مجازات صدور چک بلامحل

ابتدا باید بدانید که طبق قانون این نوع مجازات بر علیه صادرکننده اعمال می‌شود و متوجه کسانی که سند را پشت‌نویسی کرده‌اند، نمی‌شود. نکته‌ی دیگر اینکه این مجازات‌ها بر اساس مبلغ چک تعیین می‌شوند که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:

اگر مبلغ آن کمتر از ده میلیون ریال باشد، حداکثر تا شش ماه حبس دارد.

در صورتی که از ده تا پنجاه میلیون ریال باشد، از شش ماه تا یک سال حبس در انتظار صادرکننده است.

وقتی بیش از پنجاه میلیون ریال باشد، این حبس از یک تا دو سال خواهد بود و فرد به مدت دو سال از داشتن دسته چک محروم خواهد شد.

بر اساس ماده‌ی ۱۲ قانون صدور چک، صدور بلامحل این سند جرمی خصوصی محسوب شده و به صورت غیابی (بدون حضور صادرکننده) هم قابل پیگیری است. گفتنی است که اگر شخص با علم به اینکه حساب مسدود است، چک صادر کند، می‌توان او را تا دو سال به حبس بدون تعلیق محکوم کرد.

آیا چک ضمانت قابل وصول است؟

اگر صادرکننده به تعهد خود عمل نکند، دارنده‌ی چک ضمانت می‌تواند آن را برای وصول به بانک ببرد اما اگر مبلغ مورد نظر در حساب موجود نباشد، با توجه به اینکه چک ضمانت وصف کیفری ندارد، دارنده می‌تواند از طریق حقوقی برای وصول آن اقدام کند.

برای این کار باید به دادگاهی که در محل اقامت صادرکننده قرار دارد مراجعه کرد و دارنده باید در دادگاه اثبات کند که صادرکننده در قبال موضوع مورد توافق، خلف وعده نموده است؛ امّا اگر طرفین دعوا در محل دیگری جز محل اقامت صادرکننده قرارداد بسته باشند یا محل انجام تعهد جای دیگری باشد یا مکان بانک صاحب چک در جایی دیگر باشد، در دادگاه‌های هر سه محل می‌توان اقامه‌ی دعوا کرد.

نحوه‌ی نگارش چک ضمانت

مهم است بدانید که شیوه‌ی نوشتن چک ضمانت هیچ تفاوتی با انواع عادی ندارد و باید به صورت کامل و خوانا نوشته شود؛ یعنی باید حتما دارای امضاء و تاریخ وصول باشد، مبلغ باید به حروف و عدد نوشته شده و با هم یکسان باشند و باید بدون خط خوردگی نوشته شده باشد، در غیر این صورت اعتباری نخواهد داشت.

البته در نظر داشته باشید که اگر می‌خواهید چک ضمانت صادر کنید حتما در قراردادی که می‌نویسید مشخصات آن و دلیل نوشتن و ضمانت آن را قید کنید، علاه بر این می‌توانید در رو یا پشت چک قید کنید که برای ضمانت صادر شده است.

گفتنی است که بانک فقط مواردی که اول یاد کردیم را برای درستی چک مد نظر خواهد داشت و به قید ضمانت آن توجهی نکرده و آن را وصول می‌کند امّا در این صورت (چک ضمانت) دارنده‌ی چک نمی‌تواند بر علیه صادرکننده به صورت کیفری شکایت کند.

شرایط حقوقی چک ضمانت

در حقیقت این چک‌ها نباید نقدی به حساب بیایند چون ماهیت آنها برای ضمانت است و تا زمانی که خلف وعده صورت نگرفته، امانت محسوب می‌شوند امّا معمولا صادرکننده مجبور است به صورت نقدی و به روز آن را صادر کند.

بر اساس ماده‌ی ۱۳ قانون صدور چک، انواع تضمینی را نمی‌توان دارای وصف کیفری دانست و دارنده‌ی آن نمی‌تواند بابت آن به صورت کیفری شکایت کند. البته این اسناد صرفا امانت هم محسوب نخواهند شد، چرا که در صورت عمل نکردن صادرکننده به تعهداتش، قابل وصول هستند و در این صورت دارنده با به اجرا گذاشتن آن مرتکب تخلف نشده است.

