نقض یا تغییر حکم

همانطور که در ماده 8 از قطعی بودن اجرای حکم بحث شد، این ماده اشاره مختصری نیز به دادگاه یا مرجع بالاتر برای توقف اجرای حکم کرده است. قانون گذار در ماده 8 قانون آیین دادرسی مدنی امکان تغییر حکم توسط دادگاه صادر کننده یا مرجع بالاتر را پیش بینی کرده و پیش بینی نقض قانونی حکم در دادگاه هم عرض از نظر قانون گذار مخفی مانده است، هم چنین به دادگاه اجازه داده شده است که حکم دادگاه هم عرض را تغییر داده و یا آن را ملغا اعلام کند. این تجویز در قسمت اول ماده 421 قانون آیین دادرسی مدنی در ارتباط با رسیدگی به اعتراض طاری صورت گرفته است. ماده 421 چنین مقرر داشته است « اعتراض طاری در دادگاهی که دعوا در آن مطرح است، بدون تقدیم دادخواست به عمل خواهد آمد اما اگر درجه دادگاه پایین تر از دادگاهی باشد که رأی معترض عنه را صادر کرده، معترض دادخواست خود را به دادگاهی که رأی را صادر کرده است، تقدیم می‌نماید و موافق اصول در آن دادگاه رسیدگی خواهد شد.»

درخواست رفع اختلاف استنباط طرفین از مفاد حکم

در مرحله‌ اجرای احکام این احتمال وجود دارد که طرفین دادرسی استنباط متفاوتی از مفاد حکم صادره داشته باشند، رفع چنین اختلافی به عهده‌ دادگاه خواهد بود. رسیدگی به اختلاف طرفین در مفاد حکم تأثیری در به تعویق انداختن اجرا نخواهد داشت مگر این که دادگاه، نوع رسیدگی را در اجرا مؤثر تشخیص دهد که در این صورت اجرا را متوقف خواهد نمود.

فوت یا حجر محکوم علیه به صورت موقت

طبق ماده ۳۱ هر‌گاه محکوم‌ علیه فوت یا محجور شود، عملیات اجرایی به صورت موردی تا زمان معرفی ورثه، ولی، وصی، قیم محجور یا امین و مدیر ترکه ‌متوقف می‌ گردد و قسمت اجرا به محکوم‌ له اخطار می‌ کند تا اشخاص مذکور را با ذکر نشانی و مشخصات کامل معرفی نماید و اگر مالی توقیف نشده ‌باشد، دادورز (‌مأمور اجرا) می‌ تواند به درخواست محکوم‌ له معادل محکوم به از ترکه متوفی یا اموال محجور توقیف کند.

تقاضای تجدید نظر

حتی اگر دادگاه ر‌أی را غیر قابل تجدید نظر اعلام کند، محکوم علیه می تواند نسبت به آن تقاضای تجدید نظر نماید. صرف تقاضای تجدید نظر موجب توقیف اجرای حکم می شود. استناد به ماده 347 ق ادم ماده اده 347 تجدیدنظرخواهی از آرای قابل تجدیدنظر که در قانون احصاء گردیده مانع اجرای حکم خواهد بود، هرچند دادگاه صادرکننده رأی آن را‌ قطعی اعلام نموده باشد مگر در مواردی که طبق قانون استثناء شده باشد.

اعتراض به علت عذر موجه

در صورتی که حکم صادره قطعی باشد و به موقع به اجرا گذاشته شود ولی محکوم علیه به علت عذر موجه توان اینکه به ر‌أی اعتراض بنماید نداشته و از موقع اعتراض او گذشته باشد و موفق بشود از دادگاه حکم قرار قولی تجدید نظر دریافت نماید، از اجرای حکم خودداری می گردد.

رضایت کتبی محکوم له

در صورتی که محکوم‌له به صورت کتبی از دایره‌ی اجرا تقاضای تعطیلی یا توقف عملیات اجرایی را درخواست کند، اقدامات اجرایی ادامه نخواهد یافت.

ابراز رسید محکوم‌له دائر به وصول محکوم به

اگر محکوم علیه رسیدی از محکوم‌له ارائه نماید که که حاکی از وصول محکوم به باشد، عملیات اجرایی متوقف‌ می‌‌گردد. لازم به ذکر است که مطابق نظریه‌ اداره‌ حقوقی دادگستری در این زمینه، رسید ابرازی محکوم علیه باید مورد تأیید محکوم‌ له نیز قرار گرفته باشد.

