کلمات «ظرف» و «تا» (به شرطی که به معنای «حداکثر» باشند)، نشان دهنده واجب معلق هستند.

مثال اول: ماده ۶۸ قانون آیین دادرسی مدنی:
مأمور ابلاغ مکلف است ظرف دو روز اوراق را به شخص خوانده تسلیم کند و در برگ دیگر اخطاریه رسید بگیرد. در صورت امتناع خوانده از گرفتن اوراق، امتناع او را در برگ اخطاریه قید و اعاده می‌نماید.
در این مثال عبارت «ظرف دو روز» به معنای «حداکثر تا دو روز» می‌باشد؛ لذا واجب معلق است؛ زیرا زمان انجام آن تا دو روز آینده می‌باشد.
 
مثال دوم: ماده ۱۲۵ قانون آیین دادرسی مدنی:
درخواست تبدیل تأمین از دادگاهی می‌شود که قرار تأمین را صادر کرده است. دادگاه مکلف است ظرف دو روز به درخواست تبدیل رسیدگی کرده، قرار مقتضی صادر نماید.
ـ در این مثال عبارت «ظرف دو روز» به معنای «حداکثر تا دو روز» می‌باشد؛ لذا واجب معلق است، زیرا زمان انجام آن تا دو روز آینده می‌باشد.
منبع: کتاب کلیدواژه‌های اصول فقه. تالیف استاد روحانی
مثال سوم: ماده ۲۲۰ قانون آیین دادرسی مدنی:
ادعای جعلیت و دلایل آن به دستور دادگاه به طرف مقابل ابلاغ می‌شود. در صورتی که طرف به استفاده از سند باقی باشد، موظف است ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ، اصل سند موضوع ادعای جعل را به دفتر دادگاه تسلیم نماید. مدیر دفتر پس از دریافت سند، آن را به نظر قاضی دادگاه رسانیده و دادگاه آن را فوری مهر و موم می‌نماید.
ـ در این مثال عبارت «ظرف ده روز» به معنای «حداکثر تا ده روز» می‌باشد؛ لذا واجب معلق است زیرا زمان انجام آن تا ده روز آینده می‌باشد.
منبع: کلید‌واژه‌های اصول فقه دانشگاهی

واجب تعبدی و توصلی:

💣واجب تعبدی:
واجب تعبدی یعنی واجبی که باید براش نیت کنیم و قصدمون از انجامش نزدیکی به خدا باشه نه فقط رفع تکلیف.
مثل نماز و روزه

💣واجب توصلی:
یعنی واجبی که لازم نیست براش نیت قصد قربت بکنیم
و قصد و نیتمون از انجامش هر چی باشه مهم نیست
فقط مهم اینه که اون کارو انجام بدیم چه نیتمون بد باشه چه خوب

نسخ وجوب چیه؟

نسخ یعنی باطل کردن
وجوب یعنی واجب

پس نسخ وجوب میشه باطل اعلام کردن حکم واجب


مثلا واجب بود که مسلمانان به سمت بیت المقدس نماز بخونن
بعدش قبله به مسجدالحرام تغییر پیدا کرد

پس اینجا واجب قبلی که نماز خوندن به سمت بیت المقدس بود باطل شد

یعنی نسخ وجوب اتفاق افتاده

حکم اولیه و حکم ثانویه:

💣 حکم اولیه:
دوستان به معنی اولیه دقت کنید:
اولیه از اول میاد
یعنی چیزی که از ابتدا بوده
حکم اولیه یعنی حکمی که در ابتدا که حالت عادی بوده برای عملی وضع شده

مثلا کسی که‌میخواد نماز بخونه در حالت عادی باید وضو بگیره

پس وضو گرفتن حکم اولیه هست.

💣حکم ثانویه:
دوستان به معنی ثانویه دقت کنید
ثانویه از ثانی میاد
ثانی یعنی دوم
یعنی حکمی که دوم اومده

بنظرتون چرا برای یه عملی در حالت دوم حکمی میاد؟؟ باید یه اضطرار و ضرورتی پیش بیاد تا برای عملی حکم دوم(ثانویه) بیاد

پس حکم ثانویه برای وقتیه که اون عمل در حالت عادی ممکن نباشه

مثلا کسی میخواد وضو بگیره آب نیست، نمیخواد نمازشم قضا بشه
اینجا حکم ثانویه میگه که‌میتونه تیمم کنه و نمازشو بخونه

کلیدواژه‌های اصل تخییر

اگر در آزمون، این کلمات را در سؤال دیدید؛ پاسخ آن سؤال، اصل تخییر است:
🔑دوران بین محذورین، 🔑دوران بین واجب و حرام، 🔑علم اجمالی به وجوب و حرمت، 🔑نوع الزام، 🔑نوع تکلیف.

