اجرا گذاشتن چک به روش ثبتی

در این روش با توجه به این که چک یک سند لازم‌الاجرا می‌باشد، اگر صادرکننده به تعهد خود مبنی بر پرداخت مبلغ مورد نظر عمل نکند، دارنده می‌تواند آن را به اجرا بگذارد یا به عبارتی وصول مبلغ را از مرجع قانونی درخواست کند.

در این روش ابتدا باید به بانک مراجعه کرده و گواهی عدم پرداخت را دریافت کند، سپس به اداره‌ی ثبت اسناد محل رفته و فرم اجراییه دریافت می‌کند؛ پس از تکمیل فرم آن را به همراه کپی چک برگشتی و گواهی بانک ضمیمه کرده و صدور اجراییه را تقاضا می‌کند.

در مرحله‌ی بعد حکم اجراییه به صادرکننده ابلاغ می‌شود تا در مهلتی ده روزه برای پرداخت مبلغ اقدام کند و در غیر این صورت دارنده‌ی چک باید اموال صادرکننده را برای توقیف معرفی کند، البته این اموال نباید جزو استثنائات (مستثنیات دین) باشد، مثلا محل سکونت، خودروی شخصی و اسباب ضروری زندگی را نمی‌توان توقیف کرد.

اجرا گذاشتن چک به روش ثبتی زودتر از سایر روش‌ها به نتیجه می‌رسد امّا هزینه بیشتری نیز دارد، یعنی برای صدور حکم اجراییه، دارنده باید پنج درصد از کل مبلغ چک را به اداره‌ی ثبت بپردازد. نکته‌ی دیگر اینکه باید در این روش مراقب بود که صادرکننده در مهلت ده روزه اموال غیرضروری خود را به دیگران منتقل نکند.

شرایط وصول چک به روش کیفری:

برای انجام این کار در قانون شرایطی تعریف شده که با وجود آنها قابل انجام است:

 

صادرکننده در حساب خود مبلغی معادل آنچه در چک آمده را نداشته باشد.

صادرکننده پس از صدور چک مبلغی را که به پشتوانه آن چک نوشته را از حساب خارج کند.

اگر صاحب چک به بانک دستور بدهد که آن را وصول نکند و یا به صورتی آن را بنویسد که بانک از وصول آن خودداری کند.

اگر صاحب چک بداند که حسابش مسدود است و با این حال به صدور آن اقدام کند.

اگر یکی از شرایط ذکر شده وجود داشته باشد، دارنده می‌تواند به روش کیفری عمل کرده و تقاضای مجازات برای صادرکننده داشته باشد؛ این مجازات می‌تواند برای صادرکننده حبس و محرومیت از داشتن دسته چک را به همراه داشته باشد.

علاوه بر این باید بدانید که روش کیفری صرفا تقاضا برای مجازات فرد صاحب چک است و گرچه در این روش صادرکننده صرفاً با پرداخت مبلغ چک یا اثبات برخی شرایط مندرج در قانون از مجازات رها خواهد شد ولی اگر دارنده بخواهد مبلغ آن را وصول کند باید علاوه بر آن به روش ثبتی یا حقوقی اقدام کند .

اجرا گذاشتن چک به روش کیفری

وقتی که چک اصطلاحا برگشت می‌خورد، اولین روش برای وصول مبلغ آن، استفاده از روش کیفری است؛ یعنی فرد دارنده‌ی آن می‌تواند در صورت نبود مبلغ مورد نظر در حساب صادرکننده، از او شکایت کند و از دادگاه تقاضای مجازات برای صادرکننده داشته باشد یا درخواست وصول چک را داشته باشد.

باید بدانید که برای این کار باید حتما تا شش ماه پس از دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک، شکایت در مراجع کیفری (دادسرا) صورت بگیرد، وگرنه شکایت کیفری ممکن نخواهد بود.