کاربرد چک ضمانت

زمانی که بین دو نفر معامله‌ای صورت می‌گیرد و نفر اول متعهد می‌شود که در زمانی معیّن کاری را در قبال دومی انجام دهد، نفر دوم برای تضمین انجام آن کار می‌تواند از اولی چک ضمانت طلب کند تا در صورت خلف وعده یا انجام ندادن آن کار، تضمینی وجود داشته باشد. مثلا گاهی صاحب‌خانه‌ها برای تخلیه شدن خانه در موعد مقرر چکی را از مستأجر دریافت می‌کنند.

چک ضمانت چیست؟

به چکی که برای تضمین انجام تعهد یا وعده صادر می‌شود چک ضمانت گفته می‌شود و به همین دلیل فقط در صورتی می‌توان آن را وصول کرد که صادرکننده به وعده‌ای که داده عمل نکرده باشد؛ باید بدانید که به اجرا گذاشتن آن در غیر این صورت غیر قانونی محسوب می‌شود و پیگرد قانونی دارد.

جرم جعل امضای چک

می‌دانید که چک سندی رسمی محسوب می‌شود و طبق قانون اگر مورد جعل قرار بگیرد، انجام دهنده‌ی این کار مجرم شناخته می‌شود و برای آن مجازات در نظر گرفته شده است. بر اساس این جرم، جاعل قصد دارد طرف مقابل را به اشتباه انداخته و با تسلیم چک جعلی به او مالی را از او خریداری کند، برای این کار امضای فرد دیگری را جعل می‌کند و چک او را به فروشنده می‌دهد.

مصداق‌های جرم جعل در ماده‌ی ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی، به صراحت بیان شده است، بر این اساس جعل امضاء یا مهر فردی دیگر، ساخت سند، خراشیدن و تراشیدن و تغییر در سند، جرم است. پس بر این اساس قانون دست بردن در چک را نیز جرم می‌داند، خواه در مبلغ یا تاریخ چکی باشد که قبلا صادر شده است.

لایحه‌ی دفاع از چک بلامحل

در صورتی که از صادرکننده‌ی چک بلامحل به صورت کیفری شکایت شود، او می‌تواند طبق قانون و با وجود شرایطی، از خود دفاع کند؛ برای این کار باید یکی از شروطی که قبلا در بخش چک غیر قابل تعقیب کیفری، بیان شد را در دادگاه اثبات کند. مثلا ثابت کند که چک برای انجام ضمانت یا تعهد بوده و وصف کیفری ندارد که این کار معمولا با ارائه‌ی شاهد معتبر ممکن خواهد بود.

دادگاه صالح برای رسیدگی به جرم چک بی محل

طبق قانون برای آسان شدن امور، دادگاه صالح برای رسیدگی به چک بلامحل، دادگاه واقع در منطقه‌ای است که بانک صادرکننده‌ی گواهی عدم پرداخت در آن قرار دارد. یعنی طبق قانون دارنده‌ی چک می‌تواند از هر شعبه‌ی بانکی که چک را صادر کرده آن را مطالبه کند و در صورت برگشت خوردن آن در همان شعبه، می‌تواند از طریق دادگاهی که در همان منطقه واقع است، اقدام کند.

رفع موجبات تحقق جرم صدور چک بی محل

طبق قانون شرایطی وجود دارد که در صورت وجود آنها امکان شکایت کیفری وجود نخواهد داشت یا حق شکایت کیفری از بین خواهد رفت:

 

انتقال چک: در هر مرحله‌ای اگر چک به صورت ارادی به دیگری واگذار شود، امکان شکایت کیفری از بین می‌رود.

پرداخت مبلغ پیش از شکایت: همان‌طور که پیش از این اشاره شد، اگر پیش از تاریخ شکایت، مبلغ به دارنده پرداخت شود، امکان شکایت از بین می‌رود.

