یکی از احکام الهی که در آیات و روایات گوناگون که البته در ادیان مختلف نیز به آن تاکید شده و آن را یک اتفاق میمون و مبارک نامیده اند موضوع ازدواج می باشد.
ازدواج نیز همانند هر توافق دوجانبه ای، پس از ایجاد، حقوق و تعهداتی مختلفی را اعم از مالی و غیرمالی برای هر دو طرف به وجود خواهد آورد.
اما نکته ای که در مسئولیت هریک از زوجین در ازدواج می بایست به خاطر داشت، نوع رابطه و ازدواج می باشد.
به عبارتی دیگر حقوق و تعهدات زوجین در ازدواج دائم به مراتب بیشتر از ازدواج موقت می باشد.
اما نوع دیگری از ازدواج وجود دارد که حتی به نسبت ازدواج موقت نیز برای طرفین مسئولیت و تعهدات کمتری به وجود خواهد آورد که ازدواج مسیار نامیده می شود.
در این نوشتار قصد داریم به ازدواج مسیار، آثار و شرایط حاکم بر آن در اسلام و اهل سنت بپردازیم.
انواع ازدواج
قانون مدنی و حمایت از خانواده تعریف درستی از ازدواج به عمل نیاورده اند اما مطابق با فرهنگ، عرف و قوانین مرتبط، ازدواج عبارتست از:
یک نوع توافق غیر مالی دوطرفه که طرفین آن متقابلا متعهد می شوند در طول دوران زوجیت همواره با یکدیگر دارای معاشرت و مراوده باشند و بغیر از موارد قانونی حق جدایی و تفریق را ندارند.
اما در قانون و فقه ما ازدواج دارای انواع مختلفی می باشد.که قصد داریم مختصرا در این مبحث به آن بپردازیم.
ازدواج دائم: ازدواج دائم همانطور که از نامش پیداست محدود به مدت زمان خاصی نمی باشد و تا پایان حیات هریک زوجین باقی خواهد ماند مگر اینکه در موارد خاص (بیماری، بروز جنون و…) و جدایی به سبب طلاق، شروط ضمن عقد، وکالت درطلاق، یا سایر شرایط قانونی… منجر به از بین رفتن ازدواج دائمی شود.
ازدواج موقت: نوعی دیگر از ازدواج می باشد که دوام زوجیت محدود به مدت زمان خاصی شده است و بعد از انقضای مدت، رابطه ی زوجیت از بین می رود.
جدای از انقضای مدت و از بین رفتن ازدواج موقت، موارد دیگری نیز از جمله گذشت مرد از مدت زمان باقی مانده (بذل مدت) سو معاشرت و قرار گرفتن خانم در وضعیت عسر و حرج و… وجود دارد که باعث از بین رفتن ازدواج موقت خواهد بود.
لازم به ذکر است که، فقهای اهل تسنن، ازدواج به صورت موقت را صحیح نمی دانند.
ازدواج سفید: نوعی دیگری از ازدواج امروزه در بین جوانان و با الهام از فرهنگ و نحوه ی زندگی کشورهای غربی رایج شده است که البته نه تنها در قانون و فقه ما به آن اشاره ای نشده است، بلکه مطابق با قانون مجازات اسلامی، دارای وصف مجرمانه نیز می باشد.
در ازدواج سفید، طرفین بدون انعقاد عقد نکاح و ایجاد رابطه ی زوجیت و محرمیت شرعی، در یک محل سکونت مشترک داشته و با یکدیگر زندگی می نمایند.
ازدواج مسیار: نوعی از ازدواج دائم می باشد، منتهی با شرایط و مسئولیت های کمتر برای طرفین و به ویژه برای خانم که در ادامه بیشتر به این نوع ازدواج پرداخته خواهد شد.
ازدواج مسیار چیست؟
در فرهنگ لغت معنی و مفهومی از واژه ی مسیار یافت نمی شود اما به طور ساده و عامیانه ازدواجی است که در آن مرد و زن عقد شرعی و قانونی را با تمام ارکان و شرایط آن با یکدیگر منعقد می نمایند ولی خانم از برخی از حقوق و تکالیف خود از جمله سکونت در منزل مشترک و دریافت نفقه برقراری رابطه ی جنسی و… صرف نظر می نماید.
همانطور که بیان شد، پس از انعقاد رابطه ی زوجیت (نه هنگام برگزاری جشن عروسی و سکونت در منزل مشترک) برای هریک از مرد و زن حقوق و تعهداتی به وجود خواهد آمد.
برای مثال پرداخت نفقه، مهریه، حٌسن اخلاق، (خوش روی و خوش اخلاقی در رفتار و کردار) برقراری رابطه ی جنسی و…
اما در ازدواج مسیار خانم با علم به این موضوع، در هنگام عقد با مرد توافق می نمایند که در طول ازدواج، خانم حق دریافت نفقه، حق ارث بردن، امکان سکونت در منزل مشترک، حق قسم (حق هم خوابی، در گذشته که چند همسری امری رایج بود بر اساس نظر مشهور فقها شوهر وظیفه داشت در هر چهار شب دست‌کم یک شب را با همسر خود هم‌بستر شود.) را نخواهد داشت و البته مرد نیز ریاستی بر خانم نداشته باشد.