📖منبع: کتاب کلیدواژه های اصول فقه دانشگاهی / صفحه 295

کلیدواژه‌های احکام

🔑 1ـ واجب:
در قانون ماده‌ای که این کلمات را دارد؛ واجب است:
لازم است، موظف است، مکلف است، الزام دارد، باید.

🔑 2ـ حرام: حرام در قانون با این کلمات نشان داده می‌شود:
ممکن نیست، مجاز نیست، جایز نیست، امکان ندارد، نمی‌تواند، حق ندارد، صحیح نیست.

🔑 3ـ مستحب: یک مادۀ مستحب در قانون داریم و آن ماده عبارت است از مادۀ 101 قانون مجازات اسلامی سابق:
مناسب است حاکم هنگام اجرای حد زنا (سنگسار) مردم را از زمان اجرای حد آگاه کند.

🔑 4ـ مکروه: ماده‌ای که مکروه باشد در قانون نداریم.

🔑 5ـ مباح: ماده‌ای که دارای این کلمات است، مباح است:
می‌تواند، ممکن است، مجاز است، حق دارد، اختیار دارد، امکان دارد، آزاد است.‌


🔐 منبع: کلیدواژه های اصول فقه دانشگاهی
ناشر: انتشارات کتاب آوا

کلیدواژه و تست:

🔒ماده ۲۵۸ آیین دادرسی مدنی: «دادگاه» باید کارشناس مورد وثوق را از بین کسانی که دارای صلاحیت در رشته مربوط به موضوع است انتخاب نماید و در صورت تعدد آنها، به قید قرعه انتخاب می‌شود. در صورت لزوم تعدد کارشناسان، عده منتخبین باید فرد باشد تا در صورت اختلاف‌نظر، نظر اکثریت ملاک عمل قرار گیرد.
اگر منظور از دادگاه در این ماده، قاضی دادگاه باشد، مصداق کدام دلالت است؟

الف: دلالت تنبیه
ب: دلالت ایما
ج: دلالت اقتضا
د: دلالت اشاره

🔓پاسخ: به خاطر وجود عبارت «منظور از» در متن این سوال، گزینه‌ی «ج» صحیح است؛ زیرا عبارت «منظور از»، کلیدواژه‌ی دلالت اقتضا است‌.


🔑🔑🔑کلیدواژه‌های دلالت اقتضاء
اگر در سؤالی این عبارات را دیدید، پاسخ آن سؤال «دلالت اقتضاء» است:
🗝منظور از،
🗝مقصود از،
🗝در تقدیر است،
🗝جا اُفتاده،
🗝حذف شده،
🗝اضافه کنیم،
🗝بیفزاییم.
 

💪 برای مطالعه ترفندهای بیشتر رجوع شود به: کتاب کلیدواژه‌های اصول فقه دانشگاهی

مقدمۀ لزوم

اگر انسان عملی را قبول کند، بعد از آن توافق، یک سری چیزها را الزاماً باید انجام دهد و حق ندارد آنها را انجام ندهد. این الزامات، مقدمۀ لزوم نام دارند.‌ 
مثال اول: وقتی مردی با زنی ازدواج می‌کند، چون مرد نکاح را قبول کرده است، حق ندارد بگوید که من به همسرم مهریه نمی‌دهم (پرداخت مهریه پس از قبول نکاح بر مرد لازم می‌شود؛ و حق ندارد آن را رد کند).
مثال دوم: ماده ۷۶ قانون مدنی:
کسی که واقف او را متولی قرار داده، می‌تواند بدواً تولیت را قبول یا رد کند و اگر قبول کرد دیگر نمی‌تواند رد نماید (تولیت پس از قبول آن، بر متولی لازم می‌شود؛ و حق ندارد دیگر آن را رد کند).
کلیدواژه‌های اصول فقه دانشگاهی استاد روحانی

مقدمه نفوذ

به اجازه (تنفیذ)، که عقد غیر نافذ را نافذ می‌کند، مقدمۀ نفوذ می‌گوییم.
مثال: اگر فردی معامله‌ای به صورت فضولی انجام دهد، برای صحت آن معامله، آن معامله باید از طرف صاحب مال تنفیذ شود، که به این تنفیذ، مقدمۀ نفوذ می‌گوییم.
منبع: کلیدواژه‌های اصول فقه دانشگاهی استاد روحانی

