در جرم صدور چک بلامحل تعقیب کیفری علیه چه کسی انجام می‌شود؟

در بزه صدور چک بلامحل فقط صادرکننده یا صادرکنندگان چک بلامحل قابل تعقیب کیفری می‌باشند. شکایت کیفری علیه ضامن یا ظهرنویسان امکان ندارد.

مرجع صالح جهت رسیدگی به دعوای مطالبه وجه چک کدام دادگاه است؟

با توجه به رأی وحدت رویه شماره ۶۶۸- ۲۳/۳/۱۳۸۵ هیئت عمومی دیوان عالی کشور خواهان حق مراجعه به دادگاه‌های ذیل را دارد:

الف) دادگاهی که در حوزه آن چک صادر شده است؛

ب) دادگاهی که محل اقامت خوانده در حوزه آن می‌باشد؛

ج) دادگاهی که در آن حوزه چک به بانک ارائه و گواهی‌نامه عدم پرداخت صادر شده است.

ضمناً در حوزه شهر تهران چنانچه دادگاه‌های سه‌گانه فوق در تهران باشد حسب بخش‌نامه رئیس محترم کل دادگاه‌های عمومی و انقلاب تهران دادخواست در محل اقامت خوانده رسیدگی می‌شود.

مرجع قضائی صالح در مورد شکایت صدور چک بلامحل کدام دادسرا است؟

محل وقوع جرم در بزه صدور چک بلامحل دادسرایی است که در حوزه آن چک به بانک ارائه و گواهی‌نامه عدم پرداخت صادر شده است؛ لذا جهت تشخیص مرجع قضائی صالح باید به بانک صادرکننده گواهی‌نامه عدم پرداخت توجه داشت.

آیا کسی که چک بی محل صادر می کند مجرم محسوب می شود؟

بله صرف صدور چک بلامحل اگر قابل پرداخت نباشد جرم محسوب می شود و به اصطلاح جرم مادی صرف است یعنی نیاز نداریم که برای مجرم شناختن فرد بخواهیم عمد و سوء نیت وی را احراز کنیم.

البته نباید فراموش کرد اگر شرایط کیفری شناختن چک وجود نداشت حتی اگر با عدم پرداخت مواجه شود بازهم جنبه کیفری ندارد و فرد می تواند از دادگاه حقوقی آن را مطالبه کند.

برای مثال اگر چک صادر شده چک روز نباشد و وعده دار باشد هرگز جنبه کیفری ندارد که اکثر چک ها هم این گونه هستند.

یا اینکه اگر چک مشروط به شرطی باشد یا اینکه برای تضمین یا به عنوان امانت صادر شده باشد جنبه کیفری نخواهد داشت.

شرایط گرفتن دسته چک چیست؟

متقاضی نباید ورشکسته باشد یا از نظر مالی ناتوان باشد یا اینکه نباید در سه سال اخیر چک او برگشت خورده باشد یا به طور کلی افراد زمانی می توانند دسته چک دریافت کنند که تمام بدهی ها و قروض و وام های خود را صفر کرده باشند.

اگر نحوه پرداخت بدهی هایش طوری باشد که نشان دهد آدم خوش حسابی است در اینجا می توان به وی دسته چک تحویل داد چه اگر دسته چک را به افراد بدهکار و ورشکسته تحویل دهیم بر خلاف نظم عمل کرده ایم.

کسی که دارای چک برگشتی است آیا می تواند به گرفتن دسته چک جدید اقدام کند؟

خیر فرد با داشتن چک بی محل تا زمانی که از آن چک رفع سوء اثر نکرده نمی تواند دسته چک دریافت کند.

تحویل دسته چک به کسی که دارای چک برگشتی است یا دارای بدهی است ممنوع است این مقرره پیرو جلوگیری از گسترش سوءاستفاده از صدور بی رویه چک است این امر بسیار منطقی است چه کسی که خود چک برگشتی دارد و نتوانسته مبالغ چک های قبلی خود را پاس کند به چه علت باید به وی اعتماد کرد و دوباره به وی دسته چک تحویل داد.

