عنصر قانونی جرم بازداشت غیرقانونی

جرم بازداشت غیرقانونی در ماده 583 بخش تعزیرات مصوب سال 1375 قانون مجازات اسلامی جرم‌انگاری شده است که بدین شرح است که هر کس از مامورین دولتی یا نیروهای مسلح یا غیر آنها ، بدون حکمی از مقامات صلاحیت‌دار ، در غیر مواردی که در قانون ، جلب یا توقیف اشخاص را تجویز نموده ، شخصی را توقیف یا حبس کند یا به زور در محلی مخفی نماید ، به یک تا سه سال حبس یا جزای نقدی محکوم خواهد شد .

آیا جرم استراق سمع مقید به نتیجه میباشد ؟

جرم استراق سمع مطلق است و صرف استراق کفایت میکند بعلاوه انگیزه از اجزاء تشکیل‌دهنده این جرم محسوب نمیشود.

شرط تحقق جرم استراق سمع

در استراق سمع لازم است که مامور ، مکالمات را شنیده باشد و در اینصورت تحقق جرم نیازی به ضبط شنیده‌ها ندارد. ضبط مکالمات کلامی و حضوری دیگران در حال حاضر جرم محسوب نمیشود.

نقد بر قانون

نقدی که بر نوع نگارش ماده 582 بخش تعزیرات مصوب سال 1375 قانون مجازات اسلامی وارد است ، لازم بود که مقنن در ماده فوق‌الاشاره بر شرط سوء استفاده مامور دولت از مقام و موقعیت دولتی خود به صراحت اشاره میکرد ؛ زیرا مسلما نمیتوان یک کارمند دولت را که با نصب دستگاه‌های استراق سمع در خانه به مکالمات همسرش گوش فرا میدهد ، مجرم شناخت.

مرتکب جرم استراق سمع

مرتکب جرم استراق سمع باید مستخدم یا مامور دولت باشد و امکان آن از سوی افراد عادی پیش‌بینی نشده است ، در حالی که در قانون جزای فرانسه که قانون مجازات اسلامی تا حدودی از آن اقتباس شده است ، برای اشخاص عادی نیز در صورت ارتکاب این جرم ، مجازات پیش‌بینی کرده است .

مجازات استراق سمع در قانون ایران

مجازات فردی که به صورت پنهانی و دزدی به سخنان فردی گوش میدهد ، طبق ماده 582 بخش تعزیرات مصوب 1375 قانون مجازات اسلامی ، یک سال تا سه سال و یا جزای نقدی از شش تا هجده میلیون ریال میباشد.

البته طبق اصلاحات جدید میزان جزای نقدی براساس متن کامل تصویبنامه مصوب جلسه مورخ8/11/1399 هیات وزیران درخصوص «تعدیل میزان مبالغ مجازات نقدی جرایم و تخلفات مندرج در قوانین و مقررات مختلف» که طی نامه شماره ۱۵۳۹۷۳ مورخ25 /12/ 1399به معاون اول رییس جمهور ابلاغ شد، تغییر پیدا کرده است.

عنصر معنوی جرم استراق سمع

این جرم یک جرم عمدی است . مامورین باید از موجودیت و وصف موضوع جرم یعنی مکالمات تلفنی و نیز فقدان اجازه صاحبان آنها مطلع بوده و براساس چنین آگاهی‌هایی قصد ارتکاب نموده باشند .

عنصر قانونی جرم استراق سمع

 طبق ماده 582 بخش تعزیرات مصوب 1375 قانون مجازات اسلامی ، هر یک از مستخدمین و مامورین دولتی ، مراسلات یا مخابرات یا مکالمات تلفنی اشخاص را در غیر مواردی که قانون اجازه داده ، حسب مورد ، مفتوح یا توقیف یا معدوم یا بازرسی یا ضبط یا استراق سمع نماید ، مجرم شناخته خواهد شد .

مجازات استراق سمع در قانون

صل بیست و پنجم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مقرر میدارد که بازرسی و نرساندن نامه‌ها ، ضبط و فاش کردن مکالمات تلفنی ، افشای مخابرات تلفنی و تلکس ، سانسور ، عدم مخابره و نرساندن آنها ، استراق سمع و هرگونه تجسس ممنوع است مگر به حکم قانون .

بنابر اصل مذکور ، قانون مجازات اسلامی استراق سمع را جرم‌انگاری کرده است و آن را در زمره جرایم غیرقابل‌گذشت در بخش تعزیرات نام‌برده است.

قتل‌هایی که قصاص ندارند :

علیرغم اینکه مجرم سلب حیات کرده است ولی در عین حال اعدام نخواهد شد که عبارتند از :

1. قاتل پدر یا جد پدری باشد.
2. قاتل دیوانه یا نابالغ غیرممیز باشد.
3. قاتل مست و بی‌اختیار باشد یا قاتل در حالت بیهوشی و خواب باشد.
4. قاتل مسلمان و مقتول غیرمسلمان باشد.
5. قتل عمدی در اجرای امر آمر قانونی.
6. و در نهایت قاتل به اعتقاد مهدورالدم بودن ، دیگری را بکشد.