مقدمه صحت

عملی که موجب صحت عملی دیگر می‌شود؛ و اگر نباشد، آن عمل باطل می‌شود، مقدمۀ صحت نام دارد.‌ 
مثال: قبض شرط صحت رهن است؛ و اگر قبض نباشد، رهن صحیح نیست؛ لذا می‌گوییم: قبض مقدمه صحت است و رهن، ذی‌المقدمه است.
منبع: کلیدواژه‌های اصول فقه دانشگاهی استاد روحانی

مقدمه متأخر

مقدمه‌‌ای که بعد از ذی‌المقدمه وجود دارد، مقدمۀ متأخّر نام دارد.
مثال: اجازۀ مالک بعد از معاملۀ فضولی، مقدمۀ متأخّر است، زیرا بعد از معاملۀ فضولی رخ می‌دهد.
منبع: کلیدواژه‌های اصول فقه دانشگاهی استاد روحانی

مقدمه مقارن

مقدمه‌‌ای که همزمان با ذی‌المقدمه وجود دارد، مقدمۀ مقارن نام دارد.
مثال: رکوع و سجود، مقدمات نماز هستند؛ و چون همزمان با نماز هستند، مقدمۀ مقارن نماز هستند.
منبع: کلیدواژه‌های اصول فقه دانشگاهی استاد روحانی

مقدمه متقدم

مقدمه‌‌ای که قبل از ذی‌المقدمه وجود دارد، مقدمۀ متقدم نام دارد.
مثال: اذن پدر و جد پدری مقدمه نکاح دختر باکره است و چون قبل از نکاح دختر باکره باید داده شود، مقدمۀ متقدم است.
منبع: کلیدواژه‌های اصول فقه دانشگاهی استاد روحانی

مقدمه عقلی -مقدمه داخلی

اگر همه دنیا، چیزی را به عنوان مقدمه چیزی دیگر بدانند، به آن، مقدمۀ عقلی می‌گوییم.
مثلاً در تمام دنیا، فقر را مقدمۀ سرقت می‌دانند.
منبع: کلیدواژه‌های اصول فقه دانشگاهی استاد روحانی

مقدمه داخلی
به قسمت‌های تشکیل دهندۀ یک موضوع، مقدمۀ داخلی می‌گوییم.‌ 
مثلاً به رکوع و سجود و قنوت، که تشکیل دهندۀ نماز هستند، مقدمات داخلی نماز می‌گوییم.
منبع: کلیدواژه‌های اصول فقه دانشگاهی استاد روحانی

حکم مولوی و ارشادی را از کتاب بی‌نظیر کلیدواژه‌های اصول فقه دانشگاهی مطالعه کنیم:

🖊 حکم مولوی و حکم ارشادی
١- حکم مولوی: یعنی حکمی که عقل انسان، علت آن را نمی‌فهمد.‌ 
مثلاً روز بعد از ماه رمضان، عید فطر است؛ و دین اسلام گفته که روزه گرفتن در عید فطر حرام است؛ چون عقل انسان علت این دستور دین اسلام را نمی‌فهمد، به این حکم، حکم مولوی می‌گوییم.
 
٢- حکم ارشادی: یعنی حکمی که عقل انسان، علت آن را می‌فهمد.
مثلاً سرقت جرم است. 
عقل انسان علت اینکه چرا سرقت جرم است را می‌فهمد؛ لذا این حکم (جرم بودن سرقت)، حکمی است ارشادی.
 
تعریف ساده‌تر:
١- حکم مولوی: احکامی که مختص دین اسلام هستند مولوی هستند.
٢- حکم ارشادی: احکامی که مختص دین اسلام نیستند بلکه تمام دنیا آنها را قبول دارند ارشادی هستند.‌ 

🛎 مثال‌هایی برای حکم مولوی (مختص اسلام):
مثال اول: ماده ۲۷۸ قانون مجازات اسلامی:
حد سرقت به شرح زیر است:
الف: در مرتبه اول، قطع چهار انگشت دست راست سارق از انتهای آن است، به طوری که انگشت شست و کف دست باقی بماند.
ب: در مرتبه دوم، قطع پای چپ سارق از پایین برآمدگی است، به نحوی که نصف قدم و مقداری از محل مسح باقی بماند.
پ: در مرتبه سوم، حبس ابد است.
ت: در مرتبه چهارم، اعدام است هرچند سرقت در زندان باشد.
این حکم، مختص دین اسلام است، درنتیجه مولوی می‌باشد.
 