پرداخت بعد از شکایت و پیش از صدور حکم قطعی: اگر به هر طریقی صادرکننده‌ی چک پیش از صدور حکم قطعی دادگاه، مبلغ را به شاکی بپردازد، قرار موقوفی تعقیب صادر می‌شود، یعنی تعقیب صادرکننده برای مجازات کیفری متوقف می‌شود امّا دادگاه می‌تواند برای وصول سایر خسارت‌ها حکم صادر کند.

پرداخت پس از صدور حکم قطعی: اگر پس از صدور حکم، شاکی رضایت بدهد یا مبلغ چک و خسارت به او پرداخت شود، شکایت کیفری متوقف می‌شود.

انتقال چک بعد از شکایت کیفری

طبق قانون اگر پس از شکایت کیفری، دارنده‌ی چک یا همان شاکی آن را به شخص دیگری واگذار کند و حقوق خود نسبت به چک را به دیگری منتقل کند، امکان شکایت کیفری از بین خواهد رفت.

اگر مبلغ چک قبل از تاریخ شکایت کیفری وصول شود؟

طبق قانون اگر پیش از تاریخ شکایت کیفری به هر طریقی میلغ چک به دارنده‌ی آن پرداخت شود، تعقیب کیفری ممکن نخواهد بود؛ در این حالت بانک به میزان مبلغ چک حساب را مسدود خواهد کرد تا دارنده طلب خود را وصول کند.

رفع سوء اثر از چک بی محل

صادر کننده‌ی چک بلامحل طبق قانون به چند روش می‌تواند سابقه‌ی چک برگشتی را از حساب خود پاک کند یا به عبارتی رفع سوء اثر کند؛ اولین روش تأمین مبلغ مورد نظر و واریز آن به حساب جاری مربوط به چک است که طلبکار با مراجعه به بانک و ارائه‌ی چک طلب خود را دریافت کرده و رفع سوء اثر می‌شود.

دومین روش، گرفتن رضایت از دارنده‌ی چک است که در این صورت صادرکننده باید لاشه‌ی چک را به بانک تحویل داده و رسید دریافت کند و برای رفع سوء اثر درخواست بدهد؛ در این زمینه طبق قانون وجود چک در دست صادرکننده به معنی این است که شاکی از شکایت خود منصرف شده است مگر اینکه خلاف آن ثابت شود.

سومین روش معمولا در حالتی اتفاق می‌افتد که چک مفقود شده باشد یا از بین رفته باشد که در این حالت، صادرکننده پس از جلب رضایت دارنده‌ی چک باید از او رضایت‌نامه‌ی محضری بگیرد و آن را به بانک تحویل دهد تا برای رفع سوء اثر اقدام شود.

در حالت چهارم اگر هیچ یک از روش‌های گفته شده ممکن نباشد، صادرکننده می‌تواند مبلغ چک را به حساب جاری خود واریز کند و از بانک برای رفع سوء اثر درخواست کند که در این حالت مبلغ مورد نظر تا ۲۴ ماه در حساب مسدود می‌شود که البته برای این کار حساب نباید به دلایل دیگر مسدود شده باشد. پس از این کار بانک طی پنج روز باید به دارنده طلاع بدهد که برای وصول طلب خود مراجعه کند.

روش‌های بالا تا ده روز پس از برگشت خوردن چک به راحتی قابل انجام هستند امّا پس از مدت ده روز هم می‌شود از چک برگشتی به روش‌های گفته شده رفع سوء اثر کرد؛ حتی می‌توان با استفاده از نامه‌ی قضایی یا گرفتن نامه از مرجع ثبتی صلاحیت‌دار، این کار را انجام داد.

گفتنی است که قبلا طبق قانون اگر دارنده‌ چک برای وصول آن یا شکایت تا هفت سال اقدامی نمی‌کرد، صاحب حساب می‌توانست از حساب خود رفع سوء اثر کند که طبق مصوبه‌ی اصلاحی جدید این زمان به سه سال کاهش یافته است.

