شرایط انجام فسخ نکاح هم اگرچه برخلاف طلاق تشریفات خاصی ندارد و ساده‌تر است، اما نیازمند ثبت در مراکز قانونی است. برخلاف طلاق، در فسخ نکاح نیازی به شاهد نیست و هر کدام از طرفین که حق فسخ را در اختیار داشته باشد، میتواند از دادگاه درخواست فسخ کند.
یکی دیگر از شرایط فسخ ازدواج این است که با فسخ آن، امکان بازگشت به زندگی مشترک وجود ندارد و زن و مرد تنها درصورتی می‌توانند دوباره با هم ازدواج کنند که عقد جدیدی بسته شود.
یکی از اسباب انحلال نکاح، فسخ نکاح است که امری متفاوت از طلاق است. ماده ۱۱۰۱ قانون مدنی، بیان می دارد: «هرگاه عقد نکاح قبل از نزدیکی، به جهتی فسخ شود، زن حق مهریه ندارد، مگر در صورتی که موجب فسخ، عنن باشد که در این صورت با وجود فسخ نکاح، زن مستحق نصف مهر است.» بنابراین، چنانچه نکاح در دوران عقد که آمیزش جنسی بین زن و شوهر انجام نگرفته، به واسطه عنن فسخ شود، زوجه باکره، مستحق نیمی از مهریه است، اما در صورت فسخ نکاح به هر علتی غیر از عنن، زن باکره مهریه‌ای نخواهد داشت.
اما اگر ازدواج پس از نزدیکی بین زن و شوهر به هر علتی فسخ شود، بر اساس مفهوم ماده ۱۱۰۱ قانون مدنی، زن مستحق تمام مهریه خواهد بود.
دوران نامزدی با دوران عقد بستگی متفاوت است و نامزدی صرفا وعده نکاح است و آثار نکاح از جمله مهریه را ندارد. بنابراین ممکن است در دوران نامزدی بر مقدار مهریه نیز توافق شده باشد، اما چون هنوز عقد ازدواج صورت نگرفته، مهریه نیز در هیچ صورتی به زن تعلق نخواهد گرفت.
اگر زن در زمان عقد یا پس از عقد دیگر باکره نباشد، میتواند تمام مهریه را مطالبه کند و دیگر فرقی بین دوران عقد و غیرعقد یا مطالبه مهریه همراه طلاق یا به طور مستقل نخواهد بود.
مطالبه مهریه حق زن است. در دوران عقد معمولا زن دوشیزه است و بنابراین باید دید مطالبه مهریه به چه میزان مقدور است. در این مورد دو حالت ممکن است رخ دهد. گاه زن باکره، همراه با تقاضای طلاق در دوران عقد، مهریه را نیز مطالبه می‌کند و گاه بدون تقاضای طلاق، تنها خواهان مهریه است.
در حالت اول زن تنها میتواند نصف مهریه را مطالبه کند و نسبت به بیش از آن هیچ حقی ندارد. اما در حالت دوم زن میتواند تمام مهریه را مطالبه کند. البته اگر بعدا زن بخواهد طلاق بگیرد و کماکان باکره باشد، باید نصف آنچه که به عنوان مهریه از مرد گرفته را به مرد برگرداند. اما اگر پس از گرفتن تمام مهریه، زناشویی بین او و همسرش برقرار شد و سپس طلاق واقع شد، تمام مهریه برای زن خواهد بود.
از زمانی که عقد ازدواج بین زن و شوهر اجرا می‌شود، زن مالک مهریه شده و میتواند آن را مطالبه کند. مگر اینکه مهریه عندالاستطاعه بوده یا دارای مهلت خاصی باشد. معمولا این کار در حالت عادی به دلایل عاطفی و اخلاقی صورت نمی‌گیرد و اگر شما به دنبال مطالبه مهریه خود هستید، حتما به عواقب عاطفی و اخلاقی این کار توجه کنید. طبیعی است که کسانی که قصد جدایی دارند حق گرفتن مهریه در دوران عقد را دارا خواهند بود. البته این امر با توجه به باکره بودن یا نبودن زن دارای احکامی است.
این امر بستگی به نوع بخشش مهریه دارد. در برخی حالات مثل هبه مهریه یا بذل آن تحت شرایطی امکان مطالبه مهریه وجود خواهد داشت.
اینجانب ………… فرزند ………. به شماره شناسنامه …….. و کدملی ………. همسر ……….. به شماره سند ازدواج ………….. به موجب این سند اقرار میکنم که تمامی مهریه مندرج در سند ازدواج فوق را به همسر خود آقای ……….. فرزند ………. به شماره شناسنامه ……… و کدملی …………. ابراء نموده و ذمه زوج را در خصوص پرداخت مهریه بری کرده و حق هیچ گونه رجوعی برای مطالبه مهریه نخواهم داشت.
برای آن که زوجه نتواند در طلاق توافقی پس از بذل مهریه از آن رجوع کند، باید حق رجوع به مابذل مهریه را اسقاط کرد. یعنی دیگر زن نتواند به آنچه که بذل کرده رجوع کند و بنابر تعهدی که داده، حق رجوع به مابذل مهریه را از خود ساقط کرده است و دیگر نمی‌تواند برای گرفتن مهریه به دادگاه مراجعه کند.