مثال دوم: ماده ۲۸۲ قانون مجازات اسلامی:
حد محاربه یکی از چهار مجازات زیر است:
الف: اعدام
ب: صلب
پ: قطع دست راست و پای چپ
ت: نفی بلد
این حکم، مختص دین اسلام است، در نتیجه مولوی می‌باشد.
 
مثال سوم: ماده ۲۶۲ قانون مجازات اسلامی:
هر کس پیامبر اعظم و یا هریک از انبیاء عظام الهی را دشنام دهد یا قذف کند ساب‌النبی است و به اعدام محکوم می‌شود.
حکم قذف پیامبر و اعدام قاذف موضوعی است که مختص دین اسلام است، درنتیجه مولوی می‌باشد.
 
مثال چهارم: ماده ۲۸۴ قانون مجازات اسلامی:
مدت نفی بلد در هر حال کمتر از یک سال نیست، اگرچه محارب بعد از دستگیری توبه نماید و در صورتی که توبه نکند همچنان در تبعید باقی می‌ماند.
این حکم، مختص دین اسلام است، درنتیجه مولوی می‌باشد.
 
 
🛎 مثال‌هایی برای حکم ارشادی:
مثال اول: جرم بودن کلاهبرداری
جرم بودن کلاهبرداری مختص اسلام نیست و همه دنیا آن را قبول دارند (جرم می‌دانند)؛ لذا حکم ارشادی می‌باشد.
 
مثال دوم: جرم بودن سرقت
جرم بودن سرقت مختص اسلام نیست و همه دنیا آن را جرم می‌دانند؛ لذا حکم ارشادی است.
 
مثال سوم: جرم بودن زنای به عنف
جرم بودن زنای به عنف مختص اسلام نیست و همه دنیا آن را جرم می‌دانند؛ لذا حکم ارشادی می‌باشد.
مثال چهارم: ماده ۳۲۸ قانون مدنی: هرکس مال غیر را تلف کند ضامن آن است
جبران خسارت مختص اسلام نیست و در همه دنیا تلف کننده ضامن می‌باشد؛ لذا حکم ارشادی می‌باشد.
منبع: کلیدواژه‌های اصول فقه دانشگاهی
با مقدمه دکتر محمد رضا شب خیز 

مقدمۀ قانونی

اگر مقنن ایران، چیزی را برای چیزی دیگر به عنوان مقدمه قرار داده باشد، به آن، مقدمۀ قانونی می‌گوییم.
مثلاً مقنن، «تنظیم دادخواست» را مقدمۀ «رسیدگی به دعوا توسط قاضی» دانسته است؛ لذا به تنظیم دادخواست، مقدمه قانونی می‌گوییم؛ و به رسیدگی به دعوا، ذی‌المقدمه می‌گوییم.
منبع: کتاب کلیدواژه‌های اصول فقه دانشگاهی
مولف: استاد روحانی
با مقدمه دکتر شب خیز

قیاس منصوص‌العلة و قیاس مستنبط‌العلة

برای توضیح قیاس منصوص‌العلة و قیاس مستنبط‌العلة، به این دو مثال دقت کنید:
 
مثال اول:
جملۀ اصلی: معامله در حال مستی باطل است.
قیاس: معامله در حال خواب باطل است.
 
مثال دوم:
جملۀ اصلی: معامله در حال مستی به علت فقدان قصد باطل است.
قیاس: معامله در حال خواب به علت فقدان قصد باطل است.
 
تفاوت مثال اول و مثال دوم در این است که:
در مثال اول، در قیاسی که انجام شده، علت و دلیل اینکه چرا معامله در حال خواب و مستی باطل است نوشته نشده است (نگفته که چرا معامله در حال مستی و خواب باطل است).
در مثال دوم، در قیاسی که انجام شده، علت و دلیل اینکه چرا معامله در حال خواب و مستی باطل است نوشته شده است (گفته که چرا معامله در حال مستی و خواب باطل است/ بیان کرده که معامله در حال مستی و خواب به علت فقدان قصد باطل است).
 
١- به حالتی که علت و دلیل، در قیاس ذکر نشده است (مانند مثال اول)، قیاس مستنبط‌العلة می‌گوییم.
٢- به حالتی که علت و دلیل، در قیاس ذکر شده است (مانند مثال دوم)، قیاس منصوص‌العلة می‌گوییم.‌ 
 
نکتۀ اول: اگر در آزمون چند ماده بدهند و سؤال کنند که در کدامیک از این مواد، قیاس منصوص‌العلة وجود دارد، باید گزینه‌ای را انتخاب کنید که در آن گزینه، کلمات «به علت»، «به سبب»، «به جهت»، «به خاطر»، «به واسطۀ»، «به‌قصد»، «که علت» و «که سبب» وجود دارد.
 