بانک در مقابل چک بی محل چه وظیفه ای دارد؟

اولا بانک‌ها طبق قانون وظیفه دارند که تمام حساب‌های جاری اشخاصی که بیش از چک بلامحل دارند و برعلیه آنها کیفرخواست صادر شده باشد را مسدود کنند و تا سه سال برای آنها حساب جاری باز نکنند.

دوما بانک مرکزی باید سابقه‌ی افرادی که چک بلامحل صادر کرده‌اند را نگهداری کرده و در سامانه‌ای منظم در دسترس بانک‌ها قرار دهند تا از اعطای تسهیلات به آنها جلوگیری شده و حق ضمانت نداشته باشند.

صدور چک بی محل متعدد:

هم‌چنین باید بدانید که اگر صادرکننده چند چک بلامحل داشته باشد، ملاک برای اعمال قانون مجموع مبالغ درج شده در تمام چک‌ها است یعنی مجازات او بر اساس مجموع بدهی وصول نشده انجام می‌شود نه هر یک از چک‌ها.

مجازات صدور چک بی محل

اگر طبق شرایط گفته شده بتوان از صادرکننده‌ی چک بلامحل به صورت کیفری شکایت کرد، از آنجا که صدور چک بلامحل جرم محسوب می‌شود، برای آن در قانون مجازات در نظر گرفته شده است که به شرح زیر اعمال می‌شود:

 

اگر مبلغ چک کمتر از یک میلیون تومان باشد، حداکثر شش ماه حبس دارد.

اگر مبلغ آن بین یک میلیون تا پنج میلیون تومان باشد، از شش ماه تا یک سال حبس دارد.

اگر مبلغ چک بیش از پنج میلیون تومان باشد، از یک تا دو سال حبس و هم‌چنین محرومیت از داشتن دسته چک تا دو سال در پی دارد.

شرایط شکایت کیفری از چک بلامحل:

برای اینکه بتوانید از صادرکننده‌ی چک به صورت کیفری شکایت کنید، باید شرایط زیر را داشته باشید:

 

چک نباید سفید امضاء بوده باشد.

نباید در متن چک، وصول آن مشروط نوشته شده باشد، یعنی وصول چک نباید مشروط به امری خاص باشد.

نباید در متن چک قید شده باشد که برای ضمانت است یا برای انجام تعهدی صادر شده است و هم‌چنین حتی اگر در متن چک قید نشده باشد و یکی از دو مورد گفته شده ثابت شود، باز هم قابل پیگیری کیفری نیست.

نباید ثابت شود که چک بدون تاریخ صادر شده یا تاریخ واقعی صدور آن پیش از تاریخ درج شده در آن باشد.

نباید پس از برگشت زدن یا همان صدور گواهی عدم پرداخت، چک با پشت‌نویسی به شخص دیگری واگذار شده باشد.

چک نباید برای انجام معاملات نامشروع یا ربا صادر شده باشد که در این صورت قابل شکایت کیفری نیست.

و نکته‌ی آخر اینکه باید حداکثر ظرف مدت شش ماه از تاریخ سررسید چک، برای گرفتن گواهی عدم پرداخت از بانک (برگشت زدن)، اقدام کرد و هم‌چنین طی این تاریخ باید شکایت کیفری را ثبت کرد وگرنه پیگیری فقط به صورت حقوقی یا ثبتی ممکن خواهد بود.

پیگیری ثبتی چک

شخصی که چک بلامحل دریافت می‌کند، علاوه بر پیگیری چک در دادگاه‌های حقوقی و یا شکایت کیفری، می‌تواند آن را از طریق اداره‌ی ثبت و صادر شدن اجراییه، پیگیری کند. طبق ماده‌ی ۲ قانون صدور چک، چک‌هایی که توسط بانک‌های دایر شده در ایران به افراد داده می‌شوند، در حکم سند لازم‌الاجرا هستند و دارنده‌ی چک می‌تواند در صورت دریافت نکردن مبلغ آن یا قسمتی از آن، با مراجعه به اداره‌ی ثبت، اجرایی شدن آن را مطالبه کند.