مستند قانونی مهدورالدم

در ماده 303 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 بیان شده است که هرگاه مرتکب مدعی باشد که مجنی‌علیه مهدورالدم است یا او با چنین تصوری مرتکب جنایت بر او شده است ، این ادعا باید طبق موازین در دادگاه ثابت شود و دادگاه موظف است ابتدا به ادعای مذکور رسیدگی کند .

اگر ثابت شود که واقعا مجنی‌علیه مهدور‌الدم است ، قصاص و دیه از مجازات قاتل برداشته میشود و فقط به حبس تعزیری محکوم میشود.

اگر ثابت نشود که مجنی‌علیه مهدروالدم است و نیز ثابت نشود که مرتکب براساس چنین اعتقادی مرتکب جنایت شده است مرتکب به قصاص محکوم میشود ولی اگر ثابت شود که مقتول ، مهدورالدم نبوده و قاتل به اشتباه و با چنین اعتقادی دست به جنایت زده علاوه بر پرداخت دیه ، به حبس نیز محکوم میشود.

انواع مهدورالدم

افرادی که با ارتکاب جرم از شمول حمایت قانون و شرع خارج میشوند به دو گروه کلی قابل تقسیم‌اند :

الف)گروهی که در برابر همه مسلمانان مهدورالدم قلمداد میشوند که چنین افرادی مهدورالدم مطلق هستند مانند ساب‌النبی

ب)گروهی که در برابر شخص یا اشخاص خاصی مهـدورالدم هستند که چنین افرادی مهدورالدم نسبی هستند مانند قاتل که صرفا در برابر اولیای‌دم مهدورالدم محسوب میشود.

قتل مهدورالدم

کشتن مهـدورالدم در مواردی بر شخص واجب شده است مانند قتل ساب‌النبی و در مواردی جایز و مباح مانند ارتکاب قتل در مقام دفاع مشروع . در این موارد بحث از مجازات و شرایط قصاص معنایی نخواهد داشت ؛ زیرا به دلیل عوامل موجهه مذکور ، وصف مجرمانه از قتل در مقام انجام دادن واجب شرعی یا قانونی یا قتل در مقام دفاع برداشته میشود(یعنی عنصر قانونی جرم زائل میشود)

مهدورالدم به چه معناست ؟

مهدور از واژه هدر و به معنای باطل‌بودن است و مهدورالدم یعنی کسی که خونش باطل و هدر است که در برابر آن قصاص یا دیه‌ای نیست و محقون از واژه حقن است و محقون‌الدم یعنی کسی که باید از ریختن خون او جلوگیری شود یا به عبارت دیگر خون او به حق است و اصل نیز براین است که خون مسلمان محترم است.

در حقوق کیفری ایران چه مجازاتی برای مزاحمت های تلفنی در نظر گرفته شده است؟

همان‌گونه که پیش از این اشاره کردیم، در قوانین و مقررات مختلف، مجازات‌هایی برای ارتکاب مزاحمت تلفنی در نظر گرفته شده است. این مجازات‌ها در ماده 641 قانون مجازات اسلامی و قانون تأسیس شرکت مخابرات ایران تعیین شده است.
طبق ماده 641 قانون مجازات اسلامی، مرتکب علاوه بر مجازاتی که در قانون تأسیس شرکت مخابرات تعیین شده، به تحمل مجازات حبس از یک تا ۶ ماه نیز محکوم می‌شود.

به موجب ماده واحده اصلاح تبصره ۲ ماده ۱۴ قانون تأسیس شرکت مخابرات ایران مصوب سال ۱۳۶۶، نیز پس از ارتکاب جرم مزاحمت تلفنی برای بار اول، به فرد مرتکب اخطار کتبی داده می‌شود و ارتباط تلفنی او به مدت یک هفته قطع شده و برقراری مجدد ارتباط منوط به پرداخت هزینه‌ های مربوطه می‌شود، در مرتبه دوم، ارتباط وی به مدت سه ماه و در مرتبه سوم، برای همیشه ارتباط او قطع خواهد شد.

ارکان تشکیل‌دهنده جرم مزاحمت تلفنی چیست؟

در حقوق کیفری، ارکان تشکیل‌دهنده هر جرم عبارتند از: عنصر قانونی، عنصر مادی و عنصر معنوی. در ادامه به ارکان تشکیل‌دهنده جرم مزاحمت تلفنی خواهیم پرداخت.

1. عنصر قانونی جرم مزاحمت تلفنی

عنصر قانونی هر جرم به قوانین و مقرراتی اطلاق می‌شود که به موجب آنها فعل و یا ترک فعلی جرم شناخته شده است. جرم مزاحمت های تلفنی نیز در قانون مجازات اسلامی و قانون اصلاح تبصره 2 ماده 14 قانون تأسیس شرکت مخابرات ایران مصوب سال 1366، جرم‌انگاری شده است. در ماده 641 قانون مجازات اسلامی، قانونگذار ابتدا وسیله ارتکاب جرم مزاحمت های تلفنی را مشخص کرده است.