ضمانت اجرایی چک بیشتر است یا سفته؟

طبق توضیحاتی که پیش از این داده شد، چک علاوه بر روش حقوقی و ثبتی، به شیوه‌ی کیفری نیز قابل پیگیری است، یعنی دارنده می‌تواند برای صادرکننده علاوه بر الزام پرداخت وجه، تقاضای مجازات داشته باشد؛ امّا در مورد سفته روش کیفری یا ثبتی امکان ندارد و فقط از راه حقوقی قابل پیگیری است، بنابراین ضمانت اجرایی چک بر اساس قانون بیشتر از سفته است.

راه‌های اثبات تخلف دارنده چک کدامند؟

وقتی دارنده‌ی چک آن را برای وصول به بانک برده یا برگشت زده است، فقط در دو صورت می‌توان ثابت کرد که تخلف کرده است:

 

اول اینکه در پشت یا روی چک عبارت برای ضمانت قید شده باشد.

و دوم اینکه در قراردادی که بین طرفین تنظیم شده مشخصات چک درج شده و قید شده باشد که برای تعهد و ضمانت به کار رفته است.

چک برگشتی پس از چند سال از سیستم پاک می‌شود؟

می‌دانید که اگر چک برگشتی داشته باشید، تا زمانی که در سیستم بانک مرکزی از حساب شما رفع سوء اثر نشود، نمی‌توانید دسته‌چک بگیرید. طبق تبصره‌ی ۳ ماده‌ی ۵ قانون جدید، از تاریخ صدور آن اگر سه سال گذشته باشد و از طرف دارنده دعوای حقوقی و کیفری ارائه نشده باشد، بانک باید برای رفع سوء اثر اقدام کند.

راه‌های وصول وجه چک

همان‌طور که بیان شد از سه راه می‌شود وجه چک را در مراجع قانونی وصول کرد که در ادامه می‌خوانید:

 

 

اقدام از طریق مراجع کیفری:

اگر چک شرایط اقدام کیفری را داشت که پیش از این خواندید، باید دارنده ابتدا گواهی عدم پرداخت را از بانک دریافت کرده و ضمیمه کپی چک کند، سپس به دادسرای محل زندگی صادرکننده مراجعه کرده و شکوائیه کیفری تنظیم می‌کند و ضمیمه‌ی پرونده می‌کند. سپس احضاریه برای صادرکننده فرستاده می‌شود و در جلسه‌ی دادگاه اگر وصول ممکن نشود، حکم محکومیت وی صادر خواهد شد. 

 

اقدام از طریق مراجع حقوقی:

زمانی که نمی‌شود از روش کیفری برای وصول استفاده کرد، روش حقوقی گزینه‌ای است که می‌توان از همان راه پیش در جهت آن گام برداشت با این تفاوت که دادخواست آن به صورت حقوقی تنظیم شده و جنبه‌ی مجازاتی برای صادرکننده نخواهد داشت، امّا اگر وصول ممکن نشود، ممکن است تحت شرایطی تا زمان وصول طلب، حکم جلب و بازداشت موقت صادر شود. 

 

اقدام از طریق مراجع ثبتی:

در روش ثبتی، گواهی عدم پرداخت و کپی چک برای گرفتن حکم اجراییه به اداره‌ی ثبت تحویل داده می‌شود و حکم اجرایی به سرعت به مأموران برای ابلاغ به صادرکننده تحویل داده می‌شود، در این روش معرفی اموال صاحب چک برای توقیف نیز امکان‌پذیر است، در صورتی که جزو اموال ضروری (مستثنیات دین) نباشد.

چه زمانی می‌توان چک را برگشت زد؟

طبق قانون اگر وجه کافی در حساب صادرکننده وجود نداشته باشد، دستور عدم پرداخت از طرف صاحب حساب صادر شده باشد، حساب مسدود باشد و یا چک به صورت نادرست تنظیم شده باشد، می‎‌توان آن را برگشت زد؛ تنظیم نادرست به خط خوردگی، ناهماهنگی بین نوشته‌ها و امضای نادرست اطلاق می‌شود.

