نماید و فرد مرتکب برای رفع اتهام از خود قسم بخورد و بعدا مشخص شود چنین جرمی واقع شده است ،علاوه بر مجازات جرم ضرب و جرح به مجازات قسم دروغ هم محکوم خواهد شد.

 

مثال سوم:

 

شخصی مبادرت به طرح دعوی حقوقی مطالبه مالی علیه شخصی بر مبنای سوگند می نماید . چنانچه وی موفق به اخذ حکم بر مبنای سوگند گردد، می توان در صورت کذب بودن سوگند مذکور از وی در محاکم کیفری مبادرت به طرح شکایت کیفری نمود.

همچنین در ماده ۶۵۰ بیان شده:

(( هر کس در دادگاه نزد مقامات رسمی شهادت دروغ بدهد به سه ماه و یک روز تا دو سال حبس و یا به یک میلیون و پانصد هزار تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد. ))

بر همین اساس مطابق ماده ۶۴۹ قانون مجازات اسلامی :

((هر کس در دعوای حقوقی و جزایی که قسم متوجه او شده باشد سوگند دروغ یاد کند محکوم به مجازات است و همچنین هر کسی که در دادگاه نزد مقامات رسمی شهادت دروغ بدهد به مجازات تعیین شده در قانون محکوم می گردد))

مجازات سوگند کذب چیست؟

مطابق قانون مجازات اسلامی هر رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل که در قانون برای مجازات تعیین شده باشد جرم بوده و مستوجب مجازات است.

در این میان شاکی برای اثبات ادعای خود یا متهم برای دفاع از خود نیاز به ادله و مدارکی دارد ،اما اگر شاکی یا متهم دلایلی نداشتند می توانند با ادای سوگند ادعای خود را ثابت نمایند.

چنانچه هر یک از طرفین دعوی به دروغ سوگند یاد کرده و امری که حق بوده را ناحق جلوه دهند و بعد ازمدتی مشخص گردد قسم وی درست نبوده وبه کذب ادا گردیده است ،فردی که به دروغ سوگند خورده مجرم شناخته شده و طبق قانون مجازات اسلامی مجازات خواهد شد.

سوگند دروغ در قرآن:

قسم دروغ  خوردن دو نوع است: اولی قسمی است که برای انجام یا ترک کاری در آینده ادا می شود و نوع دوم آن برای اثبات یا نفی چیزی.

خداوند متعال در حدیث شریف قدسی نقل نموده:((کسی که مرا در معرض سوگندهای دروغ قرار میدهد به رحمت من نمی رسد.))

قسم نوع دوم در نزد دادگاه وحاکم ادا می شود و گاهی در خارج از محاکم رسیدگی ودر تعاملات روزانه بین افراد.اگر کسی در روابط شخصی خود با دیگران قسم دروغ بخورد مرتکب گناه و عمل حرام شده است ،اما اگر این فرد نزد محاکم دادگستری و حاکم قسم بخورد علاوه بر حرمت و عذاب اخروی ،عمل وی دارای تبعات وآثار حقوقی است که به بررسی آن خواهیم پرداخت.