تقاضای نقض رأی فرجام خواسته

در مواردی که قانون معین کرده است، برحسب مورد برخی از آرای صادره از دادگاه‌های بدوی یا تجدید نظر قابلیت فرجام خواهی در دیوان عالی کشور را دارد، رسیدگی فرجامی در حقیقت تشخیص انطباق یا عدم انطباق رأی مورد درخواست فرجامی با موازین شرعی و مقررات قانونی است. پس از صدور رأی توسط دادگاه و فرجام خواهی محکوم علیه از رأی صادره، اگر دادستان کل کشور تقاضای نقض رأی فرجام خواسته را بکند، محکوم علیه‌ می‌‌تواند با ارائه‌ گواهی لازم به دادگاه اجرا کننده‌ رأی، تقاضای توقف اجرای آن را نماید. در این صورت اقدامات اجرایی موقتاً تا پایان رسیدگی دیوان عالی کشور متوقف می‌ شود.

احکام قطعی

برطبق ماده 24 قانون اجرای احکام مدنی پس ازشروع برای اجرای حکم، مامور اجرا توانایی تعطیل یا توقف و یا قطع کردن اجرای حکم را ندارد مگر اینکه دادگاهی که دستور اجرای حکم را صادرکرده و یا دادگاهی که صلاحیت دستور تاخیر اجرای حکم را داشته باشد از اجرای آن جلوگیری نماید.

اهلیت استیفا:

ا‌هلیت استیفا به توانایی فرد برای اجرا کردن حقوقش گفته ‌‌می‌شود. برای مثال در ‌‌‌‌ا‌هلیت تمتع فرد اجازه ازدواج دارد اما اگر به سن قانونی نرسیده باشد ‌‌نمی‌تواند ازدواج کند و در این جا ‌‌می‌توان گفت که فرد ‌‌‌‌ا‌هلیت استیفا ندارد. قبول کردن تعهد را نیز ‌‌می‌توان جزو ‌‌‌‌ا‌هلیت استیفا قرار داد و هرگاه که فرد بتواند تعهدی را بپذیرد به این معناست که ‌‌‌‌ا‌هلیت استیفا دارد.

اهلیت تمتع:

هرگاه فردی به دنیا ‌‌می‌آید طبق قانون به او حقوقی تعلق ‌‌می‌گیرد و قانون ‌او را از زمان ‌تولد تا زمان مرگ شایسته دارا بودن این حق ‌‌می‌داند که به جمع این حقوق ‌‌‌‌ا‌هلیت تمتع گفته ‌‌می‌شود. برای مثال افراد از زمانی که متولد ‌‌می‌شوند تا رمان مرگ ‌‌می‌توانند ازدواج کنند، یعنی آن‌‌‌ها شایسته هستند تا تشکیل زندگی دهند که در اینجا ‌‌می‌توان گفت فرد دارای ‌‌‌‌ا‌هلیت تمتع است.

در صورت دارا بودن حق ازدواج فرد دارای چه ‌‌‌‌ا‌هلیتی است‌‌‌‌ ؟

در صورت دارا بودن حق ازدواج فرد دارای ‌‌‌‌ا‌هلیت تمتع است و ‌‌می‌تواند ازدواج کند.

اگر فردی که دارای ا‌هلیت استیفا نیست حقی را اجرا کند تکلیف چیست‌‌‌‌ ؟

یکی از پرسش‌‌‌هایی که در مورد ‌‌‌‌ا‌هلیت در ذهن افراد به وجود ‌‌می‌آید این است که آیا فردی که ‌‌‌‌ا‌هلیت استیفا ندارد ‌‌می‌تواند حقوق ‌‌‌‌ا‌هلیت استیفا را اجرا کند‌‌‌‌؟ که در این باره باید بگوییم کسی که ‌‌‌‌ا‌هلیت استیفا ندارد در واقع ‌‌نمی‌تواند حقوق قانونی را اجرا نماید زیرا او به سن قانونی اجرای این حق نرسیده است.‌ برای مثال فردی که ‌‌می‌خواهد خانه‌‌‌‌ای را بخرد یا اینکه ازدواج کند باید دارای ‌‌‌‌ا‌هلیت استیفا باشد و سن تعیین شده‌‌‌‌ای داشته باشد.

همچنین فرد محجور اهلیت استیفا ندارد. 

چرا افراد دارای اهلیت ‌‌می‌شوند‌‌‌‌ ؟

ا‌هلیت به افراد کمک ‌‌می‌کند که بتوانند به حق و حقوق خود برسند و لیاقت اجرای حقوق خود را داشته باشند. ‌برای مثال فردی که ‌‌‌‌ا‌هلیت تمتع دارد ‌‌می‌تواند صاحب ملکی شود و یا فردی که ‌‌‌‌ا‌هلیت استیفا دارد ‌‌می‌تواند ازدواج کند اما اگر ‌‌‌‌ا‌هلیت وجود نداشته باشد فرد ‌‌نمی‌تواند به حقوق خود برسد.

آیا امکان صدور قر‌ار عدم اهلیت در خصوص خوانده دعوا نیز وجود دارد ؟

بله این قر‌ار هم در خصوص خوانده و هم در خصوص خواهان دعوا صادر می‌شود.