سلب حق رجوع از طریق اسقاط حق رجوع امکان‌پذیر است، به این صورت که زوجه در نوشته عادی یا رسمی به دریافت مهریه اقرار می‌کند و حق رجوع را از خود سلب می‌کند.
برای بخشش مهریه لزوما نیاز به رجوع به دفترخانه نیست و میتوان در کاغذی عادی با دست‌خط زن و امضای دو شاهد، این‌کار انجام گیرد. اما برای اینکه انکار و تردیدی در بخشش مهریه پیش نیاید، بهتر است که زن با مراجعه به دفترخانه اسناد رسمی و تنظیم اقرارنامه رسمی، اقدام به بخشش مهریه کرده تا دیگر مشکلی پیش نیاید.
اگر مهریه به نحو طلب باشد، مثلا ۱۱۰ سکه بهار آزادی یا مبلغ ۵۰ میلیون تومان وجه نقد، در این موارد با توجه به ماده ۸۰۶ قانون مدنی که می‌گوید: «هر گاه داین طلب خود را به مدیون ببخشد، حق رجوع ندارد.» دیگر برای زن حق رجوع به مهریه وجود نخواهد داشت.
برای مرد هم ممکن است عواملی باعث پشیمانی از طلاق شود؛ مثل دلبستگی عاطفی به همسر و فرزندان و زندگی خانوادگی که با آنها میتواند داشته باشد. همانطور که گفته شد، حق رجوع از طلاق تنها به مرد اختصاص دارد. البته باید تأکید کرد که این حق، محدود به مدت زمان عدّه (مثلا دو ماه) است و طلاق باید از نوعی باشد که امکان رجوع وجود داشته باشد. رجوع در این مهلت قانونی از نظر حقوقی معتبر است و آثار، حقوق و تکالیف زوجیت را برای مرد و زن ایجاد می‌کند. اما در صورتی که پشیمانی از طلاق بعد از این مهلت باشد، مرد باید از زن تقاضای ازدواج کند و دوباره به عقد یکدیگر در آیند.
حق طلاق وکالت دادن به زن برای طلاق دادن خودش است، بنابراین نیازی به بخشیدن مهریه ندارد. اما طرفین می‌توانند در مورد آن توافق کنند که دادن حق طلاق به زن، در ازای بخشش مهریه باشد.
گرفتن حق طلاق مانعی برای دریافت مهریه نیست، اما طرفین می‌توانند در مورد آن توافق کنند که دادن حق طلاق به زن، در ازای بخشش مهریه باشد.
در اصل برای زن حق طلاقی وجود ندارد و فقط در موارد استثنائی که در قانون آمده و در صورت اثبات شرایطش می تواند تقاضای طلاق کند. اما با داشتن حق طلاق، مراحل زمانبر و پیچیده طلاق را آسانتر می‌کند.
بر اساس قانون مدنی امکان سلب کردن حق از شخص به نحو کلی ممکن نیست ولی میتوان به شکلی محدود حقوق را از خود سلب کرد. بنابراین امکان سلب حق طلاق به عنوان حق قانونی مرد وجود ندارد. اما ممکن است طلاق دادن زوجه توسط زوج منوط به رضایت زوجه شود. در اینجا با توجه به استفتائاتی که از مراجع تقلید صورت گرفته، این شرط معتبر دانسته شده است.
برخی از وکالت‌ها که به زن داده می‌شود ناقص است. به این معنا که حق قبول بذل و همچنین اسقاط حق تجدیدنظرخواهی و یا فرجام‌خواهی در آن بیان نشده است. در این صورت باز هم به حضور زوج نیاز خواهد بود. در مورد طلاق توافقی معمولا زن برای اینکه امکان رجوع را از مرد سلب کند، مالی را یا بخش یا تمام مهریه را به مرد می‌بخشد. این بذل نیاز به قبول مرد خواهد داشت. اگر زن در قبول بذل وکالت نداشته باشد، نیاز به مراجعه مجدد به زوج خواهد بود. همچنین اگر حق اسقاط فرجام‌خواهی و تجدیدنظر به زن داده نشده باشد، برای ثبت طلاق باید مدت ۴۴ روز زمان بگذرد تا حکم قطعیت پیدا کند. اما اگر زن این امور را در وکالتنامه داشته باشد، نیاز به مراجعه به زوج و صبر کردن برای قطعیت حکم وجود نخواهد داشت. به چنین وکالتی در عرف وکالت در طلاق کامل می‌گویند.
در صورت داشتن حق طلاق از جانب مرد، میتوان بر اساس طلاق توافقی و یا طلاق از جانب مرد اقدام کرد. البته برای انجام این‌کار حتما نیاز به اخذ وکیل خواهد بود. زیرا گرچه زن خودش در طلاق وکالت دارد اما اجرای آن مستلزم مراجعه به دادگاه بوده و این امر یا توسط خود شخص باید صورت بگیرد و یا وکیل دادگستری دارای پروانه.
مزیتی که داشتن حق طلاق برای زن دارد این است که در صورت بروز مشکل دیگر نیاز به اثبات عسر و حرج و موارد مصرح در قانون برای گرفتن طلاق نخواهد داشت و میتواند با در دست داشتن وکالتنامه طلاق، از طریق طلاق توافقی اقدام به طلاق دادن خود از جانب مرد کند.
