وصیت کل اموال

یکی از مستحباتی که در آیات و روایات به آن تاکید فراوان شده است، اینست که قبل از مرگ وصیت نامه تنظیم شود. وصیت به دو شکل تملیکی و عهدی تنظیم می شود. در تملیکی فرد عین یا منفعت مال خود را برای بعد از فوتش مجانی به دیگری می بخشد و در وصیت عهدی شخصی را بعنوان وصی مامور به انجام کاری برای بعد از مرگ خود میکند. وصیت کل مال اگر بصورت تملیکی باشد، شخصی که به نفعش وصیت شده باید آن را قبول نماید. ضمن اینکه وصیت در مال فقط تا یک سوم آن نافذ است و زاید بر ثلث اموال اگر نسبت به آن وصیت شده باشد باطل نیست و بستگی به نظر وراث دارد. اگر ورثه قبول نمایند که آن را پرداخت نمایند مشکلی نیست در هرصورت وصیتی که نسبت به کل اموال صورت گرفته باشد تا ثلث آن قابلیت اجرا دارد.

وصیت در ثلث مال

با وصیت و انواع وصیت و احکام مربوط به آن در شرع و قانون آشنایی پیدا کردیم، حال سوال شده است که فرد میتواند وصیت در ثلث مال خود کند؟ پاسخ به این سوال قطعا مثبت است و فرد میتواند در خصوص ثلث اموال خود مشخص نماید که چگونه و به چه ترتیبی مصرف شود. گاها اشخاص دیون و واجبات مانند نماز و روزه و خمس و زکات خود را بعنوان وصیت در ثلث مال خود قرار می دهند.

آیا ثلث میت واجب است؟

هر گاه شخص یک سوم یا ثلث دارایی خود را برای بعد از فوتش وصیت می نماید، عمل به وصیت واجب است و وراث قبل از تقسیم ماترک جایز است اول از کل ماترک کل دیون و بدهی های متوفی را پرداخت نمایند، و در مرحله بعد ثلث اموال را از ترکه خارج و وصیت نسبت به ثلث را اجرا نمایند. اما اگر وصیت بیشتر از یک سوم باشد ورثه می توانند قبول ننماید و آن را رد کنند.

دو ثلث ترکه یعنی چه؟

هر مالی که از متوفی به جا میماند بعنوان ماترک بین وراث قابل تقسیم می باشد، قبل از تقسیم ارث ابتدا لازم است که تمام دیون و بدهی های متوفی از ماترک پرداخت شود و بعد از آن در صورت وجود هر نوع وصیتی نوبت به عمل کردن به آن وصیت میرسد، همانطور که در قانون مشخص شده است هر شخص فقط میتواند نسبت به ثلث اموال خود وصیت کند و دو ثلث ترکه نافد نبوده ولی با اجازه وراث میتوان به ان عمل نمود. و اگر متوفی زیاده بر ثلث را جهت مصرف اموری تعیین کرده باشد اگر ورثه آن زیاده بر ثلث را قبول ننمایند به همان ترتیبی که وصیت کرده است، از ترکه خارج می شود تا به میزان ثلث برسد و بیشتر از ثلث باطل خواهد بود و اگر ان مازاد بر ثلث به تمام اموال تعلق گرفته باشد زیاده آن از همه کسر خواهد شد.

دعوای ثلث چیست؟

در مورد وصیت بر ثلث ترکه توضیحات لازم را در مطالب قبل عنوان نمودیم. با توجه به متن قانون و از لحاظ حقوقی وصیت بیشتر از ثلث غیرنافذ است ، بدین معنی که شخص حتی میتواند نسبت به کل دارایی خود وصیت کند و باطل نمی باشد، و اگر هر یکاز ورثه آن را قبول نمایند میتواند به نسبت سهم الارث خود آن را پرداخت نماید، اما رد وصیت زاید بر ثلث این به این معنا نیست که اشکال شرعی وجود داشته باشد چون جزو حقوق هر یک از ورثه است. اما عمل به ثلث وصیت از نظر شرعی واجب است.

زمان معتبر جهت تعیین ثلث ترکه

مطابق ماده ۸۴۵ قانون میزان ثلث به اعتبار دارایی وصیت کننده در زمان وفات او تعیین می شود نه به اعتبار زمانی که وصیت می نماید. اما بحث اصلی زمانی مطرح می شود که در زمان وصیت ممکن است مالی که ثلث آن وصیت شده است ارزشش به اندازه همان ثلث باشد ولی بعد از فوت به نسبت تورم ارزش ان بالا رفته باشد و مازاد بر ثلث شود، در اینجا زمانی ان وصیت قابل اجراست که ورثه آن را قبول نمایند والا تا میزان ثلث آن قابلیت اجرا دارد.