ازدواج مسیار در اهل تسنن و فقهای شافعی
مطابق با آنچه که از ازدواج مسیار گفته شد، این ازدواج مشابه با ازدواج موقت می باشد اما همانطور که بیان شد، اهل تسنن ازدواج موقت را باطل میدانند و حتی در خصوص ازدواج مسیار هم بین فقهای اهل تسنن اختلاف نظر وجود دارد، اما در هرحال بنا به نظر اکثریت فقهای اهل تسنن این ازدواج خالی از اشکال می باشد زیرا با در نظر گرفتن شرایطی از جمله، عدم ایجاد مسئولیت های ازدواج دائم، ارضای نیاز های جنسی، افزایش جمعیت و افزایش آمار جوانان به سن ازدواج، متناسب بودن برای افراد همیشه در سفر و افراد تمایل به چند همسری و… با شرایط جامعه سازگار می باشد و منعی برای آن قائل نشده اند. به همین جهت در کشور های عربی این گونه ازدواج بسیار شایع می باشد.
نظرات موافقان و مخالفان ازدواج مسیار
همانطور که اشاره شد در خصوص ازدواج مسیار بین فقها اختلاف نظر هایی مختلفی وجود دارد و هرکدام برای علت موافقت یا مخالفت خود دلایلی ارائه نموده اند.
موافقان ازدواج مسیار معتقدند که؛ از آنجایی که تمامی شرایط صحت ازدواج از جمله رضایت، قصد در هنگام عقد وجود داشته است و خانم بدون اجبار و اکراه و با میل و رضایت از حقوق خود صرف نظر می نماید پس دلیلی برای عدم صحت وجود نخواهد داشت.
اما مخالفان معتقدند که، ازدواج مسیار منجر به ایجاد یک دیدگاه جنسی به خانم ها خواهد شد و به دلیل عدم مسئولیت های مالی برای مرد، موجب رواج بی بند و باری در جامعه خواهد شد.
ازدواج مسیار در شیعه
از آنجایی که ازدواج مسیار در ایران به نسبت کشور های عربی کمتر بین مردم رواج دارد؛ به همین دلیل فقها و حقوقدانان کمتر به آن پرداخته اند.
در قانون مدنی ما نیز اشاره ای به ازدواج مسیار نشده است اما برخی از مراجع تقلید شیعه در خصوص از دواج مسیار اعتقاد دارند که؛
آیت الله سیستانی: نکاح مسیار را فی نفسه بدون اشکال دانستند و معتقد براین موضوع می باشد که در اینکه زوجه از حقوقی مانند حق نفقه و مسکن و عدالت در همخوابی صرف نظر کند اشکالی وجود ندارد اما تراضی و توافق بر اسقاط ارث باطل می باشد.
آیت الله مکارم شیرازی: مسیار را در واقع شبیه نهاد ازدواج موقت در شیعه و فقه امامیه می باشد و آن را صحیح دانسته است.
مرحوم آیت الله بهجت: به استناد اینکه اسقاط حقوقی نظیر نفقه و مسکن و مبیت (به معنای گذراندن شب) از مصادیق اسقاط ما لم یجب است (منظور اسقاط حقی است که هنوز به وجود نیامده است) تراضی بر اسقاط این حقوق را بی فایده دانسته و معتقد می باشد که، با چنین تراضی، این حقوق ساقط نخواهد شد، اما چنانچه به صورت شرط فعل تراضی شود که علیرغم استحقاق زوجه به این حقوق، او این حقوق را استیفاء نکند نکاح و شرط صحیح خواهد بود.
تفاوت های ازدواج مسیار با ازدواج موقت
ازدواج موقت، دوام و رابطه ی زوجیت دارای مدت زمان مشخصی می باشد درحالی که ازدواج مسیار فاقد مدت می باشد.
در ازدواج موقت هیچ گونه محدودیتی برای مرد وجود نخواهد داشت و مرد می تواند هر چند بار که مایل باشد با افراد مختلف ازدواج موقت نماید درحالی که ازدواج مسیار چون ازدواج دائمی محسوب می شود، مرد نهایتا می تواند چهار همسر داشته باشد.
در ازدواج موقت حضور شاهد ضرورتی ندارد ولی در ازدواج مسیار یکی از ارکان عقد و شرایط لازم برای صحت ازدواج محسوب می شود.
نتیجه گیری
در پایان و به عنوان نتیجه گیری کلی از آنچه که بیان شد؛ فقهای اهل سنت ازدواج موقت را باطل و آن را موجب فساد در جامعه می دانند، اما به دلایل مختلف حاکم بر جامعه، ازدواج مسیار را که بسیار به ازدواج موقت شبیه می باشد را صحیح و این امر در کشورهای اهل تسنن و به ویژه کشور های عربی بسیار رایج می باشد.
اگرچه هر یک از موافقان و مخالفان این ازدواج نظرات زیادی برای اثبات نظر خود ارائه نموده اند.
