بازنشستگی تامین اجتماعی چیست؟

با توجه به ماده ۲ قانون تامین اجتماعی افراد به صورت ماهیانه مبلغی را به سازمان تامین اجتماعی پرداخت می کنند، تا به سنی که قانون گذار آن را مشخص کرده است آنها مشغول به کار می شوند و بیمه خود را پرداخت می‌کنند، بعد از آن که دیگر سن آنها بالا رفت، دیگر کار نمی کند ولی مبلغی را به عنوان بازنشستگی دریافت می کنند.

متن ماده ۸۰ بیمه تامین اجتماعی راجع به مستمری

ماده ۸۰- بازماندگان واجد شرایط بیمه شده متوفی در برخی از حالات می توانند مستمری بازماندگان را دریافت کنند.

 

این شرایط به ترتیب زیر است:

 

در صورت فوت بیمه شده بازنشسته.

در صورت فوت بیمه شده از کار افتاده کلی مستمری‌ بگیر.

در صورت فوت بیمه شده ‌ای که در ده سال آخر حیات خود حداقل حق بیمه یک سال کار را در آخرین سال حیات پرداخته باشد.

در مواردی که بیمه شده بر اثر حادثه ناشی از کار یا بیماری های حرفه ‌ای فوت نماید.

انواع مستمری

مستمری‌ با برگشت‌ حق‌بیمه‌

مستمری‌ متغیر

مستمری‌ مضاعف

مستمری‌ مخفف‌

مستمری‌ با فاصله‌

مستمری‌ بلافاصله‌

افراد در زمانی که پا به سن پیری می گذارند نیاز دارند بدون آنکه استرس و دغدغه ای داشته باشند برای هزینه ‌های زندگی خود درآمد داشته باشند، بنابراین تا زمانی که جوان هستند و نیروی کار کردن دارند مشغول به کار می‌شوند و ماهیانه مبلغی را به اداره تامین اجتماعی پرداخت می‌کنند تا بعد از اینکه دیگر توان کار کردن نداشتند، بتوانند ماهیانه مبلغی را از سازمان تامین اجتماعی به عنوان مستمری بازنشستگی دریافت کنند.

بر اساس قانون تامین اجتماعی برای حمایت کردن از کارگران و یا کسانی که به صورت خویش فرما بیمه میکنند، این قانون تصویب شده است و آنها به صورت ماهیانه مبلغی را پرداخت می‌کنند تا بتوانند مستمری بازنشستگی را در سنین بالاتر دریافت کنند.

منابع مالی صندوق تأمین خسارت‌های بدنی:

برای تحقق اهداف این صندوق باید بودجه‌ای وجود داشته باشد، به همین دلیل منابعی برای آن پیش‌بینی شده است؛ مثلا: پنج درصد از حق بیمه اجباری شخص ثالث، جریمه‌هایی که از تأخیر بیمه‌گذاران برای بیمه کردن وسیله نقلیه دریافت می‌شود، بیست درصد از جرایم وصولی توسط راهنمایی و رانندگی و…

صندوق تأمین خسارت‌های بدنی

گاهی خسارت‌های بدنی به وجود آمده در حوادث در شرایط بیمه‌نامه قید نشده است یا به دلایل دیگری مانند: انقضای بیمه‌نامه و باطل شدن آن، تعلیق تأمین بیمه‌گر یا ورشکستی آن، فرار کردن مسئولین حادثه وناشناس ماندن مقصّر اصلی، هیچ خسارتی از سوی بیمه‌گر به حادثه‌دیده تعلق نمی‌گیرد.

در این حالت با هدف حمایت از قربانیان حوادث رانندگی، صندوق مستقلی به نام صندوق تأمین خسارت‌های بدنی به وجود آمده است که این خسارات را به آنها پرداخت می‌کند. گفتنی است که این صندوق در صورتی به اشخاص ثالث زیان‌دیده، خسارت پرداخت می‌کند که حتما در صورت بروز یکی از مشلات ذکر شده در قسمت پیش باشد.

تعهّدات بیمه‌گذار:

در ادامه اقداماتی که بیمه‌گذار باید در زمان نوشتن قرارداد و بعد از آن رعایت کند را بیان می‌کنیم:

 

پرداخت حق بیمه در زمان مقرر.