سند لازم‌الاجرا سندی است که برای اجرای مفاد آن نیازی به طرح شکایت و حکم دادگاه نیست و می‌توان با استناد به آن و مراجعه به اداره‌ی ثبت، برای دریافت مبلغ حکم اجراییه گرفت. در ادامه مراحل پیگیری چک بلامحل از طریق اداره‌ی ثبت را برای شما شرح می‌دهیم:

 

مراجعه به اداره‌ی ثبت:

ابتدا دارنده‌ی چک باید آن را در تاریخ مقرر به بانک صادرکننده ببرد و در صورت وجود نداشتن مبلغ مورد نظر در حساب، باید از بانک گواهی عدم پرداخت بگیرد یا اصطلاحا چک را برگشت بزند. بعد از این کار باید از اصل چک و گواهی عدم پرداخت کپی گرفته و آن را برابر اصل کند که این کار را دفاتر ثبت انجام می‌دهند.

 

سپس باید به اداره‌ی ثبتی که در محدوده‌ی بانک صادرکننده وجود دارد، مراجعه کرده و تقاضانامه برای صدور اجراییه دریافت کند که به صورت برگه یا برگه‌هایی به دارنده‌ی چک داده می‌شود که باید آنها را تکمیل کرده و همراه با کپی‌های گفته شده به اداره‌ی ثبت تحویل دهد.

 

اقدامات اجرایی ثبتی:

پس از این مراحل، اداره‌ی ثبت با مدارک گفته شده پرونده تشکیل داده و حکم اجراییه صادر می‌کند و برای صادرکننده‌ی چک بلامحل، ابلاغیه می‌فرستد؛ پس از آن فرد بدهکار تا ده روز از تاریخی که حکم اجراییه به او ابلاغ شد، فرصت دارد که مبلغ چک را بپردازد یا در ازای پرداخت آن مالی را معرفی کند، در صورتی که قادر به انجام چنین کاری نباشد، همین مقدار فرصت دارد تا فهرست کامل دارایی خود را به مأمور اجرایی تحویل بدهد.

اگر فرد بدهکار یا همان صادرکننده‌ی چک بلامحل، خودش اقدامی نکند، دارنده‌ی چک حق دارد که اموال او را به اداره‌ی اجرای ثبت معرفی کند و پس از آن این اموال بازداشت شده و بدهی از طریق فروش آنها پرداخت می‌شود. گفتنی است که اموال معرفی شده نباید برای هیچ بدهی دیگری در گرو اداره‌ی ثبت دیگری باشد.

مزایای پیگیری ثبتی چک بلامحل:

در درجه‌ی اول پیگیری چک بلامحل از طریق اداره‌ی ثبت، سرعت بیشتری نسبت به دادگاه دارد، چرا که پیگیری قضایی در دادگاه تشریفات زمان‌بر اداری و دادرسی در پی دارد. گذشته از این اقدام از طریق اداره‌ی ثبت مهلت خاصی ندارد و دارنده‌ی چک هر زمان که بخواهد می‌تواند با مراجعه به اداره‌ی ثبت برای صدور اجراییه اقدام کند امّا برای شکایت کیفری در دادگاه تنها شش ماه از تاریخ صدور چک، فرصت وجود دارد.

 

نکته‌ی دیگر اینکه برای پیگیری ثبتی نیازی به تمبر باطل کردن نیست امّا در پیگیری حقوقی در دادگاه باید هزینه‌ی ابطال تمبر پرداخت شود تا دادرسی به جریان بیفتد.

 

شکایت کیفری چک بی محل

اشاره کردیم که یکی از راه‌های وصول چک بلامحل، اقدام از طریق شکایت کیفری است؛ باید بدانید که صادر کردن چکی که در حساب آن پول به میزان کافی وجود ندارد، از نظر قانون جرم محسوب می‌شود و بر همین اساس می‌توان از آن به صورت کیفری شکایت کرد امّا این کار شرایطی دارد که در ادامه آنها را می‌خوانید.