البته طبق ماده‌ی ۳۱۵ قانون تجارت، دارنده باید حداکثر تا ۱۵ روز آن را برگشت بزند تا در محکمه بتواند راحت‌تر اقدام کند، مثلا بدون سپردن وجه خسارت احتمالی می‌تواند تقاضای توقیف اموال بکند. اگر چک از یک نقطه برای نقطه‌ی دیگر کشور صادر شده باشد این مهلت به ۴۵ روز افزایش خواهد یافت.

ضمانت اجرای حقوقی کیفری سفته

قانون برای سفته در صورت وصول نشدن مبلغ آن فقط روش حقوقی را مد نظر گرفته و این سند قابلیت کیفری شدن ندارد؛ هم‌چنین اداره‌ی ثبت نیز نمی‌تواند برای وصول سفته حکم اجرایی صادر کند. یعنی دارنده‌ی سفته در صورت دریافت نکردن مبلغ آن توسط صادرکننده، تنها باید از طریق ارائه‌ی دادخواست به دادگاه مراجعه کند و تا صادر شدن رأی قطعی و اجراییه صبر کند.

باید بدانید که ضمانت اجرایی برای سفته در ابتدای کار مجازات حبس نیست، امّا اگر حکم قطعی صادر شود و فرد صادرکننده با وجود استطاعت مالی، از پرداخت وجه خودداری کند، دادگاه بر اساس قانون نحوه‌ی اجرای محکومیت مالی که در سال ۹۴ تصویب شد، قرار بازداشت موقت تا زمان پرداخت را صادر می‌کند که این ضمانت اجرایی ثانویه است. گذشته از این ماده‌ی ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی می‌گوید با توجه به مبلغ سفته و نرخ تورم، وجهی بابت خسارت تأخیر در پرداخت نیز تعیین خواهد شد.

ضمانت اجرای حقوقی کیفری چک

پیش از این اشاره کردیم که در قانون، صدور چک بلامحل جرم محسوب شده و برای آن مجازات تعیین می‌شود، اگر طبق شرایطی که بیان کردیم پیگیری آن از راه کیفری ممکن بود، علاوه بر وصول وجه، برای صادرکننده بسته به میزان مبلغ چک، حبس در نظر گرفته شده است که در بخش‌های پیش میزان هر یک بیان شد؛ البته ضمانت اجرایی قانون بازداشت تا زمان وصول هم هست.

علاوه بر این اگر از طریق کیفری ممکن نبود قانون، ضمانت اجرای حقوقی را در نظر گرفته است که علاوه بر بازداشت موقت تا زمان وصول، می‌تواند حتی حکم توقیف اموال را هم در پی داشته باشد، امّا قانون، چک را در حکم سندی لازم‌الاجرا نیز در نظر گرفته است و می‌شود آن را از طریق اداره‌ی ثبت و ابلاغ مأموران اجرایی نیز پیگیری کرد که شرایط آن پیش از این توضیح داده شد.

شکایت صدور چک بلامحل

دارنده‌ی چک در صورت وصول نشدن آن می‌تواند از سه راه برای فشار آوردن به صادرکننده و گرفتن مبلغ مورد نظر از سه راه اقدام کند؛ یکی از این راه‌ها روش کیفری است که شروط انجام آن در بخش قبل بیان شد، امّا اگر این شروط وجود نداشت یا اقدام آن بیش از شش ماه به تعویق افتاد می‌توان ان را از روش حقوقی پیگیری کرد.

در این روش پس از دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک و ضمیمه کردن آن به کپی چک و دادخواست حقوقی، می‌توان در هر زمانی به دادگاه مراجعه کرده و وصول وجه را تقاضا کرد؛ علاوه بر این می‌شود اموال غیرضروری (غیر از مستثنیات دین) صادرکننده را برای توقیف به دادگاه معرفی کرد که البته این روش کمی زمان‌بر خواهد بود.

یک روش دیگر هم برای شکایت وجود دارد و آن اقدام از طریق اداره‌ی ثبت است که به آن شیوه‌ی ثبتی می‌گویند؛ در این شیوه هم مانند قبلی گواهی عدم پرداخت را ضمیمه‌ی کپی چک کرده و برای گرفتن حکم اجراییه به اداره‌ی ثبت مراجعه می‌کنید.