ثلث ترکه یعنی چه؟

با توجه به اینکه شرع اسلام در خصوص وصیت توسط مومن تاکید کرده است، احکام مختلف آن نیز در قانونمدنی کاملا مشخص شده و نسبت به آن تعیین تکلیف کرده است. مستحب است هر شخص در زمان حیات خود نسبت به حقی که به گردن دارد رسیدگی نموده یا در آن موارد وصیت تنطیم نماید، تا بعد از فوت او دیون و واجبات توسط وراث او پرداخت شود. اما این وصیت فقط تا ثلث اموال جایز است و اگر وصیت بیشتر از یک سوم اموال باشد فقط در صورتی قابل اجرا است که سایر ورثه آن را قبول نمایند. ثلث ترکه یعنی بعد از فوت و قبل از تقسیم ترکه ابتدا هزینه های کفن و دفن و بدهی هایی که متوفی دارد تسویه شود و بعد از آن کل ماترک محاسبه شود و طبق مواد ۸۴۰ تا ۸۴۹ قانون مدنی ثلث ترکه خارج شود و مابقی بین وراث تقسیم شود، در صورتیکه وصیت بیشتر از ثلث اموال باشد باید ورثه اجازه دهند تا در آن راه به مصرف برسد یا اگر بعضی از وراث راضی باشند و بعضی دیگر ناراضی باشند هر یک می توانند نسبت به سهم الارث خود ان را قبول و پرداخت نمایند.

ارث کسانی فرزند ندارند

تقسیم اموال اشخاصی که ازدواج نکرده اند و یا ازدواج کرده و فرزندی ندارند بعد از فوت به شرح ذیل است؛ 

 

۱- اگر متوفی کلا ازدواج نکرده و همسر و فرزندی نداشته باشد کل ماترک او در طبقه اول به پدر و مادر او می رسد، و در صورتی که هیچکدام زنده نباشند ارث به طبقه دوم یعنی اجداد و خواهر و برادر متوفی و اولاد آنها می رسد. در صورت وجود حتی یکنفر از طبقه دوم دیگر نوبت به طبقه سوم نمی رسد.

 

۲- اما اگر متوفی ازدواج کرده و فرزند ندارد، اگر زن باشد یک دوم از ماترک سهم شوهر متوفی و مابقی به پدر و مادر او میرسد و اگر پدر و مادر در قید حیات نباشند، یک دوم به شوهر و مابقی به وراث طبقه دوم می رسد. حالت بعدی اینکه اگر متوفی مرد باشد و فرزندی نداشته باشد سهم زن از اموال شوهرش یک چهارم است. و مابقی ارث به پدر و مادر متوفی می رسد و در صورت فوت آنها به اجداد، خواهر و برادر و اولاد انها می رسد و اگر در طبقه دوم هم نیز کسی نباشد نوبت به طبقه سوم می رسد.

تقسیم ارث مرد بدون فرزند پسر

در تقسیم ارث مرد بعد از فوت برای تعیین ورثه ابتدا لازم است گواهی انحصار وراثت گرفته شود تا ورثه حین الفوت او مشخص شوند. ارث مردی که فرزند ندارد به پدر و مادر و همسر می رسد، سهم زن از ماترک به میزان یک چهارم و باقیمانده ترکه به پدر و مادر می رسد. اگر پدر و مادر مرد نیز در قید حیات نباشند ترکه در طبقه دوم به خواهر و برادر و زن متوفی می رسد.

ارث مرد از زن

مطابق قانون مرد از زن به میزان یک چهارم ارث می برد. و اگر زن فرزند نداشته باشد میزان سهم الارث مرد از زن نصف اموال زن می باشد و مابقی ترکه در صورت وجود پدر و مادر به آنها می رسد. و اگر پدر و مادر زن نیز فوت کرده باشند سهم الارث پدر و مادر به طبقه دوم وراث یعنی خواهر و برادر زن به ارث می رسد.

ارث مرد مجرد

اگر متوفی ازدواج نکرده باشد و فرزندی هم نداشته باشد، بعد از فوت ماترک بین پدر و مادر مرد مجرد تقسیم می شود. اما اگر مرد محرد باشد ولی دارای فرزند باشد سهم پدر و مادر هر کدام یک ششم از ماترک می باشد و مابقی دارایی مرد مجرد به فرزندان او به نسبت پسر دو برابر دختر ارث می رسد. اگر فرزندان همگی دختر یا همه پسر باشند ارث به مساوی بین فرزندان تقسیم می شود. حتی اگر مرد مجرد یک فرزند دختر یا پسر داشت باشد سهم پدر و مادر هر کدام یک ششم از اموال و کل ماترک به همان یک فرزند می رسد. در صورتی که پدر یا مادر متوفی جزو ورثه باشند و بعد از متوفی فوت نمایند میزان سهم الارث هر کدام به فرزندان آنها می رسد.