اعلام تشدید خطر (یعنی اگر خطری که به خاطر آن قرارداد منعقد شده به وسیله خود فرد یا شخص ثالث شدید شود، باید به بیمه‌گر اطلاع داده شود.)

اعلام دقیق کیفیت خطری که به موجب آن قرارداد منعقد شده است.

حفاظت کردن از مورد بیمه به صورت متعارف.

اعلام به موقع حادثه‌ای که موجب خسارت شده است.

تعهّدات بیمه‌گر:

کارهایی که انجام آنها پس از عقد قرارداد بر بیمه‌گر لازم می‌شود به شرح زیر هستند:

 

آگاه کردن بیمه‌گذار از تکالیف و وظایفش.

حفظ اسرار بیمه‌گذار.

پرداخت کامل و سریع خسارات.

درج کردن مسائلی که باعث از بین رفتن حقوق بیمه‌گذار می‌شود در قرارداد.

تمام تعهداتی که طبق قانون قرارداد بر عهده طرفین معامله است.

تعهّدات در قرارداد بیمه

همان‌طور که در اول بحث اشاره شد، طبق قرارداد بیمه‌گر و بیمه‌گذار در قبال یکدیگر تعهداتی دارند که باید آنها را انجام دهند و هر زمان یکی از آنها به تعهدات خود عمل نکند قرارداد باطل یا فسخ خواهد شد.

خصوصیّات قرارداد بیمه

با توجه به آنچه گفته شد با آنکه در قانون مدنی از این عقد به عنوان یکی از عقود معیّن نام برده نشده است، می‌تواند خصوصیات بسیاری از آنها را داشته باشد و با این حساب مشمول قوانین و مقررات یاد شده در قانون مدنی می‌شود. به عنوان مثال: عقد قرارداد در تمام بیمه‌ها معمولا به صورت لازم تنظیم می‌شود، یعنی هیچ‌کدام از طرفین نمی‌توانند آن را بر هم بزنند مگر در شرایط خاص، مثلا در صورتی که حق بیمه‌ای که استفاده نشده است به صورت کامل برگشت داده نشود.

در مثال دیگر ممکن است این قرارداد به صورت عقد جایز بسته شود یعنی هر یک از طرفین می‌توانند آن را فسخ کنند، مثلا در بیمه عمر، که بیمه‌گذار اختیار فسخ دارد امّا این قرارداد برای بیمه‌گر لازم است و نمی‌تواند آن را منحل کند. نمونه‌های زیادی می‌توان برای این مطابقت‌ها ذکر کرد: عقد معوّض، عقد معوّق و… البته بیشتر این عقود به صورت عقد اتفاقی هستند یعنی زمان دقیقی برای انجام تعهد وجود ندارد، مانند: بیمه آتش‌سوزی.

مفهوم عقد بیمه

در قانون مدنی از این عقد به عنوان یکی از عقود معیّن نام برده نشده است امّا مشمول ماده ۱۰ قانون مدنی می‌شود و از قوانین خاص خود که در قانون بیمه از آن یاد شده است پیروی می‌کند و تابع شرایط درج شده در قانون مدنی نیز هست.

عقد بیمه طبق ماده یکم قانون آن، قراردادی است که در آن یک طرف متعهد می‌شود در ازای دریافت مبلغی از طرف دیگر، در صورت بروز حادثه، خسارت را به او پرداخت کند یا مبلغ مشخصی را بپردازد. در این قرارداد متعهد را بیمه‌گر، و طرف دوم را بیمه‌گذار نام‌گذاری کرده‌اند، هم‌چنین وجهی که بیمه‌گذار می‌پردازد حق بیمه و آنچه بیمه می‌شود، موضوع بیمه نام دارد.

قوانین بازرسی بیمه بیکاری چه می‌گوید؟

بیمه بیکاری مقرری است که از جانب دولت برای افراد بیکار در نظر گرفته می‌شود. اما دریافت این مقرری شرایط دارد که در صورت عدم رعایت از جانب فرد، منجر به قطع بیمه بیکاری خواهد شد.

قبل از پرداختن به جزئیات، قصد داریم تا به قوانین بازرسی بیمه بیکاری را نیز بررسی کنیم. چرا که دلایل قطع بیمه بیکاری معمولا در قانون ذکر شده است. 

در قانون بیمه بیکاری مصوب سال 1369 به دلایل و شرایط قطع بیمه بیکاری اشاره شده است. در ماده 8 این قانون به صورت مفصل به دلایل قطع این نوع بیمه اشاره کرده است. ممکن است هر کدام از دلایل دارای تبصره‌ها و موارد استثنای خود باشد.

در ماده 8 قانون مذکور، پنج دلیل برای قطع کردن بیمه ذکر شده که ما در مراحل بعدی به آن اشاره می‌کنیم. برای افرادی که متقاضی دریافت بیمه بیکاری هستند، بهتر است این قانون را به صورت کامل مطالعه کنند. 

اما یکی دیگر از قوانین مهم در این خصوص، آیین‌نامه اجرایی قانون مذکور است. برخی مواد این آیین‌نامه از قبیل مواد 11، 12، 13، 17، 18 و 21 به دلایل و موارد قطع بیمه بیکاری پرداخته که در ادامه به بیان آنها خواهیم پرداخت. در این قانون همچنین به چگونگی اعتراض به قطع بیمه بیکاری اشاره شده است. 

مراحل درخواست مفاصا حساب بیمه چگونه است؟

درخواست مفاصا حساب بیمه تامین اجتماعی در چندین مرحله انجام می‌شود که به شرح زیر است:

1- نامه درخواست مفاصا حساب بیمه تامین اجتماعی 

پس از اعلام پایان کار پروژه، کارفرما باید نامه درخواست مفاصا حساب بیمه را به پیمانکار ارائه دهد تا فرایند تسویه با تامین اجتماعی را طی کند. در این نامه باید چگونگی تامین مصالح نیز مشخص شود.

 

2- ارایه یک نسخه قرارداد به تامین اجتماعی

در این مرحله لازم است یک نسخه از قراردادی که مابین کارفرما و پیمانکار منعقد شده؛ به سازمان تامین اجتماعی ارائه شود. در اینجا پرونده تشکیل می‌شود و کد کارگاهی در اختیار کارفرما قرار می‌گیرد.

3- ارسال لیست کارکنان به تامین اجتماعی

یک لیست کامل از تمامی کارکنان پروژه باید به شعبه تامین اجتماعی ارسال و حق بیمه آنها به طور کامل پرداخت شود.

 

4- محاسبه تامین اجتماعی

در این مرحله سازمان تامین اجتماعی مبالغی که پیمانکار به صورت ماهانه پرداخت می‌کرده را محاسبه می‌کند و از مبلغ نهایی که محاسبه کرده کسر می‌کند. اگر مابه‌التفاوتی وجود داشته باشد پیمانکار باید آن را پرداخت کند.

 

5- صدور مفاصا حساب بیمه تامین اجتماعی 

سازمان تامین اجتماعی پس از اینکه صحت قرارداد و جزئیات آن را بررسی کرد و میزان مابه‌التفاوت حق بیمه محاسبه شده را از پیمانکار دریافت کرد، آنگاه اقدام به صدور مفاصا حساب بیمه می‌کند و آن را به پیمانکار تحویل می‌دهد.

مدارک لازم برای مفاصا حساب تامین اجتماعی

مدارکی که برای صدور برگه مفاصا حساب بیمه لازم است به شرح زیر است:

 

نامه درخواست مفاصا حساب از طرف انتقال دهنده یا همان کارفرما که نام و نشانی کارفرما نیز در آن درج شده باشد.

تاریخ شروع و پایان قرارداد

اعلام موضوع قرارداد

اعلام مبلغ قرارداد و پرداخت مطالبات

اعلام مبلغ کل کارکرد طبق صورت وضعیت

اعلام نحوه تامین مصالح

ارائه صورت وضعیت قطعی

ارایه آگهی تاسیس، آخرین آگهی تغییرات (اشخاص حقوقی)

ردیف پیمان و کد کارگاهی (دریافت آن نیازمند معرفی نامه انتقال دهنده و کپی قرارداد است)

گواهی معرفی کارفرما (شامل تمام موارد مورد نیاز و درخواست شعبه بیمه باشد)

صدور برگه میزان بدهی ردیف پیمان و کد کارگاهی

کپی کارت ملی و شناسنامه (اشخاص حقیقی)

ثبت ارزش افزوده (اشخاص حقیقی)

اساسنامه (اشخاص حقیقی)

مفاصا حساب بیمه تامین اجتماعی چیست؟

همانطور که از نام آن پیداست، مفاصا حساب بیمه تامین اجتماعی همان تسویه حساب با سازمان تامین اجتماعی است. این تسویه بر مبنای ماده 37 و 38 قانون تامین اجتماعی انجام می‌شود که به شرح زیر است:

ماده 37 قانون تامین اجتماعی: «تسویه حساب برای انتقال، رهن و اجاره‌ ملک انجام می‌شود که انتقال دهنده وظیفه دارد مفاصا حساب سازمان را دریافت کند و به انتقال گیرنده تحویل دهد.»

ماده 38 قانون تامین اجتماعی: «هنگام بستن هر گونه قرارداد، انتقال دهنده وظیفه دارد که با پایان یافتن قرارداد، مفاصا حساب را دریافت کند و آن را به انتقال گیرنده تحویل دهد، این عملیات به معنای خاتمه قرارداد انتقال دهنده با بیمه است.»

مفاصا حساب بیمه به این صورت انجام می‌شود که با ارائه یک سری مدارک از سوی پیمانکار یک نامه تهیه می‌شود که در آن فاکتورهای مالی و گزارشاتی ثبت شده که تسویه حساب با بیمه را نشان می‌دهد.

این نامه در اختیار پیمانکار قرار می‌گیرد تا پروسه تسویه حساب را به سرانجام برساند. روند به این صورت است که یک کارفرما اجرای پروژه خود را به پیمانکار می‌سپارد، پیمانکار عهده‌دار صفر تا صد پروژه می‌شود.

پیمانکاران نیز برای اجرای پروژه‌ کارفرمایان اقدام به استخدام نیرو می‌کنند و طبق قوانین و مقررات آنها را تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی قرار می‌دهند.

کارفرما مبلغی که بابت بیمه کارگران مورد نیاز است را در اختیار کارفرما قرار می‌دهد. اما درصدی از آن مبلغ را جهت تضمین بیمه کارکنان و تسویه حساب با تامین اجتماعی نزد خود نگه می‌دارد.

کارفرما معادل 5 درصد مبلغ قرارداد را نزد خود جهت تضمین کار پیمانکار نزد خود نگه می‌دارد.

انواع مفاصا حساب چیست؟

طبق ماده ۳۸ قانون تامین اجتماعی - «در موقع عقد هرگونه قرارداد مقاطعه واگذارنده مکلف می‌باشد که با پایان قرارداد نسبت به دریافت مفاصا حساب و ارائه آن به واگذارنده اقدام نماید که واگذارنده با دریافت مفاصا حساب نسبت به استرداد پنج درصد مبلغ عملکرد و آخرین قسط در حق مقاطعه کار مفاصا حساب برای املاک در صدور سند رهن، اجاره، قطعی می‌باشد و برای قراردادهای مقاطعه کاری در خاتمه قرارداد می‌باشد.»

 

در هر قراردادی (چه قرارداد حقیقی چه قرارداد حقوقی)، مفاصا حساب می‌تواند صادر شود. در قراردادهایی مانند انتقال، رهن یا اجاره ملک، انتقال دهنده باید فرد باید اقدام به دریافت مفاصا حساب کند و برگه آن را به گیرنده ملک تحویل دهد.

 

انواع مفاصا حساب در این پنج دسته قرار می‌گیرد:

 

مفاصا حساب مالیاتی

مفاصا حساب بیمه

مفاصا حساب خودرو

مفاصا حساب ساختمان

مفاصا حساب نقل و انتقال سهم

اگر کارگر نخواهد بیمه شود؛ چه اتفاقی خواهد افتاد؟

بارها اتفاق می‌افتد که کارگر از کارفرما درخواست بیمه نمی‌کند که می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد. ممکن است کارگر حقوق و دستمزد پایینی دارد و احتمال می‌دهد با دریافت حق بیمه خود از کارگر دریافتی بیشتری داشته باشد یا دلایل دیگر.

اما خوب است هم کارگر و هم کارفرما بدانند از آنجایی که قانون کاری از آن دسته قوانین امری کشور است، هر گونه توافقی بین کارگر و کارفرما مبنی بر بیمه نکردن کارگر به هیچ عنوان قابل قبول نیست.

قانون کار برای حمایت از کارگر در مقابل کافرما به وجود آمده است تا کارفرما نتواند کارگر را مجبور به امضای قرارداد یا متنی غیرمنصفانه کند.

حق بیمه جزء دیون ممتاز کارگر است و نه به کارگر مربوط می‌شود که بخواهد بیمه شود یا خیر و نه به کارفرما ربط دارد که بخواد حق بیمه را پرداخت کند یا نکند. بیمه کردن کارگر یک امر اجباری است و مسئولیت آن نیز بر عهده کارفرما است.

اگر برخی از کارفرمایان این تصور را دارند که با کسب رضایت از کارگر حق بیمه او را پرداخت نکنند و در آینده نیز با چالشی مواجه نخواهند شد، تصور کاملا غلطی دارند.

البته این موضوع یک حالت استثنا دارد و آن هم اینکه ممکن است فردی در جای دیگری، حق بیمه بازنشستگی‌اش پرداخت می‌شود؛ در این صورت کارفرما می‌تواند کارگر را بیمه نکند زیرا طبق قانون هر شخص می‌تواند فقط از یک بیمه استفاده کند.

اگر کارفرما اقدام به بیمه کردن کارگر نکند چه اتفاقی می‌افتد؟

همانطور که در بخش‌های قبلی نیز تاکید کردیم از جمله مهم‌ترین حقوق یک کارگر، پرداخت بیمه او است. کارفرما باید با شروع به کار نیرویش، در پایان هر ماه اقدام به ارسال لیست بیمه کند و حق بیمه او را پرداخت کند.

اگر کارفرمایی از پرداخت بیمه سر باز زند و در انجام آن تعلل کند از سوی سازمان تامین اجتماعی مورد بازخواست قرار می‌گیرد. در این حالت کارگر می‌تواند برای احقاق حق بیمه‌اش اقدام به طرح شکایت از کارفرما کند و از مراجعه رسیدگی کننده درخواست پیگیری کند.

امروزه می‌بینیم که عمده‌ترین شکایت‌هایی که در بین کارگر و کارفرما به نهادهای رسیدگی کننده ارسال می‌شود در خصوص همین پرداخت حق بیمه بوده که برخی کارفرمایان به تعهدات خود در قبال پرداخت حق بیمه کارگر عمل نکرده‌اند.

بر اساس ماده ۱۸۳ قانون کار، کارفرمایانی که برخلاف مفاد ماده ۱۴۸ این قانون از بیمه کردن کارگران خود خودداری کنند علاوه بر تادیه کلیه حقوق متعلق به کارگر (سهم کارفرما) با توجه به شرایط و امکانات خاطی و مراتب جرم به جریمه نقدی معادل ۲ تا ۱۰ برابر حق بیمه مربوطه محکوم خواهند شد.

به این صورت که بر اساس ماده ۳۶ قانون تامین اجتماعی کارفرما مسئول پرداخت حق بیمه سهم خود و بیمه شده به سازمان تامین اجتماعی بوده و مکلف است در موقع پرداخت مزد یا حقوق و مزایا، سهم بیمه شده را کسر کرده و سهم خود را بر آن افزوده و به سازمان پرداخت کند.

همچنین اگر کارفرما از پرداخت آن بخش از حق بیمه‌ که سهم اوست خودداری کند، به طور شخصی مسئول پرداخت آن خواهد بود. از طرفی، کارفرمایی که از پرداخت حق بیمه اجتناب می‌کند متخلف شناخته می‌شود و تحت تعقیب کیفری نیز قرار می‌گیرد.

به این نکته توجه داشته باشید که تخلف کارفرما، بیمه نکردن کارگر نیست بلکه کسر نکردن حق بیمه اعم از سهم کارفرما و کارگر است. حکم مواد ۱۴۸ و ۱۸۳ قانون کار، آمرانه و مربوط به نظم عمومی است. بنابراین هرگونه توافق بین کارگر و کارفرما برخلاف آن اثری ندارد.

در مجموع چنانچه کارفرمایی برخلاف قوانین از بیمه کردن کارگران تخطی کند، طبق قانون برای عمل چنین افرادی ضمانت اجرا در نظر گرفته شده و کارفرما محکوم به پرداخت حق بیمه و جریمه به جهت عدم پرداخت حق بیمه و بیمه نکردن کارگر می‌شود.

آیا کارفرما می‌تواند کارگر را بیمه نکند؟

ابتدا باید گفت مطابق ماده 4 قانون تامین اجتماعی، «افرادی که به هر عنوان در مقابل دریافت مزد یا حقوق، کار می‌کنند» مشمول قانون تامین اجتماعی هستند و اینکه سمت شغلی کارگر چیست اهمیت ندارد.

کارفرما موظف است در مقابل حتی یک روز دریافت خدمت از کارگر، او را بیمه کند و به نوعی نمی‌توان به هیچ وجه این موضوع را نادیده گرفت. 

بنابراین اگر کارفرمایی ادعا کند که کسی به خاطر سمت شغلی که دارد یا اینکه سابقه بیمه دارد یا ندارد و دیگر دلایل که با استناد به آن از پرداخت حق بیمه کارگر اجتناب کند، ادعای او کاملا بی پایه و اساس است.

طبق ماده 36 قانون تامین اجتماعی، کارفرما مسئول پرداخت حق بیمه سهم خود و بیمه شده به سازمان بوده و مکلف است در موقع پرداخت مزد یا حقوق و مزایا سهم بیمه شده را کسر نموده و سهم خود را بر آن افزوده به سازمان تادیه نماید.

پرداخت حق بیمه کارگر از جمله فاکتورهای مهمی است تا از مزایای بازنشستگی بهره‌مند شود. سهم حق بیمه کارگران ۷ درصد از پایه حقوق و مزایای دریافتی آنها و سهم کارفرما نیز ۲۳ درصد است.

این مساله وجود دارد که برخی از کارفرمایان طی توافقی با کارگر، تعیین می‌کنند که کار مورد نظر بدون حق بیمه است و یا اینکه به کارگر پیشنهاد می‌دهند که حق بیمه را به او پرداخت می‌کنند تا او به شکل خویش فرما حق بیمه خود را پرداخت کند.

همچنین بسیاری از مواقع کارفرما به کارگر اعلام می‌کند که کار بدون حق بیمه است. طبق قانون هیچ قراردادی خارج از قانون سندیت ندارد و چنانچه قراردادی با موضوع‌های مطرح شده بین کارگر و کارفرما منعقد شود باطل است.

اینکه قراردادی مبنی بر عدم پرداخت حق بیمه از سوی کارفرما صورت بگیرد هیچ ارزش قانونی ندارد و حتی اگر کارگری حق بیمه را از کارفرما گرفته باشد، باز هم کارفرما محکوم به پرداخت مجدد به علاوه جریمه مربوط به آن به سازمان بیمه تامین اجتماعی است.

بنابراین بیمه نکردن کارگر حتی اگر کارگر نخواهد بیمه شود؛ مورد قبول قانون و مراجع ذی‌صلاح از جمله وزارت کار و سازمان تامین اجتماعی نیست. 

آیا به افراد تحت تکفل هم بیمه بیکاری پرداخت می‌شود؟

داشتن افراد تحت تکفل منجر به افزایش مقرری دریافتی مبلغ بیمه بیکاری می شود. به ازای هر نفر تحت تکفل (همسر، فرزند، پدر، مادر، خواهر و برادر) تا سقف ۴ نفر و به ازای هر نفر، ۱۰ درصد حداقل دستمزد به مقرری بیمه بیکاری اضافه خواهد شد.

پرداخت حق بیمه بیکاری به عهده کیست؟

طبق ماده 5 حق بیمه بیکاری به میزان (3%) مزد بیمه شده می باشد که کلاً توسط کارفرما تأمین و پرداخت خواهد شد.