ضمانت اجرای حقوقی کیفری سفته

قانون برای سفته در صورت وصول نشدن مبلغ آن فقط روش حقوقی را مد نظر گرفته و این سند قابلیت کیفری شدن ندارد؛ هم‌چنین اداره‌ی ثبت نیز نمی‌تواند برای وصول سفته حکم اجرایی صادر کند. یعنی دارنده‌ی سفته در صورت دریافت نکردن مبلغ آن توسط صادرکننده، تنها باید از طریق ارائه‌ی دادخواست به دادگاه مراجعه کند و تا صادر شدن رأی قطعی و اجراییه صبر کند.

باید بدانید که ضمانت اجرایی برای سفته در ابتدای کار مجازات حبس نیست، امّا اگر حکم قطعی صادر شود و فرد صادرکننده با وجود استطاعت مالی، از پرداخت وجه خودداری کند، دادگاه بر اساس قانون نحوه‌ی اجرای محکومیت مالی که در سال ۹۴ تصویب شد، قرار بازداشت موقت تا زمان پرداخت را صادر می‌کند که این ضمانت اجرایی ثانویه است. گذشته از این ماده‌ی ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی می‌گوید با توجه به مبلغ سفته و نرخ تورم، وجهی بابت خسارت تأخیر در پرداخت نیز تعیین خواهد شد.

ضمانت اجرای حقوقی کیفری چک

پیش از این اشاره کردیم که در قانون، صدور چک بلامحل جرم محسوب شده و برای آن مجازات تعیین می‌شود، اگر طبق شرایطی که بیان کردیم پیگیری آن از راه کیفری ممکن بود، علاوه بر وصول وجه، برای صادرکننده بسته به میزان مبلغ چک، حبس در نظر گرفته شده است که در بخش‌های پیش میزان هر یک بیان شد؛ البته ضمانت اجرایی قانون بازداشت تا زمان وصول هم هست.

علاوه بر این اگر از طریق کیفری ممکن نبود قانون، ضمانت اجرای حقوقی را در نظر گرفته است که علاوه بر بازداشت موقت تا زمان وصول، می‌تواند حتی حکم توقیف اموال را هم در پی داشته باشد، امّا قانون، چک را در حکم سندی لازم‌الاجرا نیز در نظر گرفته است و می‌شود آن را از طریق اداره‌ی ثبت و ابلاغ مأموران اجرایی نیز پیگیری کرد که شرایط آن پیش از این توضیح داده شد.

شکایت صدور چک بلامحل

دارنده‌ی چک در صورت وصول نشدن آن می‌تواند از سه راه برای فشار آوردن به صادرکننده و گرفتن مبلغ مورد نظر از سه راه اقدام کند؛ یکی از این راه‌ها روش کیفری است که شروط انجام آن در بخش قبل بیان شد، امّا اگر این شروط وجود نداشت یا اقدام آن بیش از شش ماه به تعویق افتاد می‌توان ان را از روش حقوقی پیگیری کرد.

در این روش پس از دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک و ضمیمه کردن آن به کپی چک و دادخواست حقوقی، می‌توان در هر زمانی به دادگاه مراجعه کرده و وصول وجه را تقاضا کرد؛ علاوه بر این می‌شود اموال غیرضروری (غیر از مستثنیات دین) صادرکننده را برای توقیف به دادگاه معرفی کرد که البته این روش کمی زمان‌بر خواهد بود.

یک روش دیگر هم برای شکایت وجود دارد و آن اقدام از طریق اداره‌ی ثبت است که به آن شیوه‌ی ثبتی می‌گویند؛ در این شیوه هم مانند قبلی گواهی عدم پرداخت را ضمیمه‌ی کپی چک کرده و برای گرفتن حکم اجراییه به اداره‌ی ثبت مراجعه می‌کنید.

در این شیوه هم می‌شود اموال غیرضروری صادرکننده را برای توقیف معرفی کرد، یعنی این اموال نباید از قبیل منزل محل سکونت، خودروی شخصی و اسباب ضروری زندگی باشد؛ روش ثبتی زودتر از حقوقی نتیجه می‌دهد امّا نسبت به آن هزینه‌ی بالاتری دارد، یعنی شاکی باید پنج درصد از مبلغ چک را به اداره ثبت برای صدور اجراییه بپردازد.

مجازات صدور چک بلامحل

ابتدا باید بدانید که طبق قانون این نوع مجازات بر علیه صادرکننده اعمال می‌شود و متوجه کسانی که سند را پشت‌نویسی کرده‌اند، نمی‌شود. نکته‌ی دیگر اینکه این مجازات‌ها بر اساس مبلغ چک تعیین می‌شوند که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:

اگر مبلغ آن کمتر از ده میلیون ریال باشد، حداکثر تا شش ماه حبس دارد.

در صورتی که از ده تا پنجاه میلیون ریال باشد، از شش ماه تا یک سال حبس در انتظار صادرکننده است.

وقتی بیش از پنجاه میلیون ریال باشد، این حبس از یک تا دو سال خواهد بود و فرد به مدت دو سال از داشتن دسته چک محروم خواهد شد.

بر اساس ماده‌ی ۱۲ قانون صدور چک، صدور بلامحل این سند جرمی خصوصی محسوب شده و به صورت غیابی (بدون حضور صادرکننده) هم قابل پیگیری است. گفتنی است که اگر شخص با علم به اینکه حساب مسدود است، چک صادر کند، می‌توان او را تا دو سال به حبس بدون تعلیق محکوم کرد.

آیا چک ضمانت قابل وصول است؟

اگر صادرکننده به تعهد خود عمل نکند، دارنده‌ی چک ضمانت می‌تواند آن را برای وصول به بانک ببرد اما اگر مبلغ مورد نظر در حساب موجود نباشد، با توجه به اینکه چک ضمانت وصف کیفری ندارد، دارنده می‌تواند از طریق حقوقی برای وصول آن اقدام کند.

برای این کار باید به دادگاهی که در محل اقامت صادرکننده قرار دارد مراجعه کرد و دارنده باید در دادگاه اثبات کند که صادرکننده در قبال موضوع مورد توافق، خلف وعده نموده است؛ امّا اگر طرفین دعوا در محل دیگری جز محل اقامت صادرکننده قرارداد بسته باشند یا محل انجام تعهد جای دیگری باشد یا مکان بانک صاحب چک در جایی دیگر باشد، در دادگاه‌های هر سه محل می‌توان اقامه‌ی دعوا کرد.

نحوه‌ی نگارش چک ضمانت

مهم است بدانید که شیوه‌ی نوشتن چک ضمانت هیچ تفاوتی با انواع عادی ندارد و باید به صورت کامل و خوانا نوشته شود؛ یعنی باید حتما دارای امضاء و تاریخ وصول باشد، مبلغ باید به حروف و عدد نوشته شده و با هم یکسان باشند و باید بدون خط خوردگی نوشته شده باشد، در غیر این صورت اعتباری نخواهد داشت.

البته در نظر داشته باشید که اگر می‌خواهید چک ضمانت صادر کنید حتما در قراردادی که می‌نویسید مشخصات آن و دلیل نوشتن و ضمانت آن را قید کنید، علاه بر این می‌توانید در رو یا پشت چک قید کنید که برای ضمانت صادر شده است.

گفتنی است که بانک فقط مواردی که اول یاد کردیم را برای درستی چک مد نظر خواهد داشت و به قید ضمانت آن توجهی نکرده و آن را وصول می‌کند امّا در این صورت (چک ضمانت) دارنده‌ی چک نمی‌تواند بر علیه صادرکننده به صورت کیفری شکایت کند.

شرایط حقوقی چک ضمانت

در حقیقت این چک‌ها نباید نقدی به حساب بیایند چون ماهیت آنها برای ضمانت است و تا زمانی که خلف وعده صورت نگرفته، امانت محسوب می‌شوند امّا معمولا صادرکننده مجبور است به صورت نقدی و به روز آن را صادر کند.

بر اساس ماده‌ی ۱۳ قانون صدور چک، انواع تضمینی را نمی‌توان دارای وصف کیفری دانست و دارنده‌ی آن نمی‌تواند بابت آن به صورت کیفری شکایت کند. البته این اسناد صرفا امانت هم محسوب نخواهند شد، چرا که در صورت عمل نکردن صادرکننده به تعهداتش، قابل وصول هستند و در این صورت دارنده با به اجرا گذاشتن آن مرتکب تخلف نشده است.

کاربرد چک ضمانت

زمانی که بین دو نفر معامله‌ای صورت می‌گیرد و نفر اول متعهد می‌شود که در زمانی معیّن کاری را در قبال دومی انجام دهد، نفر دوم برای تضمین انجام آن کار می‌تواند از اولی چک ضمانت طلب کند تا در صورت خلف وعده یا انجام ندادن آن کار، تضمینی وجود داشته باشد. مثلا گاهی صاحب‌خانه‌ها برای تخلیه شدن خانه در موعد مقرر چکی را از مستأجر دریافت می‌کنند.

چک ضمانت چیست؟

به چکی که برای تضمین انجام تعهد یا وعده صادر می‌شود چک ضمانت گفته می‌شود و به همین دلیل فقط در صورتی می‌توان آن را وصول کرد که صادرکننده به وعده‌ای که داده عمل نکرده باشد؛ باید بدانید که به اجرا گذاشتن آن در غیر این صورت غیر قانونی محسوب می‌شود و پیگرد قانونی دارد.

جرم جعل امضای چک

می‌دانید که چک سندی رسمی محسوب می‌شود و طبق قانون اگر مورد جعل قرار بگیرد، انجام دهنده‌ی این کار مجرم شناخته می‌شود و برای آن مجازات در نظر گرفته شده است. بر اساس این جرم، جاعل قصد دارد طرف مقابل را به اشتباه انداخته و با تسلیم چک جعلی به او مالی را از او خریداری کند، برای این کار امضای فرد دیگری را جعل می‌کند و چک او را به فروشنده می‌دهد.

مصداق‌های جرم جعل در ماده‌ی ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی، به صراحت بیان شده است، بر این اساس جعل امضاء یا مهر فردی دیگر، ساخت سند، خراشیدن و تراشیدن و تغییر در سند، جرم است. پس بر این اساس قانون دست بردن در چک را نیز جرم می‌داند، خواه در مبلغ یا تاریخ چکی باشد که قبلا صادر شده است.

لایحه‌ی دفاع از چک بلامحل

در صورتی که از صادرکننده‌ی چک بلامحل به صورت کیفری شکایت شود، او می‌تواند طبق قانون و با وجود شرایطی، از خود دفاع کند؛ برای این کار باید یکی از شروطی که قبلا در بخش چک غیر قابل تعقیب کیفری، بیان شد را در دادگاه اثبات کند. مثلا ثابت کند که چک برای انجام ضمانت یا تعهد بوده و وصف کیفری ندارد که این کار معمولا با ارائه‌ی شاهد معتبر ممکن خواهد بود.

دادگاه صالح برای رسیدگی به جرم چک بی محل

طبق قانون برای آسان شدن امور، دادگاه صالح برای رسیدگی به چک بلامحل، دادگاه واقع در منطقه‌ای است که بانک صادرکننده‌ی گواهی عدم پرداخت در آن قرار دارد. یعنی طبق قانون دارنده‌ی چک می‌تواند از هر شعبه‌ی بانکی که چک را صادر کرده آن را مطالبه کند و در صورت برگشت خوردن آن در همان شعبه، می‌تواند از طریق دادگاهی که در همان منطقه واقع است، اقدام کند.

رفع موجبات تحقق جرم صدور چک بی محل

طبق قانون شرایطی وجود دارد که در صورت وجود آنها امکان شکایت کیفری وجود نخواهد داشت یا حق شکایت کیفری از بین خواهد رفت:

 

انتقال چک: در هر مرحله‌ای اگر چک به صورت ارادی به دیگری واگذار شود، امکان شکایت کیفری از بین می‌رود.

پرداخت مبلغ پیش از شکایت: همان‌طور که پیش از این اشاره شد، اگر پیش از تاریخ شکایت، مبلغ به دارنده پرداخت شود، امکان شکایت از بین می‌رود.

پرداخت بعد از شکایت و پیش از صدور حکم قطعی: اگر به هر طریقی صادرکننده‌ی چک پیش از صدور حکم قطعی دادگاه، مبلغ را به شاکی بپردازد، قرار موقوفی تعقیب صادر می‌شود، یعنی تعقیب صادرکننده برای مجازات کیفری متوقف می‌شود امّا دادگاه می‌تواند برای وصول سایر خسارت‌ها حکم صادر کند.

پرداخت پس از صدور حکم قطعی: اگر پس از صدور حکم، شاکی رضایت بدهد یا مبلغ چک و خسارت به او پرداخت شود، شکایت کیفری متوقف می‌شود.

انتقال چک بعد از شکایت کیفری

طبق قانون اگر پس از شکایت کیفری، دارنده‌ی چک یا همان شاکی آن را به شخص دیگری واگذار کند و حقوق خود نسبت به چک را به دیگری منتقل کند، امکان شکایت کیفری از بین خواهد رفت.

اگر مبلغ چک قبل از تاریخ شکایت کیفری وصول شود؟

طبق قانون اگر پیش از تاریخ شکایت کیفری به هر طریقی میلغ چک به دارنده‌ی آن پرداخت شود، تعقیب کیفری ممکن نخواهد بود؛ در این حالت بانک به میزان مبلغ چک حساب را مسدود خواهد کرد تا دارنده طلب خود را وصول کند.

رفع سوء اثر از چک بی محل

صادر کننده‌ی چک بلامحل طبق قانون به چند روش می‌تواند سابقه‌ی چک برگشتی را از حساب خود پاک کند یا به عبارتی رفع سوء اثر کند؛ اولین روش تأمین مبلغ مورد نظر و واریز آن به حساب جاری مربوط به چک است که طلبکار با مراجعه به بانک و ارائه‌ی چک طلب خود را دریافت کرده و رفع سوء اثر می‌شود.

دومین روش، گرفتن رضایت از دارنده‌ی چک است که در این صورت صادرکننده باید لاشه‌ی چک را به بانک تحویل داده و رسید دریافت کند و برای رفع سوء اثر درخواست بدهد؛ در این زمینه طبق قانون وجود چک در دست صادرکننده به معنی این است که شاکی از شکایت خود منصرف شده است مگر اینکه خلاف آن ثابت شود.

سومین روش معمولا در حالتی اتفاق می‌افتد که چک مفقود شده باشد یا از بین رفته باشد که در این حالت، صادرکننده پس از جلب رضایت دارنده‌ی چک باید از او رضایت‌نامه‌ی محضری بگیرد و آن را به بانک تحویل دهد تا برای رفع سوء اثر اقدام شود.

در حالت چهارم اگر هیچ یک از روش‌های گفته شده ممکن نباشد، صادرکننده می‌تواند مبلغ چک را به حساب جاری خود واریز کند و از بانک برای رفع سوء اثر درخواست کند که در این حالت مبلغ مورد نظر تا ۲۴ ماه در حساب مسدود می‌شود که البته برای این کار حساب نباید به دلایل دیگر مسدود شده باشد. پس از این کار بانک طی پنج روز باید به دارنده طلاع بدهد که برای وصول طلب خود مراجعه کند.

روش‌های بالا تا ده روز پس از برگشت خوردن چک به راحتی قابل انجام هستند امّا پس از مدت ده روز هم می‌شود از چک برگشتی به روش‌های گفته شده رفع سوء اثر کرد؛ حتی می‌توان با استفاده از نامه‌ی قضایی یا گرفتن نامه از مرجع ثبتی صلاحیت‌دار، این کار را انجام داد.

گفتنی است که قبلا طبق قانون اگر دارنده‌ چک برای وصول آن یا شکایت تا هفت سال اقدامی نمی‌کرد، صاحب حساب می‌توانست از حساب خود رفع سوء اثر کند که طبق مصوبه‌ی اصلاحی جدید این زمان به سه سال کاهش یافته است.

بانک در مقابل چک بی محل چه وظیفه ای دارد؟

اولا بانک‌ها طبق قانون وظیفه دارند که تمام حساب‌های جاری اشخاصی که بیش از چک بلامحل دارند و برعلیه آنها کیفرخواست صادر شده باشد را مسدود کنند و تا سه سال برای آنها حساب جاری باز نکنند.

دوما بانک مرکزی باید سابقه‌ی افرادی که چک بلامحل صادر کرده‌اند را نگهداری کرده و در سامانه‌ای منظم در دسترس بانک‌ها قرار دهند تا از اعطای تسهیلات به آنها جلوگیری شده و حق ضمانت نداشته باشند.

صدور چک بی محل متعدد:

هم‌چنین باید بدانید که اگر صادرکننده چند چک بلامحل داشته باشد، ملاک برای اعمال قانون مجموع مبالغ درج شده در تمام چک‌ها است یعنی مجازات او بر اساس مجموع بدهی وصول نشده انجام می‌شود نه هر یک از چک‌ها.

مجازات صدور چک بی محل

اگر طبق شرایط گفته شده بتوان از صادرکننده‌ی چک بلامحل به صورت کیفری شکایت کرد، از آنجا که صدور چک بلامحل جرم محسوب می‌شود، برای آن در قانون مجازات در نظر گرفته شده است که به شرح زیر اعمال می‌شود:

 

اگر مبلغ چک کمتر از یک میلیون تومان باشد، حداکثر شش ماه حبس دارد.

اگر مبلغ آن بین یک میلیون تا پنج میلیون تومان باشد، از شش ماه تا یک سال حبس دارد.

اگر مبلغ چک بیش از پنج میلیون تومان باشد، از یک تا دو سال حبس و هم‌چنین محرومیت از داشتن دسته چک تا دو سال در پی دارد.

شرایط شکایت کیفری از چک بلامحل:

برای اینکه بتوانید از صادرکننده‌ی چک به صورت کیفری شکایت کنید، باید شرایط زیر را داشته باشید:

 

چک نباید سفید امضاء بوده باشد.

نباید در متن چک، وصول آن مشروط نوشته شده باشد، یعنی وصول چک نباید مشروط به امری خاص باشد.

نباید در متن چک قید شده باشد که برای ضمانت است یا برای انجام تعهدی صادر شده است و هم‌چنین حتی اگر در متن چک قید نشده باشد و یکی از دو مورد گفته شده ثابت شود، باز هم قابل پیگیری کیفری نیست.

نباید ثابت شود که چک بدون تاریخ صادر شده یا تاریخ واقعی صدور آن پیش از تاریخ درج شده در آن باشد.

نباید پس از برگشت زدن یا همان صدور گواهی عدم پرداخت، چک با پشت‌نویسی به شخص دیگری واگذار شده باشد.

چک نباید برای انجام معاملات نامشروع یا ربا صادر شده باشد که در این صورت قابل شکایت کیفری نیست.

و نکته‌ی آخر اینکه باید حداکثر ظرف مدت شش ماه از تاریخ سررسید چک، برای گرفتن گواهی عدم پرداخت از بانک (برگشت زدن)، اقدام کرد و هم‌چنین طی این تاریخ باید شکایت کیفری را ثبت کرد وگرنه پیگیری فقط به صورت حقوقی یا ثبتی ممکن خواهد بود.