ارث عمو بدون فرزند

در مواردی که شخص اصلا ازدواج نکرده باشد و پدر و مادر متوفی نیز زنده نباشند، ارث به طبقه دوم که شامل اجداد و خواهر و برادر می شود می رسد، و اگر در همان طبقه دوم نیز اجداد و خواهر و برادر در قید حیات نباشند ارث به خواهرزاده و برادرزاده متوفی میرسد. در موارد تقسیم ارث عمو بدون فرزند اگر همسر نیز وجود داشته باشد، به همسر او یک چهارم از اموال به ارث میرسد و مابقی بین سایر ورثه مانند خواهرزاده و برادرزاده تقسیم می شود.

ارث از برادر بدون فرزند

وراث حینالفوت شخص طبق قانون در طبقه اول پدر و مادر و فرزند و همسر می باشند و در صورتی که در طبقه اول هیچ کس زنده نباشد ارث به طبقات بعدی میرسد. ارث برادر بدون فرزند هم طبق همین فرمول در صورتی که برادر مجرد باشد و در طبقه اول نیز پدر و مادر در قید حیات نباشند ارث برادر به طبقه دوم که اجداد و خواهر و برادران او می رسد و اگر هر یک از اجداد و خواهر و برادر هم در قید حیات نباشند، به اولاد خواهر و برادر میرسد. در صورتیکه برادر نیز ازدواج کرده باشد، همسر او نیز در کنار خواهر و برادر ارث می برد.

روش های تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث

تقسیم ترکه با دو روش صورت می پذیرد، در روش اول اگر تمام وراث و اشخاصی که در ترکه شرکت دارند حاضر و رشید باشند به هر نحوی که تصمیم بگیرند می توانند ترکه را مابین خود تقسیم نمایند مگر اینکه بین ورثه محجور یا غائب باشد تقسیم ترکه توسط نمایندگان آنها در دادگاه به عمل میآید. یا اشخاص ذی نفع می توانند در دادگاه حاضر شده ، به تراضی قراری راجع به مقدمات تقسیم یا طرز تقسیم اموال بگذارند. در این صورت دادگاه صورتمجلسی مشتمل بر قرارداد نامبرده تنظیم می نماید.

روش دوم تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث از طریق دادگاه می باشد یعنی اینکه اگ ورثه متعدد باشند و سایر ورثه یا در تقسیم ارث همکاری نکنند یا توافقی در کار نباشد، هر یک از وراث میتواند سهم الارث خود را مطالبه نماید. بدوا خواهان برای تقسیم ترکه باید به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه نموده و دادخواست تقسیم ترکه را به طرفیت تمام وراث طرح نماید. و بعد از صدور رای به فروش اموال با تعین کارشناس اموال قیمت گذاری میشدو و ممکن است از طریق مزایده به فروش برسد.

شرایط قانونی تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث

بعد از اینکه انحصار وراثت متوفی صادر شد و ورثه و میزان سهم الارث هر کدام مشخص شد، در صورت تعدد ورثه هر یک از وراث میتوانند سهم الارث خود را از طریق دادگاه مطالبه نمایند. طرح دادخواست تقسیم در هر زمان قابل طرح است و مشمول مرور زمان نمی شود. مطابق قانون مدنی اگر محجور یا غائبی بین ورثه باشد حتما تقسیم اموال باید از طریق دادگاه صورت بگیرد ام نکته قابل توجه اینکه اگر تمام ورثه و اشخاصی که در ترکه شرکت دارند حاضر و رشید باشند به هر نحوی که بخواهند می توانند ترکه را مابین خود تقسیم نمایند لیکن اگر مابین آنها محجور یا غائب باشد تقسیم ترکه به توسط نمایندگان آنها در دادگاه به عمل میآید،بعد از اینکه خواهان دادخواست خود را از طریق دفاتر خدمات قضایی ثبت نمود، ابلاغیه ای جهت حضور کل ورثه صادر میشود، بعد از جلسه رسیدگی اگر اموال قابل تقسیم نباشد، قاضی دادگاه دستور فروش ترکه را صادر نموده و مراحل فروش ترکه در اجرای احکام قابل پیگیری می باشد. نکته؛ فروش اموال بصورت عادی انجام میشود مگر اینکه یکی از وراث همکاری نکند یا فروش از طریق مزایده را درخواست نماید.