اگر فرد در حسابی که از آن جک صادر کرده موجودی نداشت تکلیف چیست؟

در اینجا باید دانست اگر در همان بانک وی حساب دیگری داشته باشد می توان وجه چک را از آن حساب وصول کرد.پس اگر حساب صادر کننده دارای موجودی کافی نبود می توان مبلغ چک را از حساب همان فرد که در همان بانک دارد وصول کرد البته باید اولویت را رعایت کرد یعنی اگر فردی دارای چند حساب بود باید ابتدا از حساب جاری،حساب قرض الحسنه پس انداز، حساب سرمایه گذاری کوتاه مدت و سپس بلند مدت مبلغ چک را برداشت کنند.

آیا در چک های الکترونیکی جدید هر فرد به هر میزان می تواند چک بکشد؟

خیر؛ طبق قانون جدید هر فردی برای دارا شدن و صدور چک سقف اعتباری دارد که بیش از آن سقف مجاز به صدور چک نیست این سقف اعتبار با توجه به معیار ها و ملاک هایی مثل دارایی فرد و حقوق و مزایای فرد تعیین کننده است.

که بانک با توجه به این موارد و استعلام این موارد به میران اعتبار فرد متقاصی به وی چک می دهند.

این مسئله هم از نکات مثبت قانون صدور چک است که هر کسی که ممکن است توانایی مالی نداشته باشد بی جهت تعهد به امری نکند که قابل پرداخت نیست.

رفع سوء اثر از چک

• اگر به علت دادن چک بی محل حساب دارای سوء اثر شود چگونه سابقه را حذف کنیم یا چگونه رفع سوء اثر کنیم؟

در چند حالت می توان از چک رفع سوء اثر شود. سوء اثر به این معنا که ما چک بی محلی را صادر کرده ایم حال به دستور قانون، تمام حساب های ما مسدود می شود تا تکلیف این چک مشخص شود در اینجا نحوه رفع آن توضیح داده می شود.

یک اینکه مبلغ چک را واریز کنیم به حساب خود تا چک قابل وصول شود و بانک هم این را به اطلاع دارنده چک برساند.

در مورد دوم اینکه صاحب حساب لاشه چک را تحویل بانک بدهد که این معنا را می رساند که مبلغ چک را پرداخت کرده است و لاشه چک را از دارنده اخذ کرده است.

در موردی دیگر هم اگر رضایت نامه رسمی از فرد بگیریم با ارائه آن به بانک می توانیم از چک رفع سوء اثر کنیم.

در موارد دیگر مثل اینکه از دادگاه حکمی را ارائه دهیم که به بدهکار نبودن ما حکم کرده است باز هم چک قابل رفع سوء اثر است.

در حالت آخری که ماده ۵ قانون صدور چک پیش بینی کرده است گذشتن و سپری شدن مدت ۳ سال از گواهینامه عدم پرداخت است به شرط آن که در این ۳ سال هیچ دعوای حقوقی یا کیفری طرح نشده باشد‌.

اگر چکی به نمایندگی صادر شود یعنی کسی به وکالت از دیگری چک صادر کند به حساب وی تکلیف چیست؟

همانطور که اگر چک پرداخت نشود در سامانه ثبت می شود و باعث می شود هیچ بانکی دیگر برای صاحب حساب حساب باز نکند و کلیه حساب های وی هم مسدود می شود همین امر و قانون هم درباره وکیل و یا نماینده قابل اجرا خواهد بود یعنی تمام حساب های وی هم مسدود خواهد شد.

این اثر هم در قانون از ابداعات جدید است و حساسیت قانون گذار را درباره چک نشان می دهد که به هیچ کس اجازه نمی دهد با دور زدن قانون این وسیله پرداخت چک که بین مردم بسیار رواج دارد دچار خلل کند.

اگر بانک غیر قابل پرداخت بودن جک را در سامانه ثبت کرد چه اتفاقی می افتد؟

باید گفت با ثبت این امر پس از گذشت ۲۴ ساعت غیر قابل پرداخت بودن به اطلاع تمامی بانک ها می رسد و این بانک ها مکلفند تا هنگامی که از جک سو اثر نشده است برای صاحب حساب، حساب جدیدی باز نکنند و اینکه تمام حساب های وی را مسدود کنند.