آیا قر‌ار عدم اهلیت قر‌ار قاطع دعوا است ؟

بله این نوع قر‌ار جزو قر‌ار‌های قاطع دعوا می‌باشد که در صورت صدور آن پرونده دعوا از حوزه رسیدگی در دادگاه خارج می‌گردد.

در چه صورتی امکان صدور قرار عدم اهلیت از سوی دادگاه وجود ندارد ؟

قر‌ار عدم اهلیت در صورتی که خواهان یا خوانده دعوا دارای اهلیت نباشند، از سوی دادگاه صادر می‌شود. اما در برخی موارد خوانده یا خواهان دعوا دارای اهلیت نیستند، اما باز هم امکان صدور قر‌ار عدم اهلیت وجود ندارد. چنانچه یکی از طرفین دعوا که دارای اهلیت نیست یک نماینده قانونی به دادگاه معرفی نماید، امکان صدور قر‌ار عدم اهلیت وجود نخواهد داشت.

برای مثال اگر یک کودک ۱۰ساله خوانده دعوا باشد دارای اهلیت نیست. اما اگر او دارای یک وکیل باشد که ولی‌اش آن را برگزیده، وکیل از او در دادگاه دفاع خواهد کرد. از این رو امکان صدور قر‌ار عدم اهلیت در خصوص او وجود نخواهد داشت.

صدور قرار عدم اهلیت از طرف دادگاه

اهلیت به معنای رسیدن فرد به سن قانونی، رشید و بالغ بودن و مجنون نبودن او می‌باشد. دارای اهلیت بودن به افراد اجازه استفاده از برخی حقوق قانونی را می‌دهد. یکی از حقوقی که ما در قانون دارا هستیم، اقامه دعوا به عنوان خواهان یا دفاع از خود در دادگاه به عنوان خوانده می‌باشد. حال نکته اینجاست که افراد برای اینکه بتوانند در دادگاه از خود به عنوان خوانده دفاع کنند یا دعوایی را علیه دیگری اقامه نمایند، می‌بایست دارای اهلیت باشند. چنانچه خواهان دارای اهلیت نباشد، خوانده می‌تواند نسبت به او ایراد عدم اهلیت وارد نماید.

همچنین بالعکس این موضوع نیز می‌تواند اتفاق بیفتد. برای مثال اگر خوانده دارای اهلیت قانونی نباشد نیز خواهان این امکان را دارد که نسبت به او ایراد عدم اهلیت وارد نماید. در صورتی که خواهان یا خوانده ایراد عدم اهلیت را نسبت به طرف مقابل خود مطرح نمایند، دادگاه اهلیت فردی که به او ایراد وارد گردیده است را احراز می‌نماید. اگر دارای اهلیت باشد، ایراد عدم اهلیت طرف مقابل رد خواهد شد. اما اگر دارای اهلیت نباشد، دادگاه اقدام به صدور قر‌ار عدم اهلیت می‌نماید. این قر‌ار به عنوان یک قر‌ار قاطع دعوا به حساب می‌آید.

دارای اهلیت بودن به چه معناست ؟

مطابق قانون همه ما دارای حقوقی می‌باشیم. ما می‌توانیم حقی را که قانون برای ما در نظر گرفته است را به اجرا در بیاوریم. اما هر فرد برای اینکه بتواند از حق خود استفاده و یا آن را به اجرا در بیاورد، می‌بایست دارای اهلیت قانونی باشد.

دارای اهلیت بودن به معنای شایستگی برای به اجرا در آوردن حقوق قانونی توسط افراد می‌باشد. حال چه کسی دارای اهلیت است؟ در پاسخ به این سوال می‌بایست بگوییم دارای اهلیت بودن شرایط خاصی دارد. مطابق قانون فردی که به سن قانونی رسیده باشد، عاقل، بالغ و رشید باشد، مجنون نباشد دارای اهلیت است.

آثار عدم اهلیت خواهان و‌ خوانده

در صورتی که خواهان و خوانده دارای اهلیت نباشند ممکن است این مسئله برخی آثار حقوقی را برای آن‌ها به همراه داشته باشد. در درجه اول اگر یکی از طرفین دعوا دارای اهلیت نباشند طرف دیگر می‌تواند به عدم اهلیت آن‌ها ایراد وارد کرده و از دادگاه بخواهد که به این موضوع رسیدگی کند‌. دادگاه نیز این موضوع را پیگیری کرده و چنانچه ایراد عدم اهلیت صحیح باشد و فرد دارای اهلیت نباشد رسیدگی به دعوا متوقف می‌شود. اما اگر دادگاه در حین پیگیری متوجه شود که ایراد عدم اهلیت صحیح نیست و فرد دارای اهلیت است روند رسیدگی به دعوا ادامه خواهد یافت.