چک بی محل چیست؟

چک بلامحل یا چک بی محل به چکی گفته می شود که مبلغ چک در تاریخ درج شده در حساب شخص نباشه و به عبارتی حساب صاحب چک خالی باشد. در چنین شرایطی دارنده چک که چک در وجه ایشان صادر شده است می بایست نسبت به وصول چک اقدام کند. برای پیگیری چک بی محل به ۲ روش می توان عمل کرد.

آثار عقد اجاره

وقتی قراردادی منعقد می‌شود باعث ایجاد آثاری می‌گردد که حتما باید اجرا شوند و اجرا نکردن هر کدام از آنها توسط طرفین قرارداد، می‌تواند موجب پیگرد قانونی قرار بگیرد یا نهایتا قرارداد را فسخ کند؛ مهم‌ترین آثار این عقد تکالیفی هستند که موجر و مستأجر باید آنها را انجام دهند که در قسمت بعد آنها را خواهید شناخت:

 

 

 

تکالیف اجاره‌دهنده (موجر):

تسلیم کردن مورد اجاره: طبق قانون پس از تنظیم سند، موجر مکلّف می‌شود تا عین مستأجره یا عین مستأجره را برای بهره‌برداری به مستأجر تسلیم کند. اگر موجر این کار را انجام ندهد، مستأجر می‌تواند از طریق مراجع قانونی او را به این کار مجبور کند امّا اگر تحت هر شرایطی این کار ممکن نبود، مستأجر می‌تواند قرارداد را فسخ کرده و مبلغی را به عنوان اجرت‌المثل، نسبت به مدتی که موجر عین مستأجره را تصرف کرده از او طلب کند زیرا در این مدت تمام منافع مورد اجاره متعلق به مستأجر بود است.

انجام تعمیرات و تأمین مخارج: باید امکان بهره‌برداری از مورد اجاره برای مستأجر فراهم باشد و اگر برای این کار نیاز به تعمیر داشته باشد، مخارج آن بر عهده موجر یا مالک است مگر اینکه عرف اقتضای دیگری بکند یا خلاف این امر در قرارداد ذکر شده باشد.

تغییر ندادن مورد اجاره: طبق قانون موجر اجازه ندارد تغییر در عین مستأجره ایجاد کند که باعث شود مستأجر نتواند از آن استفاده کند مگر برای تعمیر و تغییراتی که برای حفظ و اصلاح آن صورت می‌گیرد که تشخیص آن هم بر عهده دادگاه است.

تکالیف اجاره‌کننده (مستاجر):

پرداخت اجاره: مبلغ مشخصی که در موعدهای زمانی معیّن به عنوان مال‌الاجاره تعیین شده باید توسط مستأجر به صورت کامل و در زمان مقرر به موجر پرداخت شود.

رعایت حدود متعارف در استفاده از مورد اجاره: باید بدانید که عین مستأجره به صورت امانت به مستأجر واگذار می‌گردد و او باید در استفاده از آن حدود تعدّی و تفریط را رعایت کند، یعنی به صورت نامتعارف از آن استفاده نکند تا دچار خرابی و خسارت نشود. نکته‌ی دیگر این است که اگر مستأجر حدود متعارف را رعایت کند و با این حال مورد اجاره تلف یا ناقص بشود، مستأجر مسئولیتی در قبال موجر ندارد.

روش استفاده از مورد اجاره: مستأجر باید از مال واگذار شده همان استفاده‌ای را بکند که در قرارداد ذکر شده و اگر مورد استفاده در عقد اجاره قید نشده باشد، باید به روشی از آن استفاده کند که عرف می‌پذیرد.

تغییر ندادن مورد اجاره: مستأجر به هیچ عنوان نباید بدون اجازه‌ی موجر در عین مستأجره تغییری اعمال کند و اگر هم چنین کاری صورت بگیرد باید آن را طبق قانون به حالت اولیه درآورده و در موعد مقرر به مالک تسلیم کند.

وقتی شخصی ملکی را اجاره می کند، مالک و مستاجر توافق خود را در قالب قرارداد اجاره یا اجاره نامه تنظیم می کنند.