با توجه به گرایشها و نحله های فمینیستی و تفاوتهای بسیار میان آنها به برخی از مهمترین گرایش های فمینیستی اشاره می شود:
1- فمینیسم لیبرال
این گروه از فمینسیت ها با تأثر از فلسفه ی لیبرالیسم، اصل را بر آزادیِ عملکردها، لذت جویی و رضایت خودمحورانه قرار داده اند؛ و نسبت به نقش مادری و همسری – از آن رو که محدود کننده ی تمایلات افراد خانواده است – بدبین هستند؛ و معتقدند که با اصلاح قوانین و ساختار سیاسی و اجتماعیِ جامعه می توان به اهداف برابری طلبانه رسید.
این نظریه معتقد به وجود نابرابریهای ساختاری در جامعه (همچون نهاد خانواده، زبان و فرهنگ...) نیست؛ و در اصلاح وضع موجود تحولات قانونی و سیاسی را در نیل به اهداف فمینیستی کافی می داند. در مقابل این نظر، فمینیست های رادیکال قرار می گیرند. ماری ولستن کرافت، جان استوارت میل، و بتی فریدان از چهره های برجسته ی این گرایش هستند.
2- فمینیسم مارکسیستی
این گروه معتقدند که مالکیت خصوصی در جوامع سبب اسارت زنان شده است و تا زمانی که مالکیت و نظم بورژوازی و خانواده ی بورژوازی وجود دارد، این اسارت تداوم خواهد داشت. سوال اساسی که برای این گروه مطرح است این است که آیا زنان می توانند به گونه ای رضایت بخش در طبقات جامعه قرار گیرند؟ به عقیده ی این گروه برای رهایی زن از این اسارت تاریخی چاره ای جز تغییر شکل نظام اقتصادی وجود ندارد. زنان در کنار مردان برای ایجاد چنین تغییری باید تلاش کنند و مسائل جنسیتی را تا سرنگونیِ نظام سرمایه داری به فراموشی بسپارند. از مهمترین شخصیتهای مارکسیست فمینیست، می توان به رزا لوکزامبورگ اشاره کرد.
3- فمینیسم رادیکال
این گروه معتقدند از میان تمام تبعیض ها و ستم های طبقاتی، قومی، مذهبی و نژادی، بنیادی ترین ساختار ستمگری به جنسیت تعلق دارد، که همان نظام پدرسالاری است. برخلاف دیدگاه لیبرال، ریشه ی فرودستیِ زنانه نه در وضع قوانین، بلکه در تمام حوزه های حیات انسانیِ زنان است، و هیچ حوزه ای از حوزه های زندگی اجتماعی از نگاه مردسالار جدا نیست. در نهایت، این گروه، معتقد شدند که اساساً ریشه ی سایر ستمها و بنیادی ترین شکل ستم، ستم بر زنان است. به عقیده ی آنها موتور حرکت تاریخ، دیالکتیکِ جنسیت و تلاش برای تسلط بر زنان است. رویکرد اساسی این گرایش از بین بردن تمایزات موجود میان موجود مونث و مذکر است. بسیاری از این رادیکالها بر خلاف آرمان دو جنسی – که متضمن ترکیبی از صفات مردان و زنانه است – صفات ارزشمند را صفات زنانه می دانند. این دسته، ازدواج را که موجب خانه دار کردن و بچه زا کردنِ زن و باعث نان آور (عنصر اصلی) شدن مرد می شود تحقیر می کنند.
سیمون دوبوار، و شولامیت فایرستون، از چهره های برجسته ی این گرایش محسوب می شوند.
4- سوسیال فمینیسم
گرایش سوسیال فمینیسم از تلفیق دو دیدگاه مارکسیسم فمینیسم و رادیکال فمینیسم به وجود آمده است. به نظر پیروان این گروه هم نظام جنسیتیِ مردسالارانه و هم نظام سرمایه داری، در ستم علیه زنان نقش اساسی دارند. بنابراین به منظور رهایی جنس مونث علاوه بر اصلاح نظام اقتصادی جامعه و حاکمیت سوسیالیسم، لازم است در ابعاد فرهنگی و روان شناختی نیز به اصلاح وضعیت موجود پرداخت. از مهمترین نظریه پردازان این گروه می توان از هایدی هارتمن نام برد.
5- فمینیسم پست مدرن (جدید)
فمینیسم پست مدرن را می توان به نوعی، نقد گرایشهای فمینیستی دیگر دانست. به عقیده ی این فمینیست های جدید، تمام نحله های فمینیستی – بویژه رادیکالها- تلاش می کنند که تفسیری واحد و جهان شمول از جهان و از نگاه زنان ارائه کنند. اما تلاش در راه ارائه تفسیری واحد از جهان و ارائه دیدگاه خاص فمینیستی، در واقع تداوم فرهنگ مردسالارانه ای است که تلاش می کند حکایت کلی و واحدی در باب واقعیت، حقیقت، معرفت، اخلاق و سیاست ارائه کند.
پست مدرنیسم، که از اساس در تضاد و خصومت با هرگونه کلیت بخشی و مخالف با تئوری پردازیهای عام مدرنیته است و بر نسبیت و وجود تفاوتهای فرهنگی، منطقه ای، جنیستی و...تاکید می کند، چنین کلیت و وحدتی را نه مطلوب می داند و نه ممکن. ممکن. ممکن نیست؛ زیرا تجارب زنان با توجه به طبقه، نژاد و ملیت آنان از یکدیگر متفاوت است. و مطلوب نیست، زیرا امر واحد و کلی، اسطوره ای است که فلسفه و تفکر مدرن و مرسوم به کار می برد تا از طریق آن صداهای دیگر را خاموش کند.
چندگانگی و کثرت در این تفکر فمینیستی امری مطلوب تلقی می شود؛ و عقیده بر آن است که باورهای جهان شمولِ فمینیست های رادیکال، اشکال جدیدی از ستم را می آفریند؛ چرا که در گرایش رادیکال تفاوت شرایط جوامع و فرهنگها مغفول واقع شده است. این گرایش معتقد است، روابطی که بر زنان تحمیل می شود و برخوردهایی که میان دختر و پسر تفاوت ایجاد می کند، موجب بردگی زن در طول تاریخ شده است؛ نه اموری مانند ازدواج و نقش مادری.
قرائتهای پست مدرن از فمینیسم – که به نوعی، نقد فمینیسم است – با واکنش منفی دیگر گرایشها رو به رو شده است؛ و اساساً یکی از علل افول فمینیسم در اواخر قرن بیستم را ظهور فمینیسم پست مدرن دانسته اند.
5- فمینیسم اسلامی
فمینیسم اسلامی بر اساس قرائت پست مدرن از فمینیسم، معتقد است ارائه نسخه ی واحد فمینیستی، بدون در نظر گرفتن شرایط منطقه ای و خصوصیات فرهنگیِ مللِ مختلف، امری ناممکن است. این گرایش می خواهد نسخه ای بومی و متناسب با عقاید دینی، اما در عین حال مبتنی بر بسیاری از مبانی فمینیستی برای این تفکر ارائه و ترویج دهد.
در واقع این گرایش برای جمع میان تفکر اسلامی از سویی، و تفکر فمینیستی از سوی دیگر پیشنهاد شده است. از جمله اهداف این گرایش، از بین بردن جو مخالفت در جوامع اسلامی است؛ با این ادعا که آموزه های فمینیسم قابل تطبیق با اسلام است، و یا این ادعا که اسلام با نگرشهای فمینیستی نیز قابل قرائت و تفسیر است.
ایده ی فمینیسم اسلامی با چالش های نظریِ بسیاری رو به رو است، همان گونه که نظریه پردازان فمینیسم تاکید کرده اند، جنبش فمینیسم در غرب به رغم وجود گرایشهای مختلف عمدتاً محصول لیبرالیسم است؛ و نیز اصل سکولاریسم و تفکیک حوزه ی دستورات دینی از متن جامعه، در نظریه های گوناگون این جنبش تعبیه شده است. حال اگر تئوری فمینیسم اسلامی منجر به قرائتی از اسلام شود که در آن از اصول مسلم اسلامی دست برداشته شود مسلماً چنین گرایشی اسلامی نخواهد بود.
بنابراین به نظر می رسد واژه ی فمینیسم اسلامی – با حفظ مفهوم غربی آن – واژه ی متناقض نما (پارادکسیکال) است. تاکید نظریه پردازان فمینیسم اسلامی بر تفکیک میان دین باوری و دین مداری، تاکید بر تشابه حقوق زن و مرد، و عدم ثبات در شریعت مؤید این مدعاست.
منبع
منبع: فرهنگ واژه ها - عبدالرسول بیات