در این شیوه هم می‌شود اموال غیرضروری صادرکننده را برای توقیف معرفی کرد، یعنی این اموال نباید از قبیل منزل محل سکونت، خودروی شخصی و اسباب ضروری زندگی باشد؛ روش ثبتی زودتر از حقوقی نتیجه می‌دهد امّا نسبت به آن هزینه‌ی بالاتری دارد، یعنی شاکی باید پنج درصد از مبلغ چک را به اداره ثبت برای صدور اجراییه بپردازد.

مجازات صدور چک بلامحل

ابتدا باید بدانید که طبق قانون این نوع مجازات بر علیه صادرکننده اعمال می‌شود و متوجه کسانی که سند را پشت‌نویسی کرده‌اند، نمی‌شود. نکته‌ی دیگر اینکه این مجازات‌ها بر اساس مبلغ چک تعیین می‌شوند که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:

اگر مبلغ آن کمتر از ده میلیون ریال باشد، حداکثر تا شش ماه حبس دارد.

در صورتی که از ده تا پنجاه میلیون ریال باشد، از شش ماه تا یک سال حبس در انتظار صادرکننده است.

وقتی بیش از پنجاه میلیون ریال باشد، این حبس از یک تا دو سال خواهد بود و فرد به مدت دو سال از داشتن دسته چک محروم خواهد شد.

بر اساس ماده‌ی ۱۲ قانون صدور چک، صدور بلامحل این سند جرمی خصوصی محسوب شده و به صورت غیابی (بدون حضور صادرکننده) هم قابل پیگیری است. گفتنی است که اگر شخص با علم به اینکه حساب مسدود است، چک صادر کند، می‌توان او را تا دو سال به حبس بدون تعلیق محکوم کرد.

آیا چک ضمانت قابل وصول است؟

اگر صادرکننده به تعهد خود عمل نکند، دارنده‌ی چک ضمانت می‌تواند آن را برای وصول به بانک ببرد اما اگر مبلغ مورد نظر در حساب موجود نباشد، با توجه به اینکه چک ضمانت وصف کیفری ندارد، دارنده می‌تواند از طریق حقوقی برای وصول آن اقدام کند.

برای این کار باید به دادگاهی که در محل اقامت صادرکننده قرار دارد مراجعه کرد و دارنده باید در دادگاه اثبات کند که صادرکننده در قبال موضوع مورد توافق، خلف وعده نموده است؛ امّا اگر طرفین دعوا در محل دیگری جز محل اقامت صادرکننده قرارداد بسته باشند یا محل انجام تعهد جای دیگری باشد یا مکان بانک صاحب چک در جایی دیگر باشد، در دادگاه‌های هر سه محل می‌توان اقامه‌ی دعوا کرد.

نحوه‌ی نگارش چک ضمانت

مهم است بدانید که شیوه‌ی نوشتن چک ضمانت هیچ تفاوتی با انواع عادی ندارد و باید به صورت کامل و خوانا نوشته شود؛ یعنی باید حتما دارای امضاء و تاریخ وصول باشد، مبلغ باید به حروف و عدد نوشته شده و با هم یکسان باشند و باید بدون خط خوردگی نوشته شده باشد، در غیر این صورت اعتباری نخواهد داشت.

البته در نظر داشته باشید که اگر می‌خواهید چک ضمانت صادر کنید حتما در قراردادی که می‌نویسید مشخصات آن و دلیل نوشتن و ضمانت آن را قید کنید، علاه بر این می‌توانید در رو یا پشت چک قید کنید که برای ضمانت صادر شده است.

گفتنی است که بانک فقط مواردی که اول یاد کردیم را برای درستی چک مد نظر خواهد داشت و به قید ضمانت آن توجهی نکرده و آن را وصول می‌کند امّا در این صورت (چک ضمانت) دارنده‌ی چک نمی‌تواند بر علیه صادرکننده به صورت کیفری شکایت کند.

شرایط حقوقی چک ضمانت

در حقیقت این چک‌ها نباید نقدی به حساب بیایند چون ماهیت آنها برای ضمانت است و تا زمانی که خلف وعده صورت نگرفته، امانت محسوب می‌شوند امّا معمولا صادرکننده مجبور است به صورت نقدی و به روز آن را صادر کند.

بر اساس ماده‌ی ۱۳ قانون صدور چک، انواع تضمینی را نمی‌توان دارای وصف کیفری دانست و دارنده‌ی آن نمی‌تواند بابت آن به صورت کیفری شکایت کند. البته این اسناد صرفا امانت هم محسوب نخواهند شد، چرا که در صورت عمل نکردن صادرکننده به تعهداتش، قابل وصول هستند و در این صورت دارنده با به اجرا گذاشتن آن مرتکب تخلف نشده است.

کاربرد چک ضمانت

زمانی که بین دو نفر معامله‌ای صورت می‌گیرد و نفر اول متعهد می‌شود که در زمانی معیّن کاری را در قبال دومی انجام دهد، نفر دوم برای تضمین انجام آن کار می‌تواند از اولی چک ضمانت طلب کند تا در صورت خلف وعده یا انجام ندادن آن کار، تضمینی وجود داشته باشد. مثلا گاهی صاحب‌خانه‌ها برای تخلیه شدن خانه در موعد مقرر چکی را از مستأجر دریافت می‌کنند.

چک ضمانت چیست؟

به چکی که برای تضمین انجام تعهد یا وعده صادر می‌شود چک ضمانت گفته می‌شود و به همین دلیل فقط در صورتی می‌توان آن را وصول کرد که صادرکننده به وعده‌ای که داده عمل نکرده باشد؛ باید بدانید که به اجرا گذاشتن آن در غیر این صورت غیر قانونی محسوب می‌شود و پیگرد قانونی دارد.

جرم جعل امضای چک

می‌دانید که چک سندی رسمی محسوب می‌شود و طبق قانون اگر مورد جعل قرار بگیرد، انجام دهنده‌ی این کار مجرم شناخته می‌شود و برای آن مجازات در نظر گرفته شده است. بر اساس این جرم، جاعل قصد دارد طرف مقابل را به اشتباه انداخته و با تسلیم چک جعلی به او مالی را از او خریداری کند، برای این کار امضای فرد دیگری را جعل می‌کند و چک او را به فروشنده می‌دهد.

مصداق‌های جرم جعل در ماده‌ی ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی، به صراحت بیان شده است، بر این اساس جعل امضاء یا مهر فردی دیگر، ساخت سند، خراشیدن و تراشیدن و تغییر در سند، جرم است. پس بر این اساس قانون دست بردن در چک را نیز جرم می‌داند، خواه در مبلغ یا تاریخ چکی باشد که قبلا صادر شده است.

لایحه‌ی دفاع از چک بلامحل

در صورتی که از صادرکننده‌ی چک بلامحل به صورت کیفری شکایت شود، او می‌تواند طبق قانون و با وجود شرایطی، از خود دفاع کند؛ برای این کار باید یکی از شروطی که قبلا در بخش چک غیر قابل تعقیب کیفری، بیان شد را در دادگاه اثبات کند. مثلا ثابت کند که چک برای انجام ضمانت یا تعهد بوده و وصف کیفری ندارد که این کار معمولا با ارائه‌ی شاهد معتبر ممکن خواهد بود.

دادگاه صالح برای رسیدگی به جرم چک بی محل

طبق قانون برای آسان شدن امور، دادگاه صالح برای رسیدگی به چک بلامحل، دادگاه واقع در منطقه‌ای است که بانک صادرکننده‌ی گواهی عدم پرداخت در آن قرار دارد. یعنی طبق قانون دارنده‌ی چک می‌تواند از هر شعبه‌ی بانکی که چک را صادر کرده آن را مطالبه کند و در صورت برگشت خوردن آن در همان شعبه، می‌تواند از طریق دادگاهی که در همان منطقه واقع است، اقدام کند.