اسناد مالکیت معارض

مطابق قانون ثبت زمانی که دو سند از هر حیث با یکدیگر تعارض داشته باشند اسناد مالکیت معارض می نامند، سندی که تاریخ صدور آن قبل از سند دیگر باشد اصولا معتبر و سندی که تاریخ صدور آن موخر و دیرتر باشد اصولا قابل ابطال است. اما ذکر کلمه اصولا در این مورد به این جهت است که ممکن است رای قطعی از دادگاه صادر شده باشد یکی از علل صدور اسناد با مالکیت معارض اشتباهات ثبتی می باشد که توسط کارمندان اداره ثبت به وجود می آید و به استناد ماده ۶ قانون ثبت و پس از بررسی و احراز اشتباه توسط هیئت نظارت سندی که تاریخ ان موخر می باشد ابطال می شود.

تفاوت تقسیم ترکه با مطالبه سهم الارث

در تقسیم ترکه ممکن است کلیه ورثه قانونی متوفی با یکدیگر تصمیم بگیرند که پس از طی مراحل قانونی اموال را بین خود تقسیم نموده و تقسیم نامه نیز تنظیم نمایند، اما اگر تقسیم متوجه ضرر به هر یک از ورثه باشد، یا اشتباهی صورت گرفته باشد، هریک از ورثه که در مرحله تقسیم ترکه از حقوق قانونی خود محروم مانده است، میتواند ابطال آن را از طریق دادگاه بخواهد. اما تفاوت تقسیم ترکه با مطالبه سهم الارث نیز در همین است، در مطالبه سهم الارث وراث میتوانند با طرح دادخواست تقسیم ترکه و فروش اموال از ورود ضرر جلوگیری نموده و سهم الارث خود را پس از گذراندن مراحل دادرسی دریافت نمایند.

مطالبه سهم الارث

مطابق قانون مدنی بعد از فوت شخص، پس از پرداخت دیون و واجبات مالی و در صورت وجود وصیت نامه به ثلث اموال و کسر آنها از ماترک اموال متوفی، دارایی قهرا در مالکیت وراث قرار میگیرد، اما این انتقال به هر یک از ورثه به خودی خود صورت نمی گیرد. و اولین اقدام در این مسیر تعیین وراث و مشخص شدن سهم الارث هر یک از ورثه می باشد. و بعد از آن وراث می توانند با رعایت کردن شرایط خاصی که قانون وضع کرده است اموال را بین خود بصورت عادی تقسیم نمایند. و در صورتی که وراث با هم به توافق نرسند هر یک از ورثه اختیار دارد که سهم الارث خود را از طریق دادگاه مطالبه نماید.

تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث چیست؟

ماترک متوفی از دو طریق قابل تقسیم می باشد، در روش اول تمام ورثه می توانند با توافق بین خود اموال را بصورت توافقی تقسیم نمایند، این روش حساسیت های خاص خود را دارد و با خطراتی نیز مواجه است، بعنوان مثال تمام وراث می بایست توافقات را قبول و تقسیم نامه را امضاء نمایند. و نکته ای که باید به آن اشاره کنیم اینست که اگر یکی از وراث غائب باشد یا یکی از ورثه محجور ( قدرت تصمیم گیری نداشته باشد) باشد تقسیم بصورت عادی امکان پذیر نبوده و تقسیم باید از طریق دادگاه صورت بگیرد. در روش دوم نیز اگر بعضی از وراث در تقسیم و فروش ماترک همکاری ننمایند یا اموال را در تصرف داشته و بدون اذن سایرین از آن استفاده می نمایند، هریک از ورثه میتوانند از طریق دادگاه سهم الارث خود را مطالبه نمایند و با طرح دادخواست تقسیم ترکه و دستور فروش به سهم خود برسد.

وصیت به نفع زوجه دوم

وصیت فقط تا ثلث اموال امکان پذیر است و اگر شخصی کل دارایی خود را در قالب وصیت نامه به دیگری ببخشد باطل نبوده بلکه غیرنافذ است، و در صورتی که وراث ان را قبول نمایند نافذ می شود. قابل ذکر است هریک از ورثه می توانند به میزان سهم الارث خود وصیت را قبول نماید و فقط مازاد بر ثلث در خصوص سهم همان ورثه پرداخت می شود. و همانطور که در قانون مشخص شده است، زنی که در عقد دائم متوفی بوده است از ماترک ارث میبرد، و تفاوتی ندارد که زن اول متوفی باشد یا زن دوم. اما نکته ای که حائز اهمیت است همانطور که اشاره کردیم متوفی میتواند وصیت به نفع زوجه اول یا دوم نماید و فرقی نمی کند که زن در عقد دائم متوفی باشد یا عقد موقت باشد و زوج میتواند وصیت به نفع زوجه دوم تا ثلث اموال خود را تنظیم بنماید.