پس از آنکه وسیله ارتکاب جرم در این ماده معین شده، مجازات مزاحمت تلفنی مقرر شده است. علاوه بر این، در قانون اصلاح تبصره ۲ ماده ۱۴ قانون تأسیس شرکت مخابرات ایران مصوب سال ۱۳۶۶، نیز به جرم مزاحمت تلفنی پرداخته شده است. در این ماده واحده، علاوه بر اینکه مزاحمت تلفنی از طریق وسایل مخابراتی جرم‌انگاری شده، اختلال عمدی و همراه با سوءنیت در ارتباط سایرین نیز مشمول جرم مزاحمت تلفنی قلمداد شده است.

2. عنصر مادی در جرم مزاحمت تلفنی

طبق ماده 641 قانون مجازات اسلامی، عنصر مادی جرم مزاحمت تلفنی انجام فعل مزاحمت است. به عبارت دیگر، برای اینکه بتوانیم مراحل شکایت مزاحمت تلفنی را طی کنیم، حتماً باید انجام فعل مزاحمت تلفنی توسط مرتکب را به اثبات برسانیم. اثبات تحقق عنصر مادی جرم مزاحمت تلفنی منوط به اثبات رفتاری غیرمعمول از سوی مرتکب و آزار و اذیت مخاطب است. از سوی دیگر، ایجاد ارتباط تلفنی بخش اصلی عنصر مادی مزاحمت های تلفنی است و حتماً باید تماس تلفنی و یا مخابراتی انجام شده باشد تا جرم محرز شود.

3. عنصر معنوی در ارتکاب جرم مزاحمت های تلفنی

عنصر معنوی در هر جرمی متشکل از سوءنیت عام و سوءنیت خاص است. جرم مزاحمت های تلفنی نیز از این قاعده مستثنی نیست.

الف) سوءنیت عام جرم مزاحمت تلفنی

اراده قطعی و صریح مرتکب جرم مزاحمت تلفنی به انجام فعل و یا ترک فعل مجرمانه و آگاهی از غیرقانونی بودن آن، سوءنیت عام جرم مزاحمت تلفنی است.

ب) سوءنیت خاص جرم مزاحمت تلفنی

برای تحقق جرم مزاحمت های تلفنی و مجازات مرتکب آن، باید برای قاضی محرز شود که فرد علاوه بر سوءنیت عام، سوءنیت خاص نیز داشته است. یعنی فرد باید قصد مزاحمت برای شخص مخاطب را داشته باشد تا بتوان وی را قابل تعقیب کیفری دانست. در مواردی که شخصی به اشتباه با دیگری تماس تلفنی برقرار می‌کند، جرم مزاحمت تلفنی اتفاق نمی‌افتد؛ زیرا تماس‌گیرنده قصد نداشته طرف مقابل را مورد آزار و اذیت قرار دهد و چه بسا، ممکن است طرف مقابل را نشناسد.

تعریف مزاحمت تلفنی از نقطه نظر قانون مجازات اسلامی

برای ارائه کیفرخواست در زمینه شکایت مزاحمت تلفنی باید ابتدا تعریف آن را بدانیم. در ماده 641 قانون مجازات اسلامی مزاحمت های تلفنی تعریف شده است. بر اساس این ماده، اگر کسی از طریق تلفن و یا سایر دستگاه‌های مخابراتی برای افراد دیگر ایجاد مزاحمت کند، مرتکب جرم مزاحمت های تلفنی شده است. بنابراین، از مفاد این ماده می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که مزاحمت های تلفنی جرم مقید است و لازمه احراز آن رسیدن به نتیجه مزاحمت برای سایرین است. وسیله مجرمانه جرم مزاحمت های تلفنی ممکن است هر وسیله مخابراتی از قبیل تلفن ثابت، تلفن همراه، رایانه‌ای که به اینترنت متصل باشد و … باشد.

مجازات جرم عدم انجام وظایف حضانت و ممانعت از ملاقات طفل

در ماده ۵۴ صراحت دارد که جزای نقدی درجه ۸ یعنی تا ۱۰میلیون ریال مجازات این جرم خواهد بود و درصورت تکرار به حداکثر آن محکوم می شود.

در بند دوم ماده ۵۴ قانون ح. خ مصوب ۹۱ آمده است که

هر گاه مسئول حضانت……یا مانع ملاقات طفل با اشخاص ذی حق شود، برای بار اول به پرداخت جزای نقدی درجه هشت و در صورت تکرار به حداکثر مجازات مذکور محکوم می شود.

مطابق بند الف ماده ۲۹۰ قانون مجازات اسلامی یکی از صور جنایت عمدی به شرح زیر است

 هرگاه مرتکب با انجام کاری قصد ایراد جنایت بر فرد یا افرادی معین یا فرد یا افرادی غیرمعین از یک جمع را داشته باشد و در عمل نیز جنایت مقصود یا نظیر آن واقع شود، خواه کار ارتکابی نوعاً موجب وقوع آن جنایت یا نظیر آن بشود، خواه نشود.