مثال اول: ماده ۱۹۵ قانون مدنی:
اگر کسی در حال مستی یا بیهوشی یا در خواب معامله نماید آن معامله به واسطۀ فقدان قصد باطل است‌.
ـ کلمۀ «به‌واسطه» در این ماده نشانگر قیاس منصوص العلة می‌باشد.
 
مثال دوم: ماده ٧٢٠ قانون مدنی:
ضامنی که به‌قصد تبرع، ضمانت کرده باشد حق رجوع به مضمون‌عنه ندارد.
ـ کلمۀ «به‌قصد» در این ماده نشانگر قیاس منصوص العلة می‌باشد.
 
مثال سوم: ماده ٨٣٦ قانون مدنی:
هر گاه کسی به ‌قصد خودکشی خود را مجروح یا مسموم کند یا اعمال دیگر از این قبیل که موجب هلاکت است مرتکب گردد و پس از آن وصیت نماید آن وصیت در صورت هلاکت باطل است و هر گاه اتفاقاً منتهی به موت نشد وصیت نافذ خواهد بود.
ـ در این ماده کلمۀ «به‌قصد» نشان دهنده قیاس منصوص العلة می‌باشد.

📗 منبع: کلیدواژه‌های اصول فقه دانشگاهی استاد روحانی

مستقل عقلی و غیر مستقل عقلی

١- اگر موضوعی داشته باشیم که آن موضوع مختص دین اسلام باشد، به آن، حکم مولوی یا غیرمستقل عقلی می‌گوییم.‌ 
مثال اول: حرمت و جرم بودن زنا
مثال دوم: حرمت و جرم بودن لواط
مثال سوم: حرمت جمع بین دو خواهر
مثال چهارم: ممنوع بودن نکاح در حال احرام
 
٢- اگر موضوعی داشته باشیم و آن موضوع، مختص دین اسلام نباشد و همۀ دنیا آن را قبول داشته باشند، به آن موضوع، مستقل عقلی یا حکم ارشادی می‌گوییم.‌ 
مثال اول: جرم بودن سرقت
مثال دوم: وجوب تسلیم مبیع توسط بایع به مشتری پس از عقد بیع
مثال سوم: لزوم پرداخت حق‌الوکالۀ وکیل
مثال چهارم: وجوب پرداخت بدهی
منبع: کلیدواژه‌های اصول فقه دانشگاهی (استاد روحانی)
با مقدمه دکتر محمدرضا شب خیز (مولف اصول فقه دانشگاهی / پرفروش‌ترین کتاب اصول فقه کشور)

اقسام خبر واحد

خبر واحد به چهار قسمِ «صحیح»، «حسن»، «موثق» و «ضعیف» تقسیم می‌شود.
١- صحیح یعنی خبر واحدی که همه راویان آن شیعه هستند و همه آنها عادل هستند.‌ 
٢- حَسَن یعنی خبر واحدی که همه راویان آن شیعه هستند و برخی از آنها عادل هستند.‌ 
٣- موثق یعنی خبر واحدی که برخی راویان آن شیعه هستند و همه آنها عادل هستند.‌ 
٤- ضعیف یعنی خبر واحدی که برخی راویان آن شیعه هستند و برخی از آنها عادل هستند.
منبع: کلیدواژه‌های اصول فقه دانشگاهی

حکم الزامی و حکم ترخیصی

١- به دو حکم وجوب و حرمت، احکام الزامی می‌گوییم:
وجوب یعنی فرد ملزم است کاری را انجام دهد و حرمت هم یعنی فرد ملزم است کاری را ترک کند؛ پس وجوب الزام به فعل است و حرمت الزام به ترک فعل است. به همین خاطر به وجوب و حرمت احکام الزامی می‌گوییم.
 
٢- به سه حکم اباحه، استحباب (ندب) و کراهت، احکام ترخیصی می‌گوییم:
به استحباب و کراهت و اباحه احکام ترخیصی می‌گوییم؛ زیرا ترخیص، به حالتی میگویند که فرد آزاد باشد و مرخص باشد (به کاری ملزم نباشد)؛ و هنگامی که حکم یک موضوع مستحب یا مباح یا مکروه باشد، فرد، به انجام کار یا ترک کاری ملزم نیست.
 
💪 منبع: کلیدواژه‌های اصول فقه دانشگاهی استاد روحانی
با مقدمه و تایید دکتر شب‌خیز