این که حساب های وی را مسدود می کنند تا این که از جک رفع سواء اثر شود از ابداعات قانون گذاری جدید در قانون جدید صدور چک است. زمان تصویب این قانون مربوط به سال ۹۷ بود که قرار براین شد در گذر زمان برخی مواد آن اجرایی شود.

موجودی نداشتن صاحب حساب

• اگر با مراجعه به بانک متوجه شویم که موجودی فرد کامل نیست یعنی قسمتی از وجه چک را دارد تکلیف چیست؟

اگر موجودی حساب صادر کننده کمتر از وجه چک باشد؛ فرد مختار است آن قسمت را دریافت کند و بابت باقی مانده گواهی عدم پرداخت بگیرد یا اینکه آن مبلغ را دریافت نکند و نسبت به تمام مبلغ چک گواهی عدم پرداخت دریافت کند.

اگرچه به نظر می رسد این عمل در رویه توسط کارمند بانک انجام نمی شود اما باید دانست قانون گذار در این زمینه تاکید کرده است و بانک را مکلف کرده است اگر در حساب صادر کننده قسمتی موجودی باشد در صورت تقاصای دارنده بمکلف به پرداخت به وی هستند و نسبت به قسمتی که موجودی ندارد گواهی عدم پرداخت صادر کنند.

درمورد چک

• اگر فردی چکی دریافت کند که در آن چک وصول چک منوط به شرط و شروطی شده است هنگام مراجعه به بانک وظیفه کارمند بانک چیست؟

در پاسخ باید گفت بانک در اینجا به این شرایط توجهی نخواهد کرد و اگر سر رسید چک باشد آن را پرداخت خواهد کرد.

اجرای ثبت در چه صورتی اجراییه صادر می کند؟

راه های شکایت از جک بلامحل چند جهت است که هم از طریق دادگاه حقوقی ممکن است و هم در شرایطی در دادگاه کیفری ممکن است اما راه سومی هم برای وثول چک وجود دارد و آن مراجعه به اداره ثبت برای صدور اجراییه است تا بدین وسیله اگر صادر کننده پرداخت نکرد بتوانیم اموال وی را توقیف کنیم.

اجرای ثبت در صورتی اجراییه صادر می کند که به وسیله بانک مطابقت امضا صادر کننده با نمونه امضا در بانک گواهی شود. البته این امر بیشتر در چک های کاغذی موضوعیت دارد.

با مراجعه به بانک متوجه شدم چک بی محل است و صاحب حساب موجودی ندارد تکلیف چیست؟

طبق ماده ۲ قانون صدور چک وقتی به بانک مراجعه کردیم و متوجه شدیم فرد موجودی کافی ندارد یا به هر دلیل دیگری قابل پرداخت نبود می تواند به جز دادگاه به اداره ثبت اسناد مراجعه کند و با ارائه اصل چک بر علیه صادر کننده اجراییه صادر شود.

از طرفی وظیفه بانک این است که پس از تشخیص اینکه چک قابل پرداخت نیست فورا این امر را در سامانه بانک مرکزی ثبت نماید و با ثبت آن کد رهگیری به وجود می آید.

این کد رهگیری را باید در گواهی عدم پرداخت درج کرد و در همین گواهی نامه علت عدم پرداخت ذکر شود. حال فرد می تواند با وجود این گواهینامه به دادگاه یا اداره ثبت مراجعه کند برای پیگیری طلب خود.

در ابن گواهینامه صادره باید مطابقت امضا گواهی بشود در صورت مطابقت داشتن.

از سامانه صیاد چکی را استعلام کرده ام در قسمت وضعیت عبارت “قرمز” آمده است به چه معناست؟

وقتی در سامانه صیاد چکی را استعلام کنیم ابتدا باید شماره سریال چک را که روی خود چک درج شده است را وارد کنیم تا نتیجه استعلام خوش حسابی صادر کننده مشخص شود.

اگر در قسمت وضعیت عبارت قرمز آمده باشد به این معنا است که صادر کننده خوش حساب نیست و بالغ بر مبلغ ۵۰ میلیون تومان چک برگشتی دارد.

اگر در قسمت وضعیت عبارت زرد،نارنجی و قهوه ای آمده باشد به این معناست که فرد دارای چک برگشتی است ولی مبالغ آن کمتر است نسبت به وضعیت قرمز اما فرد در یک حالت کاملا خوش حساب محسوب می شود آن هم حالتی است که وضعیت وی سفید درج شده باشد.

تکلیف چک مفقودی

• چکی را داشته ام در حال حاضر مفقود شده است یا اینکه از فردی که نمی شناسم می خواهم چک بگیرم به چه طریقی مطمئن شوم این چک دزدی یا مفقودی نیست؟

چکی را اگر گم‌کرده باشیم به خصوص اگر در وجه حامل باشد ممکن است درد سر ساز بشود.

اگر چک را هم از ما ربوده باشند و سرقت کرده باشند هم همین گونه است حال سامانه ای راه اندازی شده که حلال مشکلات این مسئله بشود.

لذا اگر چکی داشته ایم که گمشده است یا از فردی چک دریافت می کنیم که نمی دانیم آیا این چک مال خود فرد است یا اینکه مثلا چک سرقتی یا دزدی است.

در اینجا می توان با رفتن به سامانه ” ساد ۲۴” اولا چک گم شده خود را ثبت کنیم که کسی از آن سو استفاده نکند و ثانیا مطمئن شویم چکی را که دریافت کرده ایم دزدی یا مفقودی نیست.

از کجا بفهمیم صادر کننده چک اعتبار دارد و به او اطمینان کنیم؟

بانک مرکزی با راه اندازی سامانه ای این امر را تسهیل کرده و شما می توانید از طریق سامانه استعلام صیاد از اعتبار کسی که چک صادر می کند با خبر شوید و بدانید که آیا این فرد آدم خوش حسابی است یا خیر.

از طرف دیگر سامانه صیاد این مزیت را دارد که متوجه شویم فرد صادر کننده آیا تا به حال چک برگشتی داشته است یا نه و اگر چک برگشتی داشته است چه به مبلغ و چه میزانی بوده است.

قبل از این ممکن بود فرد فریب کسی دیگر را می خورد و چک را از کسی قبول می کرد که دارای اعتبار نبوده به همین علت دعوای در دادگاه ها بسیار فراوان می شد لذا در اقدامی خردمندانه این سامانه راه اندازی شده است تا امکان چک بی محل کشیدن به حداقل برسد.

آیا با حذف شدن چک در وجه حامل و ظهر نویسی دیگر چک را نمی توان انتقال داد؟

در پاسخ باید گفت همچنان می توان چک را انتقال داد و حذف شدن چک در وجه حامل و ظهرنویسی در چک های الکترونیکی به این معناست که برای انتقال مشخصات انتقال گیرنده باید در کارتابل دارنده اول ثبت شود تا این انتقال گیرنده یا دارنده دوم بتواند چک را نقد کند.

لذا برای اطمینان از اصالت دارنده آن و اینکه چک با این کارکرد ها و این محدودیت ها دیگر قابل سو استفاده نیست باید دانست قابلیت انتقال چک همچنان پابرجاست و این انتقال باید در سامانه الکترونیکی ثبت شود تا معتبر باشد.

چک در وجه حامل به چه معناست و آیا کشیدن چک در وجه حامل شدنی است است؟

در چک های کاغذی گاهی به جای نام گیرنده چک واژه حامل نوشته می شود در وجه حامل به این معناست که هر کسی که چک را حمل می کند و در دست دارد دارنده آن است و می تواند آن را نقد کند.

در این حالت اگر کسی بخواهد چک را منتقل کند به کسی نیازی به ظهر نویسی نیست و با تحویل دادن و دست به دست کردن آن چک قابل انتقال است.

با الکترونیکی شدن چک ها دیگر چک در وجه حامل نخواهیم داشت زیرا چک در وجه حامل مربوط به جایی است که بدون نوشتن اسم و با دست به دست کردن آن را انتقال داد در حالی که در چک الکترونیکی باید نام و مشخصات فرد در سامانه